Aditz-osteko fokuen oinarrizko neutrotasun pausatua dá derivatzen ti euren koherentzia

Sarrera honetan genioenez, foku preverbalak dirá informatiboki ezjarraituagoak, bapatekoagoak eta nolabait esan, irregularragoak ze euren kide postverbalak, zein berez dira informatiboki jarraituagoak, prestatuagoak eta regularragoak. Eta hain zuzen prestaketa informatibo edo esaldi-barneko kontestualizazio handiago horrek ematen die postverbalei moldagarritasun espresibo edo adierazkor handiagoa, zein arazorik gabe adaptatu ahal da ki helburu espresibo oso neutroak edo oso enfatikoak edo beste edozein modutakoak, eta edozein gradutan ere.

Foku pre eta postverbalen berezko izaera ezberdin horiek ezin hobeto islatzen dirá noiz preverbala doan justuki esaldi-hasieran (hor bapatekotasuna erabatekoa baita), eta postverbala justuki esaldi-bukaeran (hor aurrelan komunikatiboki prestatzailea maximoa baita). Izan ere, muturreko posizio horietan maximizatzen baita bi foku-mota horien berezko tendentzia, zein baita kontrastiboagoa an aditz-aurreko galdegaiak, eta printzipioz neutroagoa an aditz-ostekoak. 

Ikus hurrengo komentarioa ganik Beatriz Fernández eta Jon Ortiz de Urbina (Hizkuntzari itzulia 80 hizkuntzatan, 2007:230)

b1. Juan llegó a las tres.    b2. A las tres llegó Juan.
Informazio egituraketaren ikerketa lanek irakasten digutenez, badago iruzkinean garrantzi gehien hartzen duen osagai bat, gaztelaniaz edo ingelesez (AO hizkuntzetan) normalean eskuineko muturrean dagoena: (b1) perpausean Juan heldu zeneko ordua da garrantzia daukana, eta (b2) kasuan ordu horretan heldu zena.

Ohartu hemen  aipatzen dugun "nabarmentasun" hau euskal gadegaiarena ez bezalakoa dela: ez a las tres eta ez Juan osagaiek ez dute galdegaiek duten enfasi dramatikoa, ez eta euskalki batzuetan behintzat Hualdek eta Elordietar anai-arrebek aurkitu zuten azentu berezia. Entonazio neutral eta galdegaiarenaren arteko lehenengo mailako nabarmentasun ahula daukate osagai hauek, bai ahoskeraz bai eta informazioaren aldetik. Izan ere, gaztelaniaz ere era ditzakegu enfasi sendoko egiturak, euskararen antzekoak:
a. A LAS TRES llegó Juan
b. HIRURETAN heldu zen Jon

Beraz, aditzaurreko galdegaia ez da soilik gutxiago pausatua  (buru bila baitabil), baizik-ere intonatiboki nabarmenagoa oro har (edo nahiago bada dramatikoagoa) respektu aditzosteko galdegaia, zein den aditzarekiko askeagoa: foku estu postverbalak agertuko baitira normalean eskuineko muturrean, ez derrigor juntu aditza, bitarten ezkerraldekoak agertu ohi dira ez soilik aditzaren ondoan, baizik aditzarekin batera. Eta hori guztia dá efektua ti koherentzia (edo inkoherentzia) sintaktiko-interpretatiboa.

Gainera, eta betiko koherentzia handiagoa tartean, bukaerako foku hori ahalko da enfatizatu (edo nahierara moldatu espresiboki) soilik eginez pausatxo bat (edo pausarik gabe) eta emanez intonazio egokia an bukaera ondo prestatu (eta akaso isolatu) hori. Behin foku ondo aurreprestatu hori emanda, ez dago zertan jarraitu: horretara (fokura) gindoazen eta bukatu da festa komunikatiboa (esaldia).

Esaldiaren hasierako posizioan, berriz, aditz-aurreko foku hori kolpez ailegatuko da, bapatean, abisurik batere gabe, eta hala, batere prestaketarik gabe, nola edo hala adierazi beharko du hiztunak fokutasun hori, nondik segitzen baita bere ohiko nabarmentasun berezia.

Azken buruan, gauza da ze tendentzia komunikatibo orokorren azpian dirá egoten arrazoi ez-gutxiago orokorrak, arrazoi logikoak, azalgarriak... ia mekanikoak. Goiko aipuan esaten denez, AO hizkuntzek eraman ohi dute euren foku neutralena ki esaldi-bukaera, eta aditz aurreko posizioak  gorde dituzte afin eman foku ez-hain-neutroak an zirkunstantzia oso kontestualak (esan nahi baita, esaldiz kanpoko kontestuak kontestualizatuak).

Eta horren harira, eta amaitzeko, azpimarragarria iruditzen zait adibidez hungarieraren kasua, non bi foku-mota horien diferentzia heldu dá ki izan semantikoa ere. Izan ere, hungarieraz, aditz-aurreko fokua ez da soilik eta oro har kontrastiboagoa, baizik beti-ere exhaustiboa (dú eragiten identifikazio exhaustiboa):

...identificational focus, which expresses exhaustive identification... [Kiss, Identificational focus versus information focus, 1996]

Aldiz, hugarieraz, aditz-osteko fokua dá informatibo hutsa, ez-exhaustiboa, soilik gehigarria:

...information focus, which conveys new information...[Kiss, Identificational focus versus information focus,1996]

Hor ere, aditz-osteko neutrotasun pausatu informatibo hori dá derivatzen ti euren koherentzia. [⇶]
_____________________________
Ikus beste sarrera hauek ere:
1.: F1 eta F2 berez dira foku-mota ezberdinak: F1 enfatikoagoa eta F2 landuagoa eta neutroagoa
2.: ...there isn't a simple mechanism which favors that change (VO->OV) ... [Jon Aske]
3.: Buruz pausa koherenteak eta beste
4.: Hobe burua aurretik, pausatukiago eta luzeago ibili ahal izateko
5.: Esaldi bakoitzak bere intentzioa
6.: Beste zantzu bat ti koherentzia: aukerako pausa artén aditza eta foku estua 
7.: Nexu postpositiboen joera sintetikoa vs nexu prepositiboen joera analitikoa