Zehazkiago, hasi beharko ginake kexatzen gain eredu sintaktikoa on Juan Garzia, basikoki horixe baita eredua zein bihurtu zaigún ofizial bidéz Euskararen Gramatika (Euskaltzaindia, 2021)

Amaitzen genuén atzo esánez:

Bai, jakina baietz! Arazoa ez da Altube, arazoa dirá oraingo hizkuntzalari/gramatikari nagusiak.

Zehazkiago, hasi beharko ginake kexatzen gain eredu sintaktikoa on Juan Garzia, basikoki horixe baita eredua zein bihurtu zaigún ofizial bidéz Euskararen Gramatika (Euskaltzaindia, 2021). [2709] [>>>]

Bai, jakina baietz! Arazoa ez da Altube, arazoa dirá oraingo hizkuntzalari/gramatikari nagusiak

Esaten genuen atzo:

Erramun-en lagunak amaitzen du bere komentarioa egínez ohiko referentzia ki Altube (oso tipikoa noiz mintzo den burúz euskararen problematika sintaktikoa):

Ai, Altube, Altube, zelako kaltea egin dozun zure oharkabean!

Baina, ari gara burúz esaldi bat zein den idatzi an XXI. mendea! Zertara dator kexatzea gain Altube gaur egun? Ez al ginake hasi behar kexatzen gain egungo gramatikariak?

Bai, jakina baietz! Arazoa ez da Altube, arazoa dirá oraingo hizkuntzalari/gramatikari nagusiak. [2708] [>>>]

Ez al ginake hasi behar kexatzen gain egungo gramatikariak?

Erramun-en lagunak amaitzen du bere komentarioa egínez ohiko referentzia ki Altube (oso tipikoa noiz mintzo den burúz euskararen problematika sintaktikoa):

Ai, Altube, Altube, zelako kaltea egin dozun zure oharkabean!

Baina, ari gara burúz esaldi bat zein den idatzi an XXI. mendea! Zertara dator kexatzea gain Altube gaur egun? Ez al ginake hasi behar kexatzen gain egungo gramatikariak? [2707] [>>>]

Emaitza ez da jariotsua, baizik gaizki artikulatua eta ezjarraitua, neurri batean nekosoa eta hortaz erlatiboki desatsegina noiz irakurtzen ari garen. Horrek azaltzen du zergatik ordezkatu den aditz printzipal hori.

Atzokoan aipatzen genuén esaldi hau:

Sortzaileen helburu nagusia elkartearen ondarea guztiontzako interesa duten helburuak lortzeko erabiltzean datza.

hala nola ere beste versio progresiboago hau:

Sortzaileen helburu nagusia da elkartearen ondarea erabiltzea guztiontzat interesgarri diren helburuak lortzeko.

zeintaz esaten genuén hau:

Bai, ulermena eta interpretazioa hobetu da respektu hasierakoa, zein zén nabariki desegokia, baina ez da hain jariotsua halere. Bihar saiatuko gara komentatzen zér dela-ta aldatu dén aditz nagusia, aditz inportanteena.

Kontua da: zergátik aldatu esaldiko aditz inportanteena, oinarrizkoena, nagusia? Ba, justuki zeren aditz originalak eskatzen dú kasu bat zeinen erabilera areago zailduko luke esaldiaren ulermen/expresio egokia:

-an datza

Eta kontua da ze kasu postpositibo horren jatorria ez da bereziki misteriotsua, baizik guztiz logikoa zeren kasu hori ez bide da baizik "hán" adverbioa zein atono bihurtu den:

(etxe)... hán datza → etxean datza

Baina "an" hori ez doa ondo an edozein posizio. Ikus:

Sortzaileen helburu nagusia datza elkartearen ondarea erabiltzean guztiontzat interesgarri diren helburuak lortzeko.

Hor, emaitza ez da jariotsua, baizik gaizki artikulatua eta ezjarraitua, neurri batean nekosoa eta hortaz erlatiboki desatsegina noiz irakurtzen ari garen. Horrek azaltzen du zergatik ordezkatu den aditz printzipal hori.

Baina, esan dugunez, lotura postpositibo hori ez da baizik "an" adverbioa atono bihurtua, zein antzera nola erabili dén postpositiboki eta atxikia, erabil litekén prepositiboki eta banandua, noiz behar den:

Sortzaileen helburu nagusia datza an erábili elkartearen ondarea arrén lortu helburu interesgarriak guztientzat.

