Eta nola garai zaharretan SOV izan zitekén oso hitz-ordena nagusia, hizkuntza bat mugitzen bazen buruzki SVO, hori tipikoki gertatuko zén zatio evoluzio naturala, nahizta evoluzio hori ez izan erraza zeren bere inguruko hizkuntzak SOV izanen ziren, eta kontaktu linguistikoak bere kontra joko zuen

Itzul gaitezen orain ki textua ganik Dryer (2011, ikus #2773), non komentatzen zuén hori emaitza zeinen arabera garai zaharretan ordena nagusi-nagusia zén OV (eta ez VO): 

Word order is so easily changed due to contact that even in a family where all languages are SOV, it could easily have been the case that the proto-language was SVO and that a change to SOV spread throughout all the languages in the family early in its history when the languages were in close contact with each other. [Dryer, 2011]

Ados gaude noiz dioen ze garai zaharretan (early in the history), noiz komunikazioa zén oso kontextuala, eta mezuak bizik sinpleak, printzipioz aski erraza izan zitekén ordena-aldaketa. Baina halako oredna-aldaketak egiteko, behar dá akuilu bat, eragile bat, arrazoi bat, eta hor Dryer-ek aipatzen dú kontaktua artén hizkuntzak, zein ez den gure interes nagusia. Gure interes nagusia dirá aldaketa naturalak, berezkoak, kontakturik gabekoak, behar linguistikoek sortuak, zeintaz beste sarrera batean mintzatu garen espezifikokiago.

Halako aldaketa guztiz natural horietako bat dá hau:

• OVS > SOV

zeintaz mintzatu ginen atzo, eta zeinen arrazoiak izanen zirén tipikoki diskursibo hutsak, komunikatibo hutsak, bilatuz thema-rhema estruktura efektiboagoa bat an textuinguru exigenteagoak. Eta beste aldaketa horietako bat izanen litzaké ondorengo hau, non parte rhematioenak jotzen duen ki esaldi-bukaera:

• SOV > SVO

zeintara sintaxiek joko dutén naturalki noiz behar komunikatiboak handiagotzen diren (nahiz oztopo larriak aurkitu ahal dira bidean, batez ere gaurko egunetan).

Jakina, goragoko bi aldaketa horietan kontaktuak ere lagun daike, baina ez da beharrezkoa. Kontrako noraiean. aldiz, kontaktua praktikoki ezinbestekoa da (baldin baldintza eta exigentzia komunikatiboak handiagotzen ari badira nabariki). Beraz, bi aldetarako aldaketak egon daitezen, kontaktu linguistikoa behar da.

Eta nola, pensatzeko denez, garai zaharretan SOV izan zitekén hitz-ordena oso nagusia, hizkuntza bat mugitzen bazen buruzki SVO, hori tipikoki gertatuko zén zatio evoluzio naturala, nahizta evoluzio hori ez izan erraza zeren bere inguruko hizkuntzak SOV izanen ziren, eta kontaktu linguistikoak bere kontra joko zuen. Hau da, hasiera haietan, aski zaila izanen zén OVtik ateratzea, zeren kontaktu-atraktore guztiek eraginen zutén kontrara. 

Hala ere, munduko hizkuntzak joan zirén bihurtzen gerota SVOagoak, eta zenbat eta SVO gehiago egon, kontaktuaren efektuak ere gerota gehiago bultzatuko zuén aldéz SVO, zein dén gaur egungo egoera, non munduko hizkuntza hedatuenak eta eragileenak dirén SVO, eraginez gero eta SVO ordena gehiago ere, zorionez. [2784]

Gaztelaniaren gaurko "(los) traemos" ere báda OVS, non "los" klitikoak egiten dú referentzia ki objektu plural preverbal bat, eta "-mos" morfemak ki lehenengo persona plurala on subjektu postverbal bat

Momentuz bederen, ez genuke nahi gehiago sakondu an jatorria on okerreko interpretazio pasiboak, izan ere gehiegi aldenduko ginake ti gure oraingo ildo nagusia, zein, gogora daigun, zén Laka-ren hitzaldi bat. Hortaz, gai honekin oraingoz amaitzen joateko, gogoratu nahi genuke honako sarrera hau, non revisatzen genituén zenbait puntu: 

• [1679] OV(S) → (S)OV: hizkuntza batzutan akaso lehen urratsa an garapen diskursiboa

Zioén atzo Txopi-k gain jatorria on SOV ordena:

Nuen uste ze SOV ordena heldu zen bizitzako egoeratik, tik egoera naturala. Esaterako, "Nik ardia (animalia zein dudan aurrean) eraman...". [Txopi]

Bai, basikoki hala da. Hala ere, sintaxien sorreran, gakoa ez da hainbeste SOV ordena, baizik gehiago OV ordena kin S kontextualak zein askotan ez ziren emanen. OV ordena (eta sintaxi buruazkena bera) aski naturalki sortuko ziren azpi sorrerako baldintza bereziak. Ikus ondorengo sarrera:

• Konkretutasuna, kontextualtasuna eta komunikazio gestuala, elkarrekin azálduz lehentasuna on OV hitz-ordena noiz ari ziren sortzen sintaxiak

Atzo ikusten genuenez, Maurits & Griffiths-ek (2014) ziotén ondorengoa noiz saiatu azaltzen zergátik SOV izanen litzaken hain maizkoa an aintzinako garaiak:

In light of other results showing a preference for SOV in improvised gestural communication, it seems likely that there is something special about SOV.  [Maurits & Griffiths, 2014]

Bai, komunikazio gestuala, kontextualtasuna eta konkretutasuna dirá hiru elementu zein zaizkigun agertzen guztiz uztartuak, eta zek, oso pensatzekoa denez, izanen zutén paper ia determinantea an (aintzinako eta hasierako) sorrerá on sintaxi OV buruazkenak.

