Kontzeptu klabea: informazio-unitate itsaskorra

Aurreko sarreretan egon gara mintzatzen buruz erlazio funtzionala arten aditza (burua) eta bere objektu fokalizatua (osagarria). Baina erlazio hori (zein, ikusi dugunez, ahal dan izan erlajatuagoa edo askoz estuago-dramatikoagoa segun posizioa on bata respektu bestea) ez da kualitatiboki diferentea ti erlazioa zein dan existitzen arten konjunzioak (buru sintaktiko-interpretatiboak) eta euren perpaus koordinatu-subordinatu rhematikoagoak (osagarri sintatiko-interpretatiboak), ezta ere ti erlazioa arten postposizio-atzizkiak (buru sintaktiko-interpretatiboak) eta euren sintagma dependente rhematikoagoak (osagarri sintatiko-interpretatiboak), edo ... arten edozein buru sintaktiko-interpretatibo eta bere osagarri sintaktiko rhematikoagoa (oro har osagarri sintaktikoak dirá informatiboki rhematikoagoak ezi euren buru sintaktikoak).

Guzti hori aztertuz, 2004an (Erabili. com blogean, erantzun batean) erabili nuén kontzeptu bat zein zaidan iruditzen klabea afin erakutsi diferentzia funtzional handiak zein diran existitzen arten sintaxi burulehenak eta buruazkenak: dá kontzeptua on informazio-unitate itsaskorra (hots, informazio-unitate koherenteki-itsasgarri minimoa), zein dan derivatzen zuzenean ti kontzeptua on koherentzia sintaktiko-interpretatiboa. Jarraian doá 2004ko erantzun haren hasiera (datozen sarreretan jarraituko dut transkribatzen zati gehiago):

Jarraitua, pausatua, irekia

Sintaxi buru-lehenari egokitzen zaio pentsabide-mintzabide diskurtsiboa; eta sintaxi buru-azkenari dagokio pentsabide/mintzabide ez-diskurtsiboa.

Pentsabide/mintzabide diskurtsibo paradigmatikoan buruak (hots: aditza, preposizioa, izena, ...) beti doaz lehenago ezi euren osagarriak, eta horrexegatik hitz bakoitza ongi itsasten da, ongi txertatzen da an diskurtsoa, metatuz bere informazioa koherenteki (nahiz informazio partziala izan, perfektuki enkajatzen da, esan nahi baita ezen informazio horren zentzua ulertzeko ez dela inongo bukaerara itxaron behar, ez dela egon behar inongo buruaren zain), halatan non mezua progresatzen baita unidirekzionalki, aurrera, hitzetik hitzera, atzerakargarik gabe, kizkurrik gabe; eta horregatik ongi korritzen du, ongi diskurritzen du, atzetik seguru eta aurrera iragarriz bidea, prestatuz bidea, eta, finean, gozatuz bidea.

Beste hitzetan: pentsabide/mintzabide diskurtsiboan hitza da informazio-unitate itsaskorra, hitzetik hitzera doa, eta zentzu horretan pentsabide/mintzabide hori jarraitua da. Jarraitua izanik, pentsabide/mintzabide diskurtsiboan pausatuki progresa dezakegu, hainbateraino non egin baitezakegu pausa an birtualki edozein hitz, arazorik gabe (mezuaren adreilu bakoitza linealki eta koherenteki itsasten baita). Pentsabide/mintzabide diskurtsiboa, azkenik, irekia da, zeren aurrera garatzen delarik, ematen baitigu aukera hon jarraitzea osatuz gure osagarriak, suabeki gidatuz gure ideiak gain bide seguruak, kalitatez, kantitatez.

Pentsabide/mintzabide ez-diskurtsibo paradigmatikoan hitz-multzoka joaten gara, jauzika, informazio-unitate itsaskor erlatiboki askoz lodiagoetan (respektu diskurtsiboan), zeinen zentzua ez den ikusten harik-eta hitz-multzoaren burura ailegatu arte (hots, akaso aski atzeratutako burura, head-era: aditz pospositibora, posposiziora, atzizki deklinatibora, ...), eta gauza da ezen informazio-unitate bat ezin dela koherenteki itsatsi harik-eta bere zentzua, bere burua (bere head hori) erakutsi arte (hau da, soilik itsatsi ditzakegu koherenteki horiek hitzak zein doazen an ordena komunikatiboa: buruetatik osagarrietara, azpiburuetatik azpiosagarrietara).

Baldin-eta nahi baditugu itzuli serie informatibo-diskurtsiboak tu molde adierazkorra, tipikoki sortuko dira bukle edo kizkur antiinformatiboak zeinen metaketak biziki zailduko baitu progresoa hon kodifikazioa edo deskodifikazioa zein ari garen egiten. Teknologia adierazkorraren arazo konparatibo biziki larriak ez dira nabaritzen mezu edo esaldi oso sinpleetan (hizkuntza guztien hasieran esaldi guztiak izanen bide ziren sinple-sinpleak, zuzen-zuzenak, bat-batekoak, adierazkor-adierazkorrak), baina ber momentutik non mezu edo esaldiak hasten baitira luzatzen edo konplexutzen, hortxe ageriko zaizkigu oztopo horiek zeinek, esan bezala, kritikoki baldintzatuko duten gure pentsabide/mintzabidea, zein baita asko esatea.

Hau guztia hain da frogagarria, hain da esperimentagarria, hain da logikoki aztergarria, hain logikoki ulergarria nola beste edozein teknologiaren funtzionamendua, eta hain da argia nola eguzki beteko argia bera. Eta hala da edozein diskurtsotan, edozein testutan, eta baita edozein hizkuntzatan ere (hau garrantzi handiko detailea da, zeren horrek ahalbideratzen baitu konparazioa inter hizkuntzak). [Hartua ti Diskurtsibitatea: kalitate-faktore erabakigarri eta neurgarria (2004), erantzunez ki artikulu nagusia]

Bide batez, 2004ko erantzun hori berrirakurtzean, momentu batez iruditu zait atzo bertakoa zela. [259] [⇶]
 _____________________________
Irakur ere:
1.: Diskurtsibitatea: kalitate-faktore erabakigarri eta neurgarria (dá nire erantzun bat ki artikulu nagusia)
2.: Aditz-osteko neutrotasun pausatua dá produktua ti koherentzia
3.: F1 eta F2 berez dira foku-mota ezberdinak: F1 enfatikoagoa eta F2 landuagoa eta neutroagoa
4.: ...there isn't a simple mechanism which favors that change (VO->OV) ... [Jon Aske]
5.: Buruz pausa koherenteak eta beste
6.: Hobe burua aurretik, pausatukiago eta luzeago ibili ahal izateko
7.: Esaldi bakoitzak bere intentzioa
8.: Beste zantzu bat ti koherentzia: aukerako pausa artén aditza eta foku estua 
9.: Nexu postpositiboen joera sintetikoa vs nexu prepositiboen joera analitikoa