Ez dago konparatzerik. [2706] [>>>]

Begi bistakoa da ze "datza" aditz nagusia oso berandu heltzen da, zehazki behin bere aurretik eman dén 32 silabako informazioa (sujetua aparte utzita)

Atzoko sarreran agertzen zén esaldi hau:

Sortzaileen helburu nagusia elkartearen ondarea guztiontzako interesa duten helburuak lortzeko erabiltzean datza.

zeinen kontextu diskursiboa dén hau:

Fundazioa: irabazi asmorik gabeko elkartea. Sortzaileen helburu nagusia elkartearen ondarea guztiontzako interesa duten helburuak lortzeko erabiltzean datza. Helburu horiek izan daitezke gizarte laguntzari dagozkionak, hezkuntzari, ikerkuntzari, kultur arlo jakinei…

Begi bistakoa da ze "datza" aditz nagusia oso berandu heltzen da, zehazki behin bere aurretik eman dén 32 silabako informazioa (sujetua aparte utzita), non agertzen dirén hiru aditz subordinatu kin euren kasuak ("duten", "lortzeko" eta "erabiltzean"). Kate luze horretan báda puntu bat (hitz bat) non ulermena bereziki zorabiatzen den: 

... guztiontzako...

zein hasierako irakurketa batean ez dakigun ondo nóla uztartu diskursiboki (velkro-efektua: ikus [360]), zeren akaso ez dugun espero jarioak jarraitzea kin beste azpisintagma nominal bat ("guztiontzako interesa duten helburuak", zein dén hirugarrena jarraian) non integraten dén perpaus erlatibo bat:

Sortzaileen helburu nagusia elkartearen ondarea guztiontzako interesa duten helburuak...

Aditz erlatibo horri ("duten") gehituko zaizkió, bukaerako errenkadan, beste aditz guztiak (hiru):

... lortzeko erabiltzean datza.

Zér gertatu da? Gertatu da ze aditz horietako informazio estrategikoa bezain motza ezkutatu dela an esaldi bukaera, bitárten predikatuko informazio finena eman zaigún lehenago, non ez genekien ondo zéin zen bere papera (akaso thematikoa), galduz efizientzia eta efektibitatea.

Erramun-en lagunak proposatzen dú honako alternatiba:

Sortzaileen helburu nagusia da elkartearen ondarea erabiltzea guztiontzat interesgarri diren helburuak lortzeko.

Dudagabe, aditzak askoz hobeki banatu dira an jario informatibo-expresiboa, askoz progresiboki, oso bereziki "da" aditza, zein ordenatu dén an SVO hitz-ordena (O, kasu honetan, da osagarria), baina, alde batetik, "da" hori ez da originaleko "datza", eta bestetik "da" horren jarraian datozkigu bi segmentu regresibo zeinen kateazioa ez den ona (hala izaten da normalean): izan ere,...

... guztiontzat...

horretan, duda egin ahal dugu burúz bere aurrerantzako kateazioa edo atzerakoa (berriro velcro-efektua: ikus [360]), eta duda hori ez da efizientea ezta efektiboa ere: galtzen goaz irakurtzeko gozamena (eta gogoa). Bai, ulermena eta interpretazioa hobetu da respektu hasierakoa, zein zén nabariki desegokia, baina ez da hain jariotsua halere. Bihar saiatuko gara komentatzen zér dela-ta aldatu dén aditz nagusia, aditz inportanteena. [2705]

Atzoko sarrera an "Referentziak", ganik Erramun Gerrikagoitia

Itzuliko gara ki atzoko haria burúz SVO hitz-ordena neutroa, baina orain hona ekarri nahi genuke ondorengo sarrera ganik Erramun Gerrikagoitia an bere blogá Referentziak (ikus originala hemen):

Nire lagunaren galderea gain phrasea on Andoni Egaña

Nire lagun batek galdetzen dit ea nik zer eta nola dudan ulertzen hau phrasea, zeina den ganik Andoni Egaña an Berria egunkaria. Hara hori phrasea 

"Sortzaileen helburu nagusia elkartearen ondarea guztiontzako interesa duten helburuak lortzeko erabiltzean datza"

Nik erantzun dut neure lagunari ze nahizta irakurri hiru biderrez ez dudala harrapatzen zentzua on esaldia. 

Ostean, jaso dut erantzuna ganik laguna diostana. Hara, 

Nik esango neuke hau esan gura dabela Egañaren esaldiak, baina moldegatxegiz eta altubianoegiz ez dala iristen esatera: 

"Sortzaleen helburu nagusia da elkartearen ondarea erabiltzea guztiontzat interesgarri diren helburuak lortzeko". 

Ai, Altube, Altube, zelako kaltea egin dozun zure oharkabean!

Ikusirik, baina, nolakoa da realki interrelazioa arten euskararen mundua, nahizta bai aldarrikatzen da behintzat theorikoki ze behar dugula guztiok batera jokatu auzolanean, gero gaitz da ere jakitea ea helduko den, esaterako kritika hau, ki interesatuak, gure kasuan ki Andoni Egaña. Halan behintzat jakingo genuke nire laguna dagoen an bere interpretazioa zuzen edo oker. 

Hurrengo egunetan saiatuko gará egiten komentario batzuk burúz sarrera hori. [2704]

Aita batek zituen bi seme. Gazteenak eskatu zion etxetik zegokana. jarri zan etxe batean morroi. Non ipini zuan txerri zai. Ar nazazu zure langileen artean bederik. [Agirre Asteasukoa]

Ikusten genuén an [2699] nóla Osa-k ezberditzen zituén perpaus mota hauek:

a) Aurkezpen-perpausak.

b) Kontaketa barnekoak.