Eta gauza da ze neolitikoaren hasieran (S)OV oso zabaldua bide zen azpi baldintza komunikatibo batzuk zek jarraitzen zuten izaten oso-oso kontextualak: Ikus:

• Yamamoto (2005): "... it seems most likely that human languages originally started with SOV basic word order ..."

Horretaz ikus daigun ondorengo artikulua ganik Hideki Yamamoto (2005) titúlatzen "A historical view on areal distribution of word order around the world", non dioskún:

When the distribution is considered from a historical point of view, however, it is very likely that most of the areas had been covered with (S)OV-type languages and that the areas of a VO type had been very restricted before many large language families expanded after the Neolithic age. [Yamamoto, 2005]

edo, aurrerago:

The present work does demonstrate and argue that SOV order is most likely to have covered most of the world as far as we go back to the past based on the studies of areal and genetic distribution of word order of the world's languages, but it does not necessarily argue that SOV was the earliest word order of human languages. If SOV order was predominant in most areas on the globe when we trace back to the past, however, there should be some reason for this and it seems most likely that human languages originally started with SOV basic word order unless there are good grounds for judging that languages developed SOV order from another order. The reason for this, however, should be found in studies of pidgin or creole languages and language typology rather than in the speculation made by Givón based on tbe observation of animal comunication or language acquisition.

Beraz, eta labúrbilduz:

... it seems most likely that human languages originally started with SOV basic word order unless there are good grounds for judging that languages developed SOV order from another order. [Yamamoto, 2005]

Gure ikuspuntutik, OVS ere aurki zitekén are lehenago zein SVO (hori ere OV), nahizta OVS ez da batere egonkorra azpi baldintza komunikatibo minimoki exigenteak.

Hortik aurrera hasten gara espekulatzen, abiatuz ti aditz-morfologia, zeinek, hizkuntza batzutan, erakusten du OVS estruktura. OVS estrukturan daukagú ber OV estruktura buru-azkena zein agertzen dén an SOV, baina non, sujetuak emanez gero (diogunez oso kontextualak), emanen dira gehienetan an posizio finala, behin hasiera-hasieran eman dén objetua, parte rhematikoena (garai hartan nagusitzen da 1. irizpidea an maximizazio komunikatiboa: Irizpide adierazkor-bapatekoa). Baina gauza da ze OVS ez da batere ordena egonkorra, eta aisa bihurtzen da SOV, berdin buruazkena, halan ze periodo historikoan praktikoki soilik geldituko zaizkigú SOV ordenak:

• OVS ez da ordena egonkorra, baizik oso inestablea

Zioen herenegun Gilen-ek an lehenengo partea on bere komentarioa:

Aurreko posteko adizkien oinarrizko elementuek ordena berbera dute zein (gaurko) gaztelaniazko forma equivalenteek:

- dakartzagu
orain.indik-hura-ekarri-plural-guk
= OVS

(los) traemos
hura.plural-ekarri-orain.indik.-guk
= OVS

dakarzkizugu
orain.indik-hura-ekarri-plural-dat.zu-guk
= OVS

te (los) traemos
zu/dat.zu-hura.plural-ekarri-orain.indik.-guk
= OVS

Bai, hala da, gaztelaniaren gaurko "(los) traemos" ere báda OVS, non "los" klitikoak egiten dú referentzia ki objektu plural preverbal bat, eta "-mos" morfemak ki lehenengo persona plurala on subjektu postverbal bat.

Eta bai, estruktura horrek bide ematen digu ki espekulatu ze gaztelania zaharra (zein ez den baizik latina, edo, lehenago, indoeuroparra edo protoindoeurparra), izanen zén hasieraren hasieran OVS ere, justuki nola euskara. 

Hori ez litzake batere harritzekoa, zeren horixe izan liteke aski patroi evolutibo normala artén hizkuntzak noiz ari zirén sortzen. Hasieran, pensatzekoa da ze soilik izanen ziren hitz solteak, zeinek, kontextu oso explizitoetan, izanen zirén mezu osoak, nahiz ez erákutsi batere estruktura sintaktikorik, ezta batere kategoria gramatikalik, soilik hitzak, tipikoki objetu konkretuak: ia izanen zirén kolpe komunikatiboak, afin adierazi zerbait konkretua, zerbaiten presentzia:

Ur.

Geroago, joango ziren agertzen beste era bateko hitzak, zentzu batean abstraktuagoak, nahiz oraindik oso kontextualak, nola "da", zein hasiera-hasieran akaso izanen zén erakusle/adverbio moduko bat, adieraziz zerbaiten (kasu honetan, uraren) orain-hemengo presentzia:

ur dá.

diogunez, adieraziz ze ur hori hortxe dago, bertan eta oraintxe. Gero joango ziren agertzen kategoria are abstraktuagoak nola aditzak (edo aditz zehatzagoak):

ur da go.

adieraziz ze ur hori egonean dago, geldi, eta ez ibiltzen:

ur da bil.

