te: finala eta destinatiboa (zertarako, norentzat)

egiteko = te(ko) egin

"-te" dá atzizki nominalizatzailea, zeinekin sortzen diren aditz-izenak, eta "-teko" osatzeko, gehitu da "-ko" atzizki erlazionatzailea, zein ez den beharrezkoa noiz derivatzen aukera prepositiboa. Hortaz,

...telebista ikusteko = ...te ikusi telebista
Hauxe da aparailua telebista ikusteko = Hauxe da aparailua te ikusi telebista

Atzizki bera erabili ahal da te eman destinatiboa:

Hauxe da euskaldunarentzat = Hauxe da te euskalduna
Hauxe da euskaldunentzat = Hauxe da te euskaldunak

Hona hemen beste adibide batzuk non preposizio final-destinatiboa konbinatzen den kin beste elementu prepositibo batzuk:

• Ez dago arrazoirik te esan ezetz ki posibilitate batzuk zein diren oso interesgarriak te denak.
• Parisa joan zan afin saiatu aurkitzen bere aukera te lortu beste helburu artistikoak.

[161] [>>>]

(k)i: adlatibo eta datiboa (nora, nori)

Adlatiboa eta datiboa dirá bi kasu zein, hizkuntza batzuetan, adierazten diren bidéz tresna sintaktiko berbera (kontzeptualki lotuta doaz). Euskaran ere, "(k)i" morfema erabil liteke bientzako:

daramakizu = darama ki zu
doakizu = doa ki zu

Hortik:

euskaldunari = ki euskalduna = i euskalduna
euskaldunei = ki euskaldunak = i euskaldunak

etxera = ki etxea = i etxea
etxeetara = ki etxeak = i etxeak

Hona hemen beste adibide batzuk non preposizio adlatibo-datiboa konbinatzen den kin beste elementu prepositibo batzuk:

• Ikastaroa doa zuzendua ki personak zein dedikatzen diren ki artisautza egina kin material plastikoak.
• Gero hurbildu egin zen ki kotxea on pertsona hori zeinekin mintzatua zen.

[160] [>>>]

on: genitiboa (noren, nongo)

euskaldunaren etxea = etxea (h)onena: euskaldunarena = etxea on euskalduna 

euskaldunon etxea = etxea on euskaldunak

Azken buruan "on" dá lekuzko adverbio zahar bat, hurbilekoa:

"(h)o" erakuslea + "-n" inesibo/genitiboa = on inesibo/genitiboa

Bestalde daukagú genitibo lekuzkoa ("mendiko zuhaitzak"), zein ondo adierazi ahal dén erabiliz ber partikula genitiboa:

mendiko zuhaitzak = zuhaitzak on mendia

Genitiboaren "-n" hori da ber atzizkia on kasu inesiboa (zein halaber gehitu zitzaion ki ustezko genitibo zaharra "-e"). Eta genitibo lekuzkoaren azpian ere aurkitu ahal dá ber "-n" inesiboa: "-n + -(k)o" = "-(k)o" ("-(k)o" finean dá erlazionatzaile orokor bat). Bádirudi ze, munduan zehar, ez dela arraroa topatzea kasu inesiboa an sorrera on kasu genitiboak (berdin nola ez den arraroa ze hizkuntzak gramatikaliza ditzaten euren genitiboak abiatuz tik elatiboa: "(-)ti(k)").

Hona hemen beste adibide batzuk non preposizio genitiboak konbinatzen diren kin beste elementu prepositibo batzuk:

• Horrek ez du zerikusirik kin planteamenduak on enpresa kooperatibo horiek zein ari diran sortzen an herrialde pobreak.
• Munduan zehar, ez da arraroa topatzea atzizki inesiboak an oinarria on baliabide genitiboak edo erlatiboak.

[159] [>>>]

an: inesiboa (non)

etxean = an etxea
etxeetan = an etxeak

Badirudi ze jatorriá on "etxean" izan liteké "etxe + han" (ikus Julen Manterola, 2006), nondik ahal den derivatu "an" preposizio analitiko-burulehena (ez doa kin "h" arrén desberdindu preposizioa eta  adverbioa).

Bestalde, Bizkaian entzuten dirá ondorengo erabilerak:

Bizkaian ETXE HONETAN, ETXE HORRETAN eta ETXE HARTAN esan beharrean HEMEN/HAMEN ETXEAN, HOR ETXEAN eta HAN ETXEAN esan ohi baita. [Johannes Leizarraga, 2005 (izengoitia)]

"han" preposizional hori doa kin ...

1. azentu prosodikoa an "hán" (hán etxéan); eta doa kin ...
   
2. "-n" atzizki inesibo redundantea an izena ("etxean").

Halakoa izaten da batzuetan lehenengo fasea an sorrera on elementu prepositiboak, non adverbioa aurretik-lotzen den ki izena ("hán etxéan"). Zorioneko bigarren eta azken fase batean (zein ez den inondik inora erraza) elementu prepositiboa bihurtuko litzaké atonoa ("an etxéan"), eta "-n" redundante  hori desagertuko litzake, horrelaxe burutuz prozesua on sorrera on preposizioa "an":

an etxea
an etxea non bizi izan nintzen

Hona hemen beste adibide batzuk non "an" preposizioa konbinatzen den kin beste elementu prepositibo batzuk:

• Munduan zehar, ez da arraroa topatzea atzizki inesiboak an oinarria on tresna preposizional hain zentralak nola genitiboak edo erlatiboak.
• Nago an eraikin altuena on hiria non dagoen Wall street.

[158] [>>>]

Oinarrizko sei preposizio te askatu euskara

Euskarak (berdin nola munduko beste edozein hizkuntzak) behar ditú aukera sintaktiko-diskursibo buru-lehenak arrén handitu esanguratsuki bere fluitatea, jarraitutasuna eta azken buruan bere askatasun eta erosotasun expresiboa, zein baita komunikagarritasuna. Lanabes horiek, batera kin lanabes buru-azkenak (betiere aukeran), osatuko luketé aukera linguistiko bat zeinen potentzia eta kalitatea litzakén biziki altua (eta edozein kasutan homologagarria ki potentzia eta kalitatea on edozein hizkuntza progresibo). Hurrengo sei lanabesak izan litezke oinarria on proposamen sinple bat (halaber beharko zen erlatibo prepositibo arin bat: "zein" edota "(e)ze":

an = inesiboa
on = genitiboak
ki = adlatibo eta datiboa
te = finala eta destinatiboa
kin = soziatiboa
tik = elatiboa

Behin ohitura (minimoki) hartuta, aukera burulehenekin nabarmenki hobetzen da norberaren diskursoa. [157] [>>>]