Euskaltzaindia-k (2021), aipatuz Mitxelena, eskaintzen dizkigú ondoko perpaus hauek:

Aita batek bi seme zituen. Gazteena aitari senipartearen eske jarri zitzaion. Morrontzan jarri zan. Nagusiak txerri-zai ipini zuen. Zure morroitzat artu nazazu... [Lardizabal]

eta:

Aita batek zituen bi seme. Gazteenak eskatu zion etxetik zegokana. jarri zan etxe batean morroi. Non ipini zuan txerri zai. Ar nazazu zure langileen artean bederik. [Agirre Asteasukoa]

non agertzen dirén aurkezpen-perpausak eta kontaketa barnekoak an euskararen bi hitz-ordena neutroak:

Lardizabalen ereduaren adibide dira perpaus hauek: Aita batek bi seme zituen. Gazteena aitari senipartearen eske jarri zitzaion. Morrontzan jarri zan. Nagusiak txerri-zai ipini zuen. Zure morroitzat artu nazazu... Agirre Asteasukoaren itzulpenean, ostera, ez da harritzekoa aditz-objektu (edo aditz-predikatu osagarri) hurrenkera aurkitzea: Aita batek zituen bi seme. Gazteenak eskatu zion etxetik zegokana. jarri zan etxe batean morroi. Non ipini zuan txerri zai. Ar nazazu zure langileen artean bederik. [Euskararen Gramatika, Euskaltzaindia, 2021:1865]

Bi hitz-ordena horiek dirá, obvioki, SOV edo SVO neutroak. [2703]

Eta zergátik genero horretan (narrazioetan) agertzen zaigú maiztasun erlatiboki handiagoa on (S)VO hitz-ordena?

Esaten genuen atzo burúz maiztasun erlatiboki handiagoa zeintan agertzen dén (S)VO hitz-ordena an narrazioa respektu hurbileko elkarrizketa:

Literaturako jenero batean gauzak normalki horrela gertatzen badira -eta hala geratzen dira- nola esan salbuespen bat dela? [Osa, 1990:227]

Gauza da ze narrazioetan informazioa izaten dá askoz ere akontextualagoa zein hurbileko elkarrizketetan, eta zenbat eta objetu akontextualagoa, handiago izanen da objetu horren joera postverbala, horrela hobeki prestatuz objetu horren interpretazio efektiboa. 

Joera hori ez da joera isolatu bat zein ez dakigun zergátik agertzen den, baizik joera komunikatibo normal bat zein dún bultzatzen aldé SVO ordena progresiboagoa, bilatuz komunikazio efiziente eta efektiboagoa.

Kontua da ze erakusten badirá holako erabilera (eta joera) normalizatuak nola balira salbuespenezko kasu isolatuak zein ez dakigun zergátik gertatzen diren (nola Juan Garzia-k egiten duen) ordezta erákutsi SVO hitz-ordena neutroa nola aukera orokor bat zein dén erabiltzen gehiago azpi zenbait baldintza diskursibo, orduan ez gaude batere ondo enfokatzen arazoa, ez gaude ondo enfokatzen euskararen ibilbide sintaktiko komunikatiboa, eta ez gaude ondo azaltzen euskararen saioak arrén garatu estruktura potenteagoak, efizienteagoak eta efektiboagoak. Hala eginez, euskarari kentzen ari gatzaio aukera boteretsu bat eta oso erabilgarria an praktikoki edozein textuinguru diskursibo. [2702]

Osa (1990): "Literaturako jenero batean gauzak normalki horrela gertatzen badira -eta hala geratzen dira- nola esan salbuespen bat dela?"

Osa-k (1990) gehitzen dizkio honako hitzak ki bere atzoko esanak:

Literaturako jenero batean gauzak normalki horrela gertatzen badira -eta hala geratzen dira- nola esan salbuespen bat dela? [Osa, 1990:227]

Bai, nola esan salbuespen bat dela? [2701] [>>>]

Osa (1990): "Ikusi duguna ikusi eta gero, ez dut uste horrelakorik inola ere baiezta daitekeenik."

Atzokoaren harian, Andolin Eguzkitza hizkuntzalaria saiatuko da tratatzen narrazioetako (S)VO hitz-ordena hori nola salbuespen moduko bat (afinda uztartu erabilera hori an bere teoria), baina Eusebio Osa-k dioenez:

A. Eguzkitzak (1986: 131) «-verb initial« printzipioa kunplitua ikusi nahi du nolabait euskaraz. Horretarako, salbuespentzat jotzen du aditz nagusia perpausaren buruan edo hasieran. Ikusi duguna ikusi eta gero, ez dut uste horrelakorik inola ere baiezta daitekeenik. [Osa, 1990:227]

Ados, (S)VO erabilera hori ez da iruditzen inola ere salbuespenezko erabilera:

Ikusi duguna ikusi eta gero, ez dut uste horrelakorik inola ere baiezta daitekeenik. [Osa, 1990:227]

Inola ere ez. [2700]

Osa (1990): "Beraz, (S)AO dugu sarri narrazio testu barnean, subjetu tematikoa aldatzen ez den bitartean."