Egoera zahar hartan, komunikazioa garatuko zén tipikoki artén persona ondo ezagunak, an mezuak zein izanen zirén ondo sinpleak. Baina, komunikazioa garatu ahala, batzuetan zenbait aditzekin handituko zén beharra ki adierazi zérbait gehiago, osagarriki, beste erakusle moduko bat: sujetu aktiboa (zéinek egin akzioa); eta aukerako informazio osagarri hori hasiko zen ematen an garai hartako posizio "osagarriena", edo nahiago bada, gutxien inportantea (respéktuz hasiera, garai hartan "urgenteena"), eta hori zén justuki bukaera:

"Ur da kar gu"l

Edonola ere, gauza da ze OVS hitz-ordena, izanik ere aski argudiagarria an sorrerá on hizkuntza guztiak (akaso an hizkuntza zahar-zahar primigenio bakarra), ez da ordena egonkorra, baizik oso inestablea, izan ere, komunikazio-beharrak igo ahala, sujetuak hartzen doáz gerota paper diskursibo handiagoa, oinarrizkoagoa, eta esaldi-hasierara pasatuko lirake, emanez SOV hurrenkera. Horrela daukagu ze, egun, munduko hizkuntza gehien-gehienek kokatzen duté, normalki, sujetua an esladi-hasiera.

Hortaz, OVS ordena oso inestablea izanik (erraz bihurtzen da SOV), gertatzen da ze, periodo historikoan, soilik ezagutzen dira OVS sintaxi gutxi batzuk (oso baldintza berezietan), hala nola ze agertzen zaizkigu SOV protoestruktura asko, praktikoki hizkuntza guztietan, zein denborarekin eta presio komunikatiboa medio ari diren bihurtzén SVO (gutxi gora behera, hizkuntza guztien erdia dá jada SVO).

Halaxe egin zuen latinak an bere bilakaera buruzki hizkuntza romantzeak, eta halaxe egin du partzialki euskarak ere, nahiz oraindik ez den guztiz onartzen.

 Euskaran, adibidez, justuki aldaketa horrekin, agertuko zén ergatiboa, nola genioen an:

• 'Opil da kar neskato' / 'Opil e kar neskato' / 'Opil le kar neskato'

Zioen atzo Erramun Gerrikagoitia-k burúz atzoko bertako sarreraren lehenengo paragrafoa:

Iracurriric lehenengo paragraphoa atera dut conclusionea ze noiz oraindic ez zegoen euscaraz ergativoric phraseac izan ahal ziren honelatsu OVS

opila jan du nescatoa

ezen partitua bi bloquetan

(opila jan du) ////// (nescatoa)

guero pasatu zatequelaric izatera SOV aurreratzen dela subjectua, holan

nescatoa opila jan du

eta hemen nolabait sortu zen ergativoa kin "-ga" postpositionea holan

nescatoaga opila jan du

ondoren transformatu zela -ga izaitera -k, holan

nescatoac opila jan du

Ondo interpretatu al dut esan duzuna Jesus an lehenengo paragraphoa? [Erramun Gerrikagoitia]

Bai, oro har. Soilik komentario batzuk.

1.: Garai zahar hartan, non ez zen ergatiborik, ez zen artikulurik ere:

Opil...

2.: Garai zahar hartan, ez zen aditz laguntzailerik, adibidez transitiborik, nola "du" an "jan du", baizik soilik adverbio-erakusle moduko batzuk, guztiz orokorrak, nola "da", adieraziz halako hantxe-bertakotasuna edo oraintasuna, edota, antzera, izango genuke "e" afin adierazi iragan antzeko bat, edo berdin "le", adieraziz "akaso" potentzial moduko bat:

Opil da ... (Opil horko-hori-orain...)
Opil e ... (Opil lehen...)
Opil le ... (Opil akaso...)

3.: Garai zahar hartan, erabiliko ziren, analitikoki, oso aditz-erro sinpleak, nola "kar", zein den an bihotza on "e-kar(-ri)". Adibide honetan, erabiliko dugú "kar", zein, gaur egun ere, den gardena:

Opil da kar ... (Opil horko-hori-orain ekarri...)
Opil e kar ... (Opil lehen ekarri... )
Opil le kar ... (Opil akaso ekarri...)

4.: Garai zahar hartan, subjektua gehienetan deduzituko zén kontextualki, halan ze askotan ez zen emanen, eta noiz eman, sujetua kokatuko zén an esaldi-bukaera, atzén aditza:

Opil da kar neskato. (Opil horko-hori-orain ekarri neskatoa)
Opil e kar neskato. (Opil lehen ekarri neskatoa)
Opil le kar neskato. (Opil akaso ekarri neskatoa)

Esaten genuenez, eta beti ere gure ikuspegitik, "da", "e" edo "le" interpretatu ahal dira nola adverbio moduko batzuk,  posizionalki askeak (pre edo postpositiboki kokatuak aráuz interes komunikatibo ezberdinak), zein soilik gerora bilakatuko ziren aditz-morfologia: "dakar", "dakarda > dakart", "ekar" edo "lekar" edo "lekarke".

