PSZF(3): Analitiko-sintetiko vs. progresibo-regresibo

PSZF seriea, esan nahi baita "Pello Salabururen Zientzia Faltsua", hasi dá hemen. 

Bilatzen ari gara kasu linguistikoak non, hasiera batean, daukagú estruktura konsistenteki prepositibo bat à la gaztelania (hor [ia] ez dago kasu sintaktikorik ezta postposiziorik, aditzak sistematikoki kokatzen dirá aurrén euren osagarriak, perpaus erlatiboak kokatzen dirá atzén euren aurrekariak...); non gerora, hizkuntza, berez eta presio berezirik gabe, doan pasatzen ki estruktura hibrido eta inkonsistente bat (hor elkarbiziko dira kasuak edo/ta postposizoak kin preposizioak, aditzak joan daitezke atzén edota aurrén euren osagarriak, perpaus erlatiboak joan daitezke atzén edota aurrén euren osagarriak...); eta non, atzenean, berez eta presio berezirik gabe ere, iristen baita estruktura konsistenteki postpositibo bat à la japoniera (hor ez da egonen [ia] baliabiabide prepositiborik, aditzak sistematikoki kokatzen dirá atzén euren osagarriak, perpaus erlatiboakkokatzen dirá aurrén euren atzekariak...). Holakorik nekez gertatuko da azpi behar linguistiko konplexuak; non ordena burulehenak markatzen duén diferentzia funtzional ondo esanguratsua.

Aipaturiko estadio hibrido eta inkonsistente horrek izan ahal ditú anitz aurpegi, eta hor, akaso, kabitu liteke euskara klasikoa, non aditzak joan daitezke atzén edo aurrén euren osagarriak, non perpaus erlatiboak joan ahal dirén atzén edo aurrén euren aurrekariak, non elkarbizitzen baitira kasuak edota postposizoak kin baliabide prepositiboak, zein euskararen kasuan aski urriak baitziren.

Estadio hibrido horretan, baldintza arruntetan, hiztunek bilatuko duté bidea buruzki garapena (bide hau ez da inola ere zuzenekoa, zeren egon ahal dirá problema estruktural sendoak); baina, bide horretan hasita ere, gerta daitezke salbuespenezko egoerak eta faktoreak (nola euskararen kasuan) zek lortu ahal dute ze desibili daitezen jada emandako pausu komunikatiboki aurrerakoiak (nahiz inkonsistenteak) zein, akaso soilik baitziren literaturan. Beraz, euskara izan daiteke kasu bat non oso salbuespenezko baldintzek eragin baitute ze praktikoki desager daitezen ti hizkuntza estandarra hain aurrerapen handiak nola izan ahal dirén aditz aurreratuak edota baliabide erlatibo prepositiboak nola "zein", konparatibo hain erabilgarriak nola "ezi", edo baliabide final hain interesgarriak nola "afin" (hala ere, euskara ondo biziko bada, lehenago edo beranduago joango dira aditzak aurreratzen, joango dira biderkatzen esaldi erlatibo prepositibo errazki-kategarriak, joango da handitzen baliabide prepositiboen altxorra).

Bistan da, "duda"-egoera hibrido, inkonsistente, problematiko eta inkluso kontradiktorio horretan behar dá, bereziki, perspektiba egokia afin ez oztopatu (eta ahal bada erraztu) bidea. Eta hor dago koska.

Baina Pello Salaburu-k aipatzen digu hungariera, non, nire eskura ailegaturiko evidentzia guztien arabera, ez da gertatu goian esandako atzerabidea inondik inora ere (esan nahi baita, ezta salbuespenezko moduan ere), eta beraz, nekez existituko da izen handiko hizkuntzalaririk zek aipatzen du halako bilakaera (jakiteetan oinarritzen den Pello Salaburu aparte utzita, jakina).

Zér dago orduan? Ba, begira, bada pasartetxo bat hemen (an "Encyclopaedia Humana Hungarica") non akaso ematen dén gakoa:

Certain postpositions become suffixes. The transitional phase is shown by the development of suffix -re/-re, for example: in the Letter of Foundation of Tihany it is still a postposition: "ohut cuta rea" (óút kútja reá), "azah fehe rea" (aszófő reá), but in the 13th century it is already a suffix: "Balwankure" (Bálványkőre).

Hori da dagoen guztia: zenbait baliabide postpositibo analitiko (kasu horretan esan nahi du: bakarturik edo banandurik zeudenak) bihurtu dirá pospositibo sintetiko (kasu horretan esan nahi du: atzizki edo posposizio itsatsiak), eta hori izan da Björn Collinder suediarrak (izen handiko hizkuntzalaria baita) objetatu ziona ki Otto Jespersen, nok mantentzen zuén ze existitzen zén joera univertsal bat an munduko hizkuntza guztiak bilátuz forma analitikoagoak (aipatutako zentzuan). Ikus dezagun hau an hitzak on Bichakjian:

Therefore, just as fishes have undergone adaptative changes since the emergence of amphibians, so have languages that have not become head-first developed features that present selective advantages. That is the framework in which Collinder’s oft-mentioned, but seldom properly assessed objections should be placed. Responding to Jespersen, who had stresssed the tendency of I-E (hauek dira hizkuntza indoeuroparrak) and other languages to become analytical, Collinder has argued that such a trend is not universal, and that Hungarian had conversely created case markers out of nouns (1936:58-59 eta 1956:120).

Irudi luke ze Bichakjian-ek idatziko zuén bere espresio hori: oft-mentioned, but seldom properly assessed dedikaturik ki Salaburu, nok eman behar lituzke argumentu gehiago eta iritzi gutxiago. [57] [>>>]