Eusebio Oa-k dio an bere "Euskararen hitzordena" burúz maiztasuna on (S)AO ordena an narrazioak:

Eta arrazoi nagusia zera da: subjetua tematikoa dela eta, kasu honetan, eliptiko bihurtzen dela. Beraz, (S)AO dugu sarri narrazio testu barnean, subjetu tematikoa aldatzen ez den bitartean. Eta jakina da subjetu tematikoak luzaz iraun dezakeela testu batean aipatu beharrik gabe, identifikagarritasun osoa inola galdu-gabe. [Osa, 1990:227-228]

Bai, jada esana dugunez, (S)VO sarri agertzen zaigú an narrazioak. Jarraitukó. [2699] [>>>]

Zenbat-eta baldintza komunikatibo zailagoak, akontextualgoak, ezezagunagoak, sorpresiboagoak, orduan-eta nabariagoak dira efektuak (hala informatiboak nola expresiboak) ganik sintaxi progresiboa (SVO buru-lehena)

 Atzokoan, Mikel-ek zioen an komentario bat:

Albiste ezezagun ta berri bat izango bazan, orduan bai nahiko lan ulertu ahal izateko lenengoan, edo entzutean irratian, edo noiz leitzen dan ziztu bizian, adibidez, goizeko len orduan, presaka eta astirik gabe hausnartzeko.

Mikel

Zenbat-eta baldintza komunikatibo zailagoak, akontextualgoak, ezezagunagoak, sorpresiboagoak, orduan-eta nabariagoak dira efektuak (hala informatiboak nola expresiboak) ganik sintaxi progresiboa (SVO buru-lehena). [2698] [>>>]

Osa (1990): "Esan daiteke, aditz-osagarri ordenak hobeto mantentzen duela aditz-osagarrien ibili edo progresio komunikatibo amankomuna, edo eta pisu-komunikatiboa parekatuagoa ematen dela horrela."

Osa-k (1990) amaitzen du honela:

Esan daiteke, aditz-osagarri ordenak hobeto mantentzen duela aditz-osagarrien ibili edo progresio komunikatibo amankomuna, edo eta pisu-komunikatiboa parekatuagoa ematen dela horrela.[Osa, 1990:228]

Bai, hala da SVO ordena dá jarraituagoa, koherenteagoa, eta hobeto mantentzen duela aditz-osagarrien ibili edo progresio komunikatiboa. Horrexegatik da berez neutroagoa, estrukturalki neutroagoa, eta intonazionalki moldagarriagoa. [2697]

SVO ordena (eta orohar ordena buru-lehena) dá estrukturalki neutroagoa zein SOV (eta orohar ordena buru-azkena)

Mintzo ginen atzo burúz neutrotasun estrukturala on SVO ordena respektu ez-jarraitutasun abruptoa on SOV (zein minimotzen den an egoera bereziki kontextualak), zehaztuz ze:

• SOV neutroa estrukturalki da markatuagoa zein SVO neutroa 

zeren baitá gutxio progresiboa, gutxio koherentea, gutxio jarraitua, eta bestalde...

• SVO fokalizatua izan ahal dá are indartsuagoa zein SOV fokalizatua 

zeren fokua koherenteki isolatu ahal da (behin harako bidea ondo prestatuta eta akaso pausa koherente bat eginda), halan-ze, zentzu osoz intonatu eta indartu ahal da an esaldi-bukaera, nahi-bezainbat .

Horren harian, gaurkoan gogoratu nahi genuke honako sarrera hau, non justu aritzen ginen burúz ber neutrotasun estrukturala on SVO ordena:

• [1224] Ordena SVO-burulehena dá estrukturalki neutroa, zeren ez da ezer neutroagorik zeinda emátea buruak lehénda euren osagarriak

Esaten genuen atzo:

Esan nahi baita ze ordena markatua erabilzen da afin lortu helburu komunikatibo partikular bat, normalean baliátuz intonazio berezi bat (harago ti azentu neutroa):

The marked word order is applied to achieve a particular communicative purpose (e.g. to emphasize a sentence element) or in questions, and is often accompanied by a change in intonation. [Ali Qadoury, 2014]

bitartean-ze ordena ez-markatua erabiliko da an esaldi deklaratibo arruntak non ez den existitzen helburu komunikabo partikularrik salbu emátea informazioa ahalik eta argien eta hobetoen, eta non ez den erabiltzen intonazio berezirik, baizik intonazio neutroa (kin azentu neutroa). Adibidez azken esaldi hori emana da an ordena SVO ez-markatua, zeren nire intentzioa ez zen ematea inolako indar berezirik ki inolako elementurik, baizik sinpleki joan ematén informazio konplexu samar bat an modu artikulatu eta ahalik eta ulergarriena bilátuz helburu informatibo hutsa:

... a declarative clause with [subject-verb-object] word order ... The communicative strategy found in SVO word order can be considered listener-oriented, because the speaker or writter considers more important that the message is clear to the hearer than his/her necessity of communication. [Ali Qadoury, 2014]

Koherentzia sintaktikoa (alegia, emátea buru sintaktikoak lehénda euren osagarriak) neutroa da. Eta hori islatzen dá adibidez an diferentzia intonatiboak artén foku preverbalak eta posverbalak (ikus an "Aditz-osteko fokuen oinarrizko neutrotasun pausatua derivatzen dá tik euren koherentzia"):

Sarrera honetan genioenez, foku preverbalak dirá informatiboki ezjarraituagoak, bapatekoagoak eta nolabait esan, irregularragoak zein euren kide postverbalak, zein berez dirén informatiboki jarraituagoak, prestatuagoak eta regularragoak. Eta hain zuzen prestaketa informatibo edo esaldi-barneko kontextualizazio handiago horrek ematen die postverbalei moldagarritasun expresibo edo adierazkor handiagoa, zein arazorik gabe adaptatu ahal den ki helburu expresibo oso neutroak edo oso enfatikoak edo beste edozein modutakoak, eta edozein gradutan ere.