5.: Geroago, behar komunikatiboak tarteko, subjektua mugituko zen ki esaldi-hasiera, hartuz "-ga" partikula ergatiboa:

Neskatoga opil da kar.
Nestatoga opil e kar.
Neskatoga opil le kar.

zeini soilik falta zaizkión ukitu batzuk afin izan gaur-gaurko esaldiak.

Hortaz, esango genuke ze, hizkuntza batzutan bederen, aski posiblea dateke sintaxien hasiera-hasieran ordena erabiliena izátea OV(S), nahizta, ordena hori oso inestablea izanki, akaso oso azkar ordena horietarik gehien-gehienak bihurtuko ziren SOV, zein dén diskursiboki koherenteagoa (sintaxi horietan, hóri izanen litzake aurreneko urratsa an garapen diskursiboa).

Bai, OVS, besterik ez. [2783] [>>>]

Gardena iruditzen zaigu morfologia, hala nola evoluzioa ere: OVS > SOV (sujetu aktibo postverbal ez-markatua hasieran kokatu zén, hartuz "-ga" marka ergatibo ezberdintzailea, zein ez zen existitzen lehenago)

Josu Lavin-ek zioen atzo:

Zuk ni nakusazu

SOV

baina aditza bera da: ni zuk (nor-nork)

Baiki, alde batetik:

• zuk (S) ni (O) nakusazu (V) → SOV

baina, bestetik, aditzeko morfologia, zaharragoa, hauxe da:

• nakusazu → ni (O) da (adv.) kus (V) zu (S) → OVS

Hots, evoluzioa izanen zén hau: 

• ni (O) da (adv.) kus (V) zu (S) = OVS > SOV = zuk (S) ni (O) nakusazu (V)  

edo laburrago esanda:

• OVS > SOV 

Gardena iruditzen zaigu morfologia, hala nola evoluzioa ere:: OVS > SOV (sujetu aktibo postverbal ez-markatua hasieran kokatu zén, hartuz "-ga" marka ergatibo ezberdintzailea, zein ez zen existitzen lehenago). [2782] [>>>]

Martínez Areta (2011). "Ez dakigu zergatik gauzatu zen jito pasibizatzaile hau, baina morfologia uztartua arras argia da puntu honetan."

Jarraituz apur bat kin teoria pasibizatzailea on Mikel Martínez Areta (2011:373-374), proposatua an bere artikulu titulatuá "Euskararen hitz hurrenkeraren garaikaketa baterako materialak", irakurtzen dugú:

... Ez dakigu zergatik gauzatu zen jito pasibizatzaile hau, baina morfologia uztartua arras argia da puntu honetan. [Martínez Areta, 2011:373-374]

Bi gauza:

1.:  Normala da ez jakitea zergatik gauzatu zen jito pasibizatzaile hori, zeren ez den existitzen pasibitaterik hor, baizik OVS aktibo normal bat.

2.: Morfologia uztartua arras argia da, bai, baina gure ikuspegitik, erakutsiz OVS aktibo bat, non objetu tipikoki rhematikoa kokatzen zén aurrena (askotan objetua bakarrik emanen zen), eta non, are gehiagotan, sujetu tipikoki thematiko-kontextuala ez zen emanen (OV) edo emanez gero, emanen zen gabén morfologia berezirik (ez zen behar), an OVS hitz-ordena, zeren bere aditz osteko posizioak ondo ezberdintzen du bere funtzioa (sujetu aktibo postverbala). Geroago, OVS hitz-ordena hori SOV bihurtzean, orduan bai, orduan sujetu horrek hartu beharko zuén morfologia berezitu ezberdintzailea ("-ga"), sortaraziz oraingo kasu ergatiboa.

Hain sinple (parsimonia printzipioa), hain logiko, hain ulergarri eta hain bateragarria kin denbora zaharrak. [2781] [>>>]

Martínez Areta (2011). "Beraz, Orainaldiko (edo are, inperfektiboko) 'jito pasibizatzaile' hau izan zen, ene iritziz, SVO > SOV aldaketaren arrazoia, edo behintzat arrazoietako bat."

Amaitu genuen atzo esánez:

Ez al da azalpen hori alanbikatuegia, noiz-eta báden azalpen sendo bat askoz sinpleagoa (parsimoniosoagoa), zein dén askoz bateragarriagoa kin munduko hitz-ordenen evoluzio orokorra? 

Martínez Areta-k dio:

Beraz, Orainaldiko (edo are, inperfektiboko) "jito pasibizatzaile" hau izan zen, ene iritziz, SVO > SOV aldaketaren arrazoia, edo behintzat arrazoietako bat. [Martínez Areta, 2011:374]

Bestela esanda, evoluzio hori oinarritzen da an "jito pasibizatzaile" bat, zein, gure ikupegitik, ez den existitzen: izan ere, hor dugú OVS hitz-ordena, OVS egitura zahrra , OVS aktiboa, objetuan zentratua, zein ondo dagokion ki garai bat non mezuak zirén oso sinpleak eta oso kontextualak. Horretaz, gogora daigun beste sarrera hau:

