Orriak

ostirala, azaroa 28, 2025

De Rijk (1992) lótuz "da(n)" adverbio berreraikia eta oraintasuna: "Nuestro vocablo ["da(n) = "orain"] pertenecía, por tanto, al paradigma sin duda antiguo que todavía siguen los vocablos también adverbiales "non" 'donde' y "han" 'allí',..."

Atzokoan aipatzen genuén De Rijk-en artikulu bat titulatuá "'Nunc' Vasconice" (1992), zehazki pasarte bat gain "-do" partikula, baina kontua da ze, atzoko bukaeran genioenez, artikulu hori ez dago bereziki dedikatua ki "-do" partikula, baizik gehiago ki "-da" partikula, zein artikulu horretan lotuko litzakén kin kontzeptua on oraintasuna. Horrelaxe egiten genuén guk ere an amaiera on gure #2918:

... partikula (erro) horiei ["han", "hor"] gero joanen jakén atxikitzen beste soinu osagarri batzuk (nola "-n" edo "-r"), emánez ñabardura finagoak ki erakusle moduko horiek:

  • han/har (h-a-n/h-a-r)hon/hor (h-o-n/h-o-r)

bitárten "d-a" joanen zen espezialtzen an beste ñabardura batzuk, gehio lotuak ki oraintasuna.

Gaur soilik gogoratu nahiko genituzke De Rijk-en hitz batzuk burúz puntu hori, noiz saiatzen dén aurkitzen "da" partikula fosildua an expresioak nola "oraidara" edo "oraidanik", hor isolatuz bi adverbio

...orai y da o dan. [De Rijk, 1992:703]

Ikus osoago:

A mi modo de ver, la solución más natural del problema se alcanza considerando oraida como palabra compuesta según el modelo nominal a partir de dos adverbios: orai y da o dan. Una vez admitido esto, se deduce que da no puede diverger demasiado de orai en cuanto al sentido, porque de lo contrario no se vería cómo el compuesto oraida llegue a significar lo que significa: 'el presente'. (...)
La forma dara deja abierta la cuestión de saber si la forma básica del adverbio era da o bien dan. Pero veremos luego en la secci6n 5 que la forma elativa era danik, lo que exige la base dan. Contaríamos, según eso, con un adverbio dan 'ahora' de forma inesiva, que en alativo se declina dara y en elativo danik. Nuestro vocablo pertenecía, por tanto, al paradigma sin duda antiguo que todavía siguen los vocablos también adverbiales non 'donde' y han 'allí', con los alativos correspondientes nora 'a donde' y hara 'allá', y los elativos nondik 'de donde' y handik 'de allí'. [De Rijk, 1992:703-704]

nondik baitare destakatu nahi dugun nóla De Rijk-ek sartzen dituén an ber paradigma hala "han", nola "da(n)" nola ere "non", hirurak inesiboak. Gainera, gogora daigun gure ondorengo sarrera burúz ber artikulu hori ("'Nunc' Vasconice", 1992) eta respektu ber partikula ("da(n), zein izanen litzakén berdin nola "orain"), baina orain erlazioantua kin "-d(a)raino" konplexuagoa:

Aurreko sarreretan, behin baino gehiagotan aipatu dugú "-draino" atzizkiaren "-d-" epentetiko moduko hori, zeinen bidez fusionatzen dirén, adibidez, "gaur" adverbioa eta "-raino" sufijoa, sortúz "-d(a)raino". Baina, galdera dá: nóndik ateratzen da "-d-" hori?

Puntu horretaz, De Rijk-ek (1992) bádu azalpen interesgarri bat an bere "'Nunc' Vasconice" (1992), zeinen arabera "da(n)" litzaké adverbio zahar bat zeinen esangura egonen litzakén lotua kin oraina, eta zein momenturen batean galduko zen aldéz "orai(n)" adverbioa. De Rijk-ek zehazten dú:

Una vez eliminado el adverbio independiente dan por la competencia de orain, era natural que, al cabo de cierto tiempo, los hablantes acabaran por olvidarse del papel semántico que, en semejantes compuestos, desempeñaba el morfema da. Pero no por ello desaparecieron tales compuestos, antes bien se extendieron a nuevos casos, quedándose borrada de tal manera la distribución originaria del morfema -da-. Es que había una clara razón de comodidad: era mucho mas cómodo unir la desinencia -raino (o -ra) a un nombre sustantivo terminado en vocal que a un adverbio terminado en consonante, coma sería noiz 'cuando' o bihar 'mañana'.

A falta de testimonios explícitos, es difícil comprobar hasta qué fecha los locutores guardaban conciencia mas o menos clara de que -da- era un morfema que tenía que ver con el presente. Sin duda había diferencias según las zonas. Así, en la obra bastante extensa del sacerdote labortano Etcheberri de Ciboure, da sólo se combina con los adverbios orain(n) 'ahora' y egun 'hoy', de acuerdo con su etimología, mientras que en la zona oriental del país bihardrano 'hasta mañana' ya formaba parte de un proverbio, uno de los recogidos por Oihenart: auco bihardrano 'aguárdale hasta mañana'. [De Rijk, 1992:704-705]
Horren arabera, "-d(a)-" hori jatorriz izanen litzaké adverbio bat zein, bere jatorrizko erabileran galdutakoan, geldituko zen hor konservatua zatio una clara razón de comodidad.

Akaso "da" adverbio horrekin lotua, ikus ondorengo sarrera:
Azkenik, halaber ikusi ahal duzu #809 baitare gain "d(a)raino", aukeran solterik. [2921] [>>>]

iruzkinik ez:

Argitaratu iruzkina