Foku pre eta postverbalen berezko izaera ezberdin horiek ezin hobeto islatzen dirá noiz preverbala doan justuki esaldi-hasieran (hor bapatekotasuna erabatekoa baita), eta postverbala justuki esaldi-bukaeran (hor aurrelan komunikatiboki prestatzailea maximoa baita). Izan ere, muturreko posizio horietan maximizatzen baita bi foku-mota horien berezko tendentzia, zein baita kontrastiboagoa an aditz-aurreko galdegaiak, eta printzipioz neutroagoa an aditz-ostekoak.  

eta asimetria estruktural hori islatzen dá an edozein erlazio sintaktiko artén buru bat eta bere osagarria (ikus an "Beste zantzu bat tik koherentzia: aukerako pausa artén aditza eta bere foku estua"):

Aurreko sarreran ikusi dugu nóla koherentzia sintaktiko-interpretatiboa (aparte izán funtsezkoa afin efizienteki eta efektiboki interpretatu informazioa) dá islatzen an tendentzia isolatzaile erlatiboki handiagoá on partikula burulehenak respektu burazkenak, zeinetan izanen dugu tendentzia itsaskor-sintetiko erlatiboki handiagoa. Nolabait esan, buru sintaktikoak ez du behar bere osagarria hainbeste nola osagarriak bere burua (horra hor azkenburuko iturria on asimetria funtzionala arten ordena burulehenak eta buruazkenak).

Ordena SVO-burulehena dá estrukturalki neutroa, zeren ez da ezer neutroagorik zeinda emátea buruak lehénda euren osagarriak.

Bai, holaxe da: SVO ordena (eta orohar ordena buru-lehena) dá estrukturalki neutroagoa zein SOV (eta orohar ordena buru-azkena). Bat gatoz kin Osa (1990). [2696] [>>>]

Osa (1990): "Ematen du, baita bere, S.O.A. ordena kanonikoa jarraituz gero, osagarria markatuagoa (markatuegia? gelditzen dela,..."

Esaten genuen duela hiru egun (an [2692]):

Gure datuen arabera, eta atzo esaten genuenez, SVO hitz-ordena neutroan, objetua ere izan ahal da material rhematiko bakarra, eta hala S nola V izan ahal dirá thematikoak, manténduz azentu nagusi neutroa an objetua, naturaltasun osoz. Puntu horretan, ezberdintzen gara tikan planteamendua on Eusebio Osa (1990).

Bai, gure experientziaren (gure datuen)  arabera, alde horretatik berdin-berdinak dira SOV eta SVO ordenak: biak ere izan ahal dira neutroak kin esaldi osoko foku informatiboa, predikatu-mailakoa edo objetu-mailakoa, eta biek ere izan ahal dute objetu-mailako foku markatua. Ikuspuntu funtzional horretatik, biak berdin-berdin. Baina, bádira diferentzia batzuk artén bi ordena horiek. Osa-k aipatzen digú horietako bat:

Ematen du, baita bere, S.O.A. ordena kanonikoa jarraituz gero, osagarria markatuagoa (markatuegia? gelditzen dela,... [Osa, 1990:229]

Bai, 

• SOV neutroa estrukturalki da markatuagoa zein SVO neutroa 

zeren baitá gutxio progresiboa, gutxio koherentea, gutxio jarraitua, eta bestalde...

• SVO fokalizatua izan ahal dá are indartsuagoa zein SOV fokalizatua 

zeren fokua koherenteki isolatu ahal da (behin harako bidea ondo prestatuta eta akaso pausa koherente bat eginda), halan-ze, zentzu osoz intonatu eta indartu ahal da an esaldi-bukaera, nahi-bezainbat . [2695]

Osa-ren multzo errematiko neutroa izan ahal dá SOV edo SVO

Behin atzokoan ikusi nóla Osa-k ezberdintzen zuen artén esapide fokalizatua (kin foku markatua) eta multzo errematikoa (gabén foku markatua), autoreak zehazten du ze:

Eta inon izatekotan hemen balioko luke fokuaren eta multzo errematikoaren artean egin beharrezkotzat jo dugun berezketak. [Osa, 1990:229]

Osa (1990) referitzen ari dá ki (S)VO hitz-ordena neutroa. [2694] [>>>]

Osa-k (1990) oposatzen ditú "esapide fokalizatua" eta "multzo errematikoa"