[#1682] Gure ikuspegitik, "ekarren" adizkia zén sinpleki OVS aktibo bat kin O rhematikoa, eta ez pasiboa, zein den estruktura sintaktiko bat zeinen helburu pragmatikoa izaten den themátizatzea objetua

Zioen Josu Lavin-ek atzo:

ZEKARREN = zen + kar
: era traído/a por él/ella
NOR-NORK hura hark  [Josu Lavin]

Josu-k egiten dú interpretazio pasibo bat, non guk soilik ikusi ahal dugún OVS ordena aktibo zahar-fosildu bat non O dén rhematikoa nola izaten den an forma aktiboak, eta ez thematikoa (sujetu agente bihurtua) nola izaten den an pasiboak:

• sagar ekarren  ("sagar" da objetu rhematikoa)   (OVS)

non:

ekarren  =  ∅ - e - kar - ∅ - ∅ - (re)n    

eta non:

• ∅: hortxe doa 3. pertsonako objetu rhematikoa: sagar
  

• -e-: iraganeko marka

• -kar-: aditz erroa
  

• ∅: ez da agertzen "(t)za" ustezko modifikatzaile advervial zaharra, ez da agertzen pluralitatea.
  

• ∅: 3. pertsona singularreko sujetua.

•  -(re)n: iraganego marka ere (finean "-n" inesiboa).

Gure ikuspegitik, "ekarren" adizkia zén sinpleki OVS aktibo bat kin O rhematikoa, eta ez pasiboa, zein den estruktura sintaktiko bat zeinen helburu pragmatikoa izaten dén thematizatzea objetua. 

Bestalde, "zekarren" formaren hasierako "z-" hori geroago itsatsiko zen an hizkera batzuk, baina forma zaharragoa izango litzaké "ekarren/ekarran", gabén "z".

Bai, nahikoa da OVS estruktura aktiboa, oso razonablea an garai zaharrak noiz baldintza eta behar komunikatiboak zirén oso bereziak. [2780] [>>>]

Martínez Areta (2011). "...: *Jone dakus Peru-ga 'Jone ikusia da Peru-k' > *Peru-ga Jone dakus 'Peru-k Jone ikusia da', eta azkenik > Peru-k Jone dakus 'Peruk Jone dakus'. Horrela, SVO > SOV aldaketa gauzatu zen."

Duela hiru egun amaitzen genuen esánez:

Hala ere, eta arrazoi ezberdinengatik, ezin uka ze interpretazio pasibizatzaile horiek izan duté aski arrakasta artén euskal hizkuntzalariak: bihar aipatuko dugú adibide bat.

Nahizta ez genuken nahi gehiegi urrundu ti gure azken hari nagusia (Laka-ren hitzaldia), ildo batek bestera eramaten gaitu, eta gaurkoan aipatuko dugú goragoko hipotesi pasibizatzaile horietako bat, postulatua ganik Mikel Martínez Areta (2011) an bere artikulua titulatuá "Euskararen hitz hurrenkeraren garaikaketa baterako materialak", zeintan proposatzen dén sujetu pasibo postverbal bat kin "-ga" atzizkia, zein ez litzaken ergatiboa, baizik pasiboa:

... emaitza honakoa litzateke: *Jone dakus Peru-ga 'Jone ikusia da Peru-k' > *Peru-ga Jone dakus 'Peru-k Jone ikusia da', eta azkenik > Peru-k Jone dakus 'Peruk Jone dakus'. Horrela, SVO > SOV aldaketa gauzatu zen. [Martínez Areta, 2011:373-374]

Ez al da azalpen hori alanbikatuegia, noiz-eta báden azalpen sendo bat askoz sinpleagoa (parsimoniosoagoa), zein dén askoz bateragarriagoa kin munduko hitz-ordenen evoluzio orokorra? [2779] [>>>]

Gogora daigun Blevins-en teoria zeinen arabera euskara eta hizkuntza indoeuroparrak egon litezkén genetikoki konektatuak, hau da ze izan litezké ahaideak

Atzokoan amaitzen genuen esánez:

Eta diogú "printzipioz", zeren, dakigunez, aurkeztu dira lanak zeinen arabera euskara eta hizkuntza indoeuroparrak egon litezkén genetikoki konektatuak, hau da ze izan litezké ahaideak. Bihar gogoratuko dugú puntu hori.

Hona hemen nón mintzatu ginen gain puntu hori:

• [1163] Bakker mintzatuz burúz Blevins-en hipotesia ezen hizkuntza indoeuroparrak eta euskara izan ahal dirá ahaideak: "The proposal has to be taken seriously, and a scholarly and open debate should take place"

Juliette Blevins (2018) dú argudiatzen ze hizkuntza indoeuroparrak eta euskara izan daitezké ahaideak. Horretaz mintzo da Peter Bakker an bere artikulu-reseina titúlatzen "Advances in Proto-Basque Reconstruction with Evidence for the Proto-Indo-European-Euskarian Hypothesis" (2020:563; bestalde Bakker agertzen zen hemen ere, behekaldean):

Bádirudi ze, momentuz behintzat, tesi hori izan dá ignoratua (2020:564):

Baina, Bakker-en ustez, tesi hori argiki da proposamen bat zein hartu beharko litzakén serioski, zabalduz debate zientifiko serio eta ireki bat (2020:586-587):

 

eta gero berriro dio (2020:588)

Bai, 

... Unless they [the most knowledgeable experts, bascologists and Indo-Europeanists] are able to provide counterarguments, not just picking a few points, ...

horrela egiten dira gauzak an zientzia: emanez argumentuak an debate serio eta ireki bat:

... a scholarly and open debate...

