Orriak

asteazkena, otsaila 12, 2025

Eta jakina, "tzat... = "(t)za(t)..." destinatibo-prolatibo-finala ere desdoblatu ahal dá jarráiki euskararen mekanismo propio-zaharrak

Bai, "...-tzat" atzizki destinatibo-prolatibo-finala ere desdoblatu ahal dá jarráiki euskararen mekanismo propio-zaharrak. Horretaz mintzatu ginen an ondorengo sarrera, zein osorik gogoratzen dugun:

Herenegun eta atzokoan ere erabiltzen genuén "za..." destinatiboa (herenegun) eta finala (atzo), eta gaurkoan sinpleki azpimarratu nahi genuke tresna horren normaltasun derivatiboa, jarráituz ber bide evolutiboa zein  "arrén(-eta)..." =  "arrenda ... " prepositibo finala ere. Horretarako, gogora daigun ondorengo sarrera, non detailatzen genuén azken derivazio horren kontu nagusiak

Gaurkoan atseden emanen diegu ki aditzak za egin komentario bat gain "tzat = (t)za(t)" destinatibo-finala, abiatuz tik ondoko komentarioa zein J. Oregi-k egiten zuén an bere "Otxoa-Arinen 'Doctrina - (1713)", idatzia an 1972:

Bai, hor daukagu estruktura final bat oso erabilia artén idazle zaharrak:

konsegitu zegientzat

non agertzen zaigún "-tzat" sufijoa, zeinen bihotzean dugún "za" partikula zahar bat zein den aurkitzen artén Lakarra-ren partikula prepositibo berreraikiak (akaso jatorriz intensibo-pluralgilea).

"-tzat" horretan, lehenengo "t-" hori sortuko zén epentetiko (betegarri fonetikoa), nahiz gaur egun "-tzat" baliabide postpositiboak lortu dú izaera propioa (ikus an "handitzat", edo "txikitzat" prolatiboak, non "-t-" hori ez den jada betegarria, baizik elementu propioa), eta azken "-t"-a derivatuko litzaké tik higadura on beste partikula bat, "*-da", zein ere agertuko litzaken an "*-rada > -rat" = "-ra" alatiboak. Horren inguruan, gogora daigun sarrera hau: 

Esan nahi baita ze antzera nola desdoblatu baitzén "...-arren" postpositiboa:

konsegitu zegienarren 

an "arren..." prepositiboa:

arren konsegitu zegien

eta jarráiki mekanismo propio bat (nola genioen hemen ere), orobat desdobla liteké:

konsegitu zegientzat

an "tzat = (t)za(t)" prepositiboa

tzat konsegitu zegien 

emánez goragoko "tzat..." final hori, zein, behin desdoblatuta, erabili ahal da an "tzat" postpositiboaren funtzio guztiak ere. Eta berdin erabil liteké "za..." aldaera ere: sinpleki da partikula prepositibo zahar bat orain rekuperatua bidéz mekanismo propio bat an erabilera nagusiki destinatibo-finala. Euskara hutsa, aukeran.

Gaurkoan, gainera, nabarmendu nahi genuke ze antzera nola dauzkagún:

  • arrenda konsegidu zegien = arrenda konsegidu ...

derivatuko liraké halaber:

  • (t)zata konsegidu zegien = (t)zata konsegidu ...

kin "-ta" indartzailea. Normaltasun osoz, nahiago denerako, aukeran.

Horixe, "tzat... = (t)za(t)..." (= "tza... = za... = zat...") destinatibo-prolatibo-finalak ere aukeran, jarráíki euskararen mekanismo propioak, zein baitare dirén euskararen parte, eta hortaz, aukerakoak. [2632] [>>>]

iruzkinik ez:

Argitaratu iruzkina