Atzokoan mintzo ginen burúz Osa-ren multzo errematikoa (ez-markatua, neutroa), zein oposatzen den ki esapide fokalizatua, non nabarmentzen dén foku markatu bat, galdegaia  (halaber egon ahal dá material rhematiko gehiago). Beherago agertzen dá gure master-lanaren aipu bat non irakurri ahal ditugún Osa-ren hitz batzuk burúz oposizio hau artén multzo errematikoa eta esapide fokalizatua: 

Osaren analisian perpausak neutralak izan daitezke, eta orduan dena da berri, dena da iruzkina, eta ez dago galdegairik (ez dago iruzkin markaturik). Kasu horretan, iruzkin osoari ematen zaio inportantzia komunikatibo berbera, eta galdegairik gabeko iruzkin ez-markatu edo neutralari multzo errematikoa deitzen dio Osak:

... hots, perpausak neutralak diren kasuak, esapide osoa delarik berri. Kasu honetan, beraz, multzo errematikoz mintzatuko ginateke, eta ez esapide fokalizatuaz.
Baina gehienetan ez zaigu hori gertatzen. Askozaz ugariagoak dira errema eta fokua. biak batera biltzen dituzten esapideak, baita zati-galderen erantzunetan bertan ere. (Osa 1990:65, enfasia nirea) 

[Gure master-lana, 2010:15]

Osa-ren multzo errematikoa (neutroa) izan ahal dá esaldi osokoa edo predikatu-mailakoa, baina ez objetu-mailakoa, zeinen ordez izanen genukén esapide fokalizatua an objetua (foku markatua, galdegaia). Atzo esan genuenez, puntu hau ez da koinziditzen kin gure analisia, zeintan halaber agertu ahal dirén esaldi neutroak kin foku informatiboa an objetua (azentu neutroa, ez-markatua). [2693] [>>>]

SVO hitz-ordena neutroan, objetua ere izan ahal da material rhematiko bakarra, eta hala S nola V izan ahal dirá thematikoak

Jarraituz aurrera kin reflexio zeharo interesgarriak ganik Eusebio Osa an bere tesia titulatuá "Euskararen hitzordena" (eta azpititulatuá "Komunikazio zereginaren arauera"), irakurtzen dugú honako pasartetxoa, non autoreak egiten dituén zebait xehetasun:

Eta esango genuke, Firbas-en CD delako teoriaz edo komunikazio dinamismoaren teoriaz baliatuz, aditz-osagarri bikote horretan, azkenak, hots, osagarriak duela dinamismo garaiena. Baina, bestalde, kontu-testuaren progresioan elementu bakarrak ez direlarik informazio berri, aditz-osagarri bikotea baizik, osagarrien dinamismo informatiboa ez da markatua. [Osa, 1990:228-229]

Beste hitzetan, (S)VO neutro horretan objetua (O) litzaké tipikoki osagai rhematikoena (non kokatuko dén azentu nagusia), baina nola, bestalde, objetua ez dén elementu rhematiko bakarra (aditza ere izaten baitá rhematikoa, eta sujetua ere izan liteke), orduan osagarriaren dinamismo informatiboa ez da izanen markatua (ez dago fokurik), baizik ez-markatua, neutroa (multzo rhematikoa). Osa-k osagai-multzo rhematiko neutro horri deitzen dió multzo errematikoa (izan liteke esaldi osokoa edo predikatukoa, baina ez objetukoa).

Gure datuen arabera, eta atzo esaten genuenez, SVO hitz-ordena neutroan, objetua ere izan ahal da material rhematiko bakarra, eta hala S nola V izan ahal dirá thematikoak, manténduz azentu nagusi neutroa an objetua, naturaltasun osoz. Puntu horretan, ezberdintzen gara tikan planteamendua on Eusebio Osa (1990). [2692] [>>>]

Alde horretatik, berdin-berdinak dira SOV eta SVO neutroak

Amaitzen genuén atzo esánez ze narrazio-kontaketan maiz sortzen dirá esaldiak zeinekin inplizituki erantzuten ari gatzaien ki honelako galdera modukoak:

- Eta orduan zer gertatu zen? 

- Eta gero zer egin zuen?

hots, halako galderak zeini erantzun ohi den bidéz ordena neutroa, kasu honetan (S)VO hitz-ordena neutroa.

(Erantzun moduko) esaldi neutro horietan (SVO horretan)  sujetua izan litekén rhematikoa edo thematikoa (eliptikoa ere) aráuz kontextu diskursiboa.

Eta jarráituz kin ordena neutroa an kontaketak, gaur soilik azpimarrratu nahi genuke ze SVO ordena neutroa baita ere baliatu ahal da ki emán objetu-mailako foku informatiboak (neutroak), non S eta V izan ahal dirén thematikoak eta soilik O rhematikoa, nola gertatzen den an esaldi neutroak (hala an SOV nola an SVO neutroak). Ikus horretaz zér esaten genuen an [1238], non jasotzen genuén gure master-lanaren aipu luze bat (2010):

Horrá zenbait paragrafo non, alde batetik, aipatzen dén Ortiz de Urbina eta bere planteamendu analitiko batzuk, eta bestetik, gure master-lanaren ondorio batzuk ("Hitzaldietako euskararen aditz osteko fokuen testuinguru diskurtsiboak eta aukera prosodiko nagusiak", 2010:116-117): 

Hortxe daukagu, aukeran, SVO neutroa.