Gure tesian ere berdin (alegia, baldintza orokorretan, sintaxi buru-lehena dela nabariki potente-efektiboagoa zein sintaxi buru-azkena).

eta, bide batez, gogoratu daigun ze:

• [1164] Juliette Blevins dá a sortzailea on "Fonologia Evolutiboa" 

Ondokoa zioen atzo Bakker-ek buruzki Blevins-en hipotesia (2018) zeinen arabera hizkuntza indoeuroparrak eta euskara izan ahal dirén ahaideak:

... On the other hand, she [Juliette Blevins] may also run the risk of being ridiculed, or she simply may be ignored by colleagues. The latter seems to be the case,... [Bakker, 2020]

Esaten genuenez, bádirudi ze ignoratzen ari dirá Blevins, zein dén ez gehiago ta ez gutxiago zein hori sortzailea on "Fonologia evolutiboa", non saiatzen diren azáltzen, adibidez, zergátik zenbait soinu-patroi maizago errepikatzen diren an munduko hizkuntzak. Ikus daigun zér den fonologia evolutiboa jarráiki Blevins bera (2015):

edo begiratuz an Wikipedia:

Azken buruan, dá ikuspuntu funtzional bat, non bilatzen dirén oinarrizko faktore orokorrak nondik azáldu, adibidez, zergátik zenbait soinu-patroi dirén komunagoak zein beste batzuk (berdin nola orobat egiten den an esparrua on sintaxia: hor ere existitzen dira patroi komunagoak eta tendentzia komunagoak zeinen arrazoiak aztertzen diren).

Guk ere, nola Bakker-ek, espero ditugu erantzun ondo fundamentatuak, gutxienez berdin fundamentatuak nola Blevins-en azalpena (Bakker-ek: at the same level of detail as Blevins in her book). Hitz batean, espero dugú... zientzia.

Dirudienez, ezin da guztiz baztertu hori ahaidetasuna artén euskara eta hizkuntza indoeuroparrak. [2778] [>>>]

Inglesezko "carry" aditzak konpartitzen dú jatorria kin euskarazko "karriatu/garraiatu", baina (printzipioz) ez kin "ekharri/ekarri"

Atzokoan Mikel Mendizabal-ek galdetzen zuén honako hau:

¿Kar al dago erlazionatua kin aditz inglesa "carry"? Badakit ez dela garrantzitsua une honetan baina beti iruditu zait kuriosoa hori koinzidentzia.

Bai, kuriosoa da koinzidentzia, baina, printzipioz, soilik da hori: koinzidentzia bat. Kontua da ze, jarraiki nire The New Collins English Dictionary zaharra (1981), inglesezko "carry" aditza dá XIV. (C14) mendeko mailegu bat hartua ti frantses zaharra (OF: Old French), zein derivatuko litzakén ti "carrum" latinoa (L):

carrry: ... [C14 carien < OF carier to move by vehicle < car < L carrum transpor wagon] [The New Collins English Dictionary, 1981]

Online (Etimonline) aurkitzen dugú informazio osagarria harik heldu ki hizkuntza zeltiko bat (galoa) eta harago ere (PIE: Proto Indo Europarra):

Beraz, azken buruan, inglesezko "carry" aditza izanen litzaké oso hurbileko ahaidea on gure "karriatu" edo "garraiatu", zeinen azken jatorria ez den baizik goragoko ber "carrum" latinoa. Oso interesgarria eta akaso sorpresiboa, ezta?

Bestalde, euskararen "khar/kar" erroa agertzen zaigú an "ekharri/ekarri", eta jada erabiltzen zen noiz aditz-erroei gehitzen zitzaién "e-" partikula, zein soilik gertatu zen an aditz-erro zaharrak,  zaharrenak (baita gehitu zitzaion "-i" partikula zaharra ere), halan-ze, printzipioz pensatu behar dugu ze "khar/kar" dá euskararen erro patrimonial oso zahar bat, zein ez litzaken erlazionatua kin goragoko mailegu zeltikoa edo bestelako maileguak, baizik-ze aitzitik jatorrizkoa izango litzake.

Eta diogú "printzipioz", zeren, dakigunez, aurkeztu dira lanak zeinen arabera euskara eta hizkuntza indoeuroparrak egon litezkén genetikoki konektatuak, hau da ze izan litezké ahaideak. Bihar gogoratuko dugú puntu hori. [2777] [>>>]

Sinpleki ez dugu behar "traído por" interpretazio pasiboa ki lortu teoria koherente eta razonable bat gain sorrera on euskararen aditz-morfologia zaharra

Josu Lavin-ek gogoratzen zigun atzo zéin izaten den interpretazio pasiboa on euskal aditz sintetikoak:

nakarzu

NA soy, estoy, estoy siendo
KAR traído
ZU por ti

NA (subjektu) pazientea (nor)
KAR erroa
ZU (subjektu) agentea (nork)

Baina, zergátik postulatu teoria konplikatuago bat noiz abantailatsuki erabili ahal dugún askoz teoria sinpleagoa? (parsimonia-printzipioa). Izan ere, nahikoa da "kar" erroak adieraz dagiela "traer" aditzaren ideia semantikoa an OVS, zein dén hitz-ordena bat zein ederki egokitzen den an garai zaharrak, noiz hizkuntzak sortzen ari ziren.

Bestela esanda, ez dugu behar "traído por" forma pasiboa, sinpleki ez dugu behar interpretazio pasiboa ki lortu teoria koherente eta razonable bat gain sorrera on euskararen aditz-morfologia zaharra. Horretaz jada mintzatu ginén an honako sarrera:

[#1985] "kar" dá  aditz-erroa, aportatuz aditzaren ideia semantiko hutsa (zerbait nola 'traer'), eta ez "...traído por..."

Atzo Josu Lavin-ek zioén:

Orainaldian:
ni + dakar = nakar
...
: soy traído, estoy siendo traído

baina ez dugu ikusten zergátik "kar" izan beharko litzakén "traído" ordézta "traer",

Egungo "nakarzu" adizkia aterako litzaké ti kontrakzioa on esaldi zahar hau, zeinen ordena kanonikoa dén OVS:

• ni da kar zu

hots:

• nakarzu = n(i) - (d)a - kar -zu = ni da kar zu

zeinen itzulpen aproximatu bat litzakén:

• mí ahora traer tu
  

non tipikoki "ni/mí" objetua baitá elementu rhematikoena (nola gertatu ohi den an OVS ordena, baina ez an ordena pasiboak, non hasierako sujetu pasiboa ez den izaten tipikoki elementu rhematikoena), eta non "zu/tu" baitá amaierako sujetu aktibo bat zek ez darama batere markarik (ez ergatiborik, ez besterik) zeren bere amaierako posizioak jada argi uzten du bere izaera aktiboa (OVS litzaké ordena kanonikoa, ez-markatua).

Hortaz, "kar" aditz-erroak soilik emanen luké aditz horren ideia semantikoa, zeozer nola "traer" hutsa, gabén denbora, gabén persona, gabén numeroa, eta ez "...traído por...".

Hala ere, eta arrazoi ezberdinengatik, ezin uka ze interpretazio pasibizatzaile horiek izan duté aski arrakasta artén euskal hizkuntzalariak: bihar aipatuko dugú adibide bat. [2776] [>>>]

Gaur antzeko ariketa egin nahi genuke kin euskara, alegia inferitu zéin izan zitekén euskararen ordena zaharra kontuan hartuz bere oraingo morfologia

Atzokoan amaitzen genunen gurea esánez honako hau gain japonieraren hitz-ordena zaharra (oinarritua an bere morfologia jarraiki Givon):

Beraz, nahiz ezin ikusi ziurtasunez nola mintzatzen ziren japonieraren hiztunak an garai oso-oso zaharrak, japonieran  datu eta arrasto morfologikoek (eta, dakiguneino, bestelakoek ere) erakusten diguté soilik SOV. Horraino ailega gaitezke, eta horraino ailegatzen gara. Eta ez da gutxi, baizik zeozer oso baliotsua.

eta gaur antzeko ariketa egin nahi genuke kin euskara, alegia inferitu zéin izan zitekén euskararen ordena zaharra kontuan hartuz bere oraingo morfologia. Hain zuzen ere horretaz mintzatu ginen an ondoko sarrera hau:

[#1755] "da" izanen litzaké forma oso zahar bat (akaso hizkuntzaren lehenengoetarikoa), zein gelditu dén fosildua barné "izan" aditza

Josu Lavin-ek atzo:

Hassieraco DA- hori içan aditzarena da. Erdaraz = es, está.
dakart: algo está siendo traído por mí, nondic: lo traigo
dakarKIZUt: a ti, para ti.

Hor interpretatzen ari zara, Josu, "da-" morfema hori nola balitz aditz laguntzaile bat barnén estruktura pasibo bat, baina aditz trinko horietan, "da-" hori ez da laguntzaile pasibo bat, baizik orainaldiko partikula bat, zein jatorriz, hasiera-hasieran, izanen bide zén adverbio-erakusle orokor independente moduko bat, zein geroago berrinterpretatuko zén postpositiboki nola 1. personako izenordea ("dakarda > dakart"), edo, solterik ere, nola 3. personako adizkia barnén "izan" aditza. 

"da" horrek ez du erakusten antzekotasunik kin "izan" aditza (eztare, "gara", "zara" edo "dira" adizkiek), alderantziz zein "naiz", "haiz" edo "zan" formak, zein bai derivatuko lirakén ti oinarrizko aditz hori. Bestela esanda, "da" litzaké forma partikula zahar bat barnén "izan" aditza (bere jatorria ez legoke an "izan" aditza).

"da" izanen litzaké oso forma zahar bat (akaso hizkuntzaren lehenengoetarikoa) zeinen izaera gramatikala, garai hartan, ez zen izanen hain argia, baizik aski anbiguoa: ez zen izanen aditz argi bat, baizik gehiago adverbio-erakusle moduko bat, adieraziz presentzia, "orain-hemengo" presentzia, zein soilik geroago bilakatuko zén aditz purua (an "(hura) da", zeinen forma regularrago bat izanen litzaké "daiz").