Alde horretatik, berdin-berdinak dira SOV eta SVO neutroak. [2691] [>>>]

Osa (1990): "[Kontaketan] Galdera berezkoenak era honetakoak dira: - Eta orduan zer gertatu zen? - Eta gero zer egin zuen?"

Eusebio Osa-k (1990) jarraitzen dú (ikus atzoko sarrera):

Maiztasun haundienez, kontu edo ipuin testu bat sortzen duten galderak ez dira zati-galderak, ekintza-bilakaerari buruzkoak baizik. Galdera berezkoenak era honetakoak dira: 

- Eta orduan zer gertatu zen? 

- Eta gero zer egin zuen?

[Osa, 1990:228]

Hau da: 

- Eta orduan zer gertatu zen? 

- Eta gero zer egin zuen?

hots, halako galderak zeini erantzun ohi den bidéz ordena neutroa, kasu honetan (S)VO hitz-ordena neutroa. [2690] [>>>]

Osa (1990): "Joera hori gertatzen dela dirudi, kontakizun baten progresioaren adierazle denean,..."

Atzo eta herenegun ikusten genuen ze euskarazko narrazioetan erraz (maiz, normaltasun osoz) jotzen dela ki (S)VO hitz-ordena ez-markatua, neutroa (beraz, bádugu erabilera hori sailkatua). Baina, zientzilari baten lana harago joan behar da, galdétuz zergátik gertazen den hori, zergátik areagotzen dén aukera (joera) orokor hori an narrazioak (besteak beste) respektu dialogo sinple bat? 

Eusebio Osa hizkuntzalari funtzionalista eta zientzilaria saiatuko da erantzuten ki galdera hori an bere doktore-tesia ("Euskararen hitzordena", 1990): zergátik? Horrá bere erantzunaren hasiera:

[Narrazioetan, (S)AOrako] Joera hori gertatzen dela dirudi, kontakizun baten progresioaren adierazle denean, eta, ondorioz, esapidearen informaziofoku markatuak baino ez-markatuak ugariagoak direnean. [Osa, 1990:228]

Beste hitzetan, narrazioetan ugaritzen da (S)VO hitz-ordena ez-markatua zeren adierazi nahi baita informazioaren progresioa. [2689] [>>>]

Osa (1990): "... kontu-kontaketako euskararentzat ere balio duela uste dut [(S)VO hitz-ordena horrentzat]. Alegia, esapidea lauagoa edo ez-markatuagoa dela intonazio gailurra azken elementuari dagokionean."

Amaitzen genuen atzo esánez:

[Kontaketen] Hitz-ordena horretaz mintzo dá Euskaltzaindia-ren Euskararen Gramatika (2021), zeintan honakoa esaten dén burúz hitz-ordena an kontaketak:

Kontaketetan, beraz, bereziki bata bestearen ondoren gertatuak kontatzen ditugunean, narrazio-kateetan, erraz jotzen dugu Subjektu-Aditz-Objektu hurrenkerara. Kontuan hartu behar dugu, ordea, subjektua behin baino gehiagotan isilpean geratzen dela; are gehiago, atzean ere eman daiteke, objektuaren ondoren. [Euskararen Gramatika, Euskaltzaindia, 2021:1865]

Bai,...

Kontaketetan,... , erraz jotzen dugu Subjektu-Aditz-Objektu hurrenkerara. [Euskararen Gramatika, Euskaltzaindia, 2021:1865]

eta guk gaineratu behar dugu ze Subjektu-Aditz-Objektu hurrenkera hori tipikoki gauzatzen dá kin azentu (nagusi) neutroa an objetua, alegia-ze mintzo gara burúz Subjektu-Aditz-Objektu hurrenkera neutroa (SVO neutroa).

Neutrotasun horretaz, ikus daigun zér dioen Eusebio Osa-k an bere liburu "Euskararen hitzordena" (1990), ezinbesteko liburua bestalde:

Halliday-k inglesari buruz esaten duenak kontu-kontaketako euskararentzat ere balio duela uste dut. Alegia, esapidea lauagoa edo ez-markatuagoa dela intonazio gailurra azken elementuari dagokionean. [Osa, 1990:228]

Amaierako elementu hori dá objetua (O) an (S)VO hitz-ordena, zein gelditzen dén ez-markatua, neutroa. [2688] [>>>]

Euskararen Gramatika (2021): "Kontaketetan,... , erraz jotzen dugu Subjektu-Aditz-Objektu hurrenkerara."