Eta respektu zure interpretazio pasiboa, Josu, argudiatu genuen hemen nóla halako ordenetan guk soilik ikusi ahal dugún OVS ordena regular bat an ahots aktiboa, non, adibidez, bukaerako S hori ez den sujetu pazientea, baizik sujetu aktiboa (sujetu gramatikala on esaldia); hots, errepikatzen dugú: OVS regular bat. Ikus:

• Gure ikuspegitik, bi ordenetan (OVS eta SOV) sujetu aktiboa (eta berdin objetua) dá berbera: alegia, dira bi estruktura aktibo kin ordena diferenteak
  

non esaten genuén hau:

Guk "na-kar-zu" horretan, hau ikusten dugu:

ni   da   kar   zu > n(i) - (d)a - kar - zu > nakarzu

ni (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzekoa nola "orain", eta edozein kasutan zerbait oso kontextuala, oso presentziala) - kar (aditz-erroa, aditzaren eduki semantikoa, besterik ez) - zu (sujetu aktiboa)  

OVS

Hor, sujetu aktiboak ez zuen behar inolako markarik, (ez zen behar ergatiborik), zeren posizionalki markatua baitzegoen (postposizionalki). Bide beretik (kontuan hartu ze "-a" artikulu determinatua ez zen oraindik sortua):

sagar   da   kar   zu

sagar (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzerakoa nola "orain") - kar (aditz-erroa, aditzaren edukia, besterik ez) - zu (sujetu aktiboa)  

OVS

 edo berdin:

sagar   da   kar (t)za  zu

sagar (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzerakoa nola "orain") - kar (aditz-erroa, aditzaren edukia, besterik ez) - (t)za (adverbio moduko bat adiéraziz "asko" edo pluraltasuna) - zu (sujetu aktiboa)  

OVS

non "da" eta "(t)za" izanen lirakén adverbio modukoak (aski flexibleak posizionalki).

Esan nahi baita ze hor argiki ikusten dugu esaldi aktibo bat baina an OVS ordena, zein akaso izanen zén euskararen ordena zahar bat, nondik S gerota gehiago hasiko zen dislokatzen ki aurreneko posizioa, non sortu zén ergatiboa:

zuga ni da kar zu > zuk nakarzu

SOV

non "zuga" horrek jarraitzen dú izaten ber sujetu aktiboa zein lehenago (bukaerako "zu" bikoiztu hori jada gelditu da fosilizatua an morfologia, testígatuz ordena zaharra), baina orain gramatikaldua an esaldi-hasiera. Esan nahi baita ze, gure ikuspegitik, bi ordenetan (OVS eta SOV) sujetu aktiboa (eta objetua) dá berbera: alegia, dira bi estruktura aktibo kin ordena diferenteak.

"da" forma zahar hori (anbiguo samarra gramatikalki) geroago bilakatu zén aditza, antzera nola bilakatu zén izenordaina ere (erakutsiz flexibilitate sintaktiko handia).

Egon dira beste hipotesi batzuk burúz euskararen hitz-ordena zaharra (adibidez SVO), baina hauxe (OVS) iruditzen zaigu guri zentzuzkoena, probableena, alde handiz ere. [2775] [>>>]

... ez da gutxio egia ze, hala ere, bádira datuak eta arrastoak zeinekin heldu ki konklusio zientifiko baliotsuak (ezin izán konklusio ziur-ziurrak, baina bai probableak, problabeenak),...

Atzoko hariari jarraiki, har daigun Dryer-en (atzoko) lehen pasartea, non, besteak beste, dioén ze:

I think it is impossible to conclude even for more widely accepted language families what the word order of the proto-language is. [Dryer, 2011]

Egia da ze, esaten genuenez,...

... ezin dugu jakin ziurtasunez nolákoa izan dén munduko sintaxien historia zehatza eta osoa,...

baina ez da gutxio egia ze, hala ere, bádira datuak eta arrastoak zeinekin heldu ki konklusio zientifiko baliotsuak (ezin izán konklusio ziur-ziurrak, baina bai probableak, problabeenak), zein gero ezeztatu litezkén baldin aurkítu kontrako evidentzia sendoagorik, edo areago sendotu baldin aurkitu aldeko evidentzia gehiago. Ez da ezer berririk hor, sinpleki dá zientzia.  

Adibidez, har daigun japoniera, eta galde deiogun ki gure burua ea zér esan ahal dugún burúz japonieraren hitz-ordena zaharra,  ahal den zaharrena. Tom Givon-ek (2005) erantzun zuén ki galdera hori esánez honako hau (orain gutxi gogoratzen genuén erantzun hori an #2768):

1. Synchronic morphology is most often the best guide for reconstructing older syntax. There is not a single shred of evidence in Japanese morphology indicating anything but SOV syntax (see Givon 1971, 1979, 1983 ed., 2001, inter alia).

Beraz, nahiz ezin ikusi ziurtasunez nola mintzatzen ziren japonieraren hiztunak an garai oso-oso zaharrak, japonieran  datu eta arrasto morfologikoek (eta, dakiguneino, bestelakoek ere) erakusten diguté soilik SOV. Horraino ailega gaitezke, eta horraino ailegatzen gara. Eta ez da gutxi, baizik zeozer oso baliotsua. [2774] [>>>]