Mintzo ginén atzo burúz hitz-ordena on kontaketak, non ez gutxitan agertzen zaizkigún narrazio-kateak nola hauxe:

Jakin dut film hori emango zutela; erosi dut txartela; ikusi dut, eta esango dizut egia:... [Garzia, 2014:113]

edo, antzera, beste hau:

Jakin dut film hori emango zutela, arrebak erosi ditu bi txartel, ikusi dugu, eta esango dizut egia:...

zein, kontextu diskursibo horretan, izanen litzakén galdera honen erantzuna:

• Eta gero, zér gertatu da?

zeinen erantzuna neutroa den: ez dago enfasirik, baizik soilik azentu neutro bat gain objetua (zein dén osagai gehien rhematikoa, nahiz ez izan foku markatua), bitárten sujetua gehienetan izaten dén thematikoa eta eliptikoa.

Era berean, beste kontextu batzuetan, erantzun neutro hori berori erabil geinké erantzunez ki galdera hauek:

• Eta gero, zér egin du arrebak?

• Eta gero, zér erosi du arrebak?

eta, kontextu horren arabera, esaldiko foku informatiboa izan liteké:

• perpaus osokoa, 

• predikatu mailakoa, edo 

• objetu mailakoa,
  

Hortaz, zér daukagu hor? zér nolako estruktura informatiboa? Ba, daukagu SVO hitz-ordena neutroa.

Hitz-ordena horretaz mintzo dá Euskaltzaindia-ren Euskararen Gramatika (2021), zeintan honakoa esaten dén burúz hitz-ordena an kontaketak:

Kontaketetan, beraz, bereziki bata bestearen ondoren gertatuak kontatzen ditugunean, narrazio-kateetan, erraz jotzen dugu Subjektu-Aditz-Objektu hurrenkerara. Kontuan hartu behar dugu, ordea, subjektua behin baino gehiagotan isilpean geratzen dela; are gehiago, atzean ere eman daiteke, objektuaren ondoren. [Euskararen Gramatika, Euskaltzaindia, 2021:1865]

Bai,...

Kontaketetan,... , erraz jotzen dugu Subjektu-Aditz-Objektu hurrenkerara. [Euskararen Gramatika, Euskaltzaindia, 2021:1865]

eta guk gaineratu behar dugu ze Subjektu-Aditz-Objektu hurrenkera hori tipikoki gauzatzen dá kin azentu (nagusi) neutroa an objetua, alegia-ze mintzo gara burúz Subjektu-Aditz-Objektu hurrenkera neutroa (SVO neutroa). [2687] [>>>]

Hortaz, zér daukagu hor? zér nolako estruktura informatiboa? Ba, daukagu SVO hitz-ordena neutroa

Esaten genuen atzo ze...

... Juan Garzia-k, an bere "Esaldiaren antolaera. Funtzio informatiboak gako." (UPV/EHUko Argitalpen-Zerbitzua, 2014), emanen digú zerrenda bat on textuinguru sintaktiko-komunikatiboak non, Garzia-k dioenez, existitzen dén joera ki ez kokatu aditza an esaldi-amaiera:

Zerrenda horretan, apárte sartu adibidez galderazko eta ezezko esaldiak (eskerrak), ageri zaigu zerbait hain orokorra nola "Narrazio-kateak":

NARRAZIO-KATEAK
383) Jakin dut film hori emango zutela; erosi dut txartela; ikusi dut, eta esango dizut egia:... [Garzia, 2014:113]

zeintan kurioski Juan Garzia-k ez duen egiten batere analisi informatiborik, ez du aztertzen zergátik agertzen diren hitz-ordena horiek, ez du aztertzen noláko estruktura informatiboa dutén esaldi horiek, soilik aipatzen ditú kontextu komunikatibo horiek nola balira urrutiko irla edo akaso planeta ezezagunak zein ezin diren aztertu eta ulertu eta sailkatu... badirudi ze, bere aburuz, hain urrutikoak dira ze soilik testigatu ahal da... euren existentzia.

Gure ustez, berriz, oso hurbileko lurrak dira horiek, oso aztergarriak eta oso kontzeptuagarriak an terminu komunikatibo oso normalak, eta halakoxe analisia saiatuko gara egiten bihar.

Har daigun goragoko esaldiko zati hau:

Jakin dut film hori emango zutela; erosi dut txartela; ikusi dut, eta esango dizut egia:... [Garzia, 2014:113]

edo, antzera, beste hau:

Jakin dut film hori emango zutela, arrebak erosi ditu bi txartel, ikusi dugu, eta esango dizut egia:...

zein, kontextu diskursibo horretan, izanen litzakén galdera honen erantzuna:

• Eta gero, zér gertatu da?

zeinen erantzuna neutroa den: ez dago enfasirik, baizik soilik azentu neutro bat gain objetua (zein dén osagai gehien rhematikoa, nahiz ez izan foku markatua), bitárten sujetua gehienetan izaten dén thematikoa eta eliptikoa.

Era berean, beste kontextu batzuetan, erantzun neutro hori berori erabil geinké erantzunez ki galdera hauek:

• Eta gero, zér egin du arrebak?

• Eta gero, zér erosi du arrebak?

eta, kontextu horren arabera, esaldiko foku informatiboa izan liteké:

• perpaus osokoa, 

• predikatu mailakoa, edo 

• objetu mailakoa,
  

Hortaz, zér daukagu hor? zér nolako estruktura informatiboa? Ba, daukagu SVO hitz-ordena neutroa. [2686] [>>>]