Baina lehio hori ez da probablea

Txopi-k galdetzen zuén atzo:

Beraz Euskarak du izan preposizioak? Ahal da hau demostratu? Ta baldin bada demostratzen, zertaz ez erabili kin naturalitate osoa? [Txopi] 

Denoi gustatuko litzaiguke izatea lehio bat nondik zuzenean ikusi nóla mintzo zirén euskararen erabiltzaile zaharrak, hala nola ere indoeuroparraren erabiltzaile zaharrak, adibidez noiz adar linguistiko horiek hasi ziren ezberdintzen ti enbor orokorragoak (ikus: "Bakker-ek buruz Blevins-en hipotesia ezen hizkuntza indoeuroparrak eta euskara izan ahal dirá ahaideak: 'The proposal has to be taken seriously, and a scholarly and open debate should take place'"), edo hurbilago, orain dela 5.000 urte, noiz, uste denez, hasi baitzén Neolitoa an Europako bazter hauek, baina, zoritxarrez, lehio hori ez da probablea. Horretaz mintzo ginen an gure ondoko sarrera, baita erántzunez ki Txopi:

• "... halan-ze material prepositiboak aurki daitezke an posizio postpositiboak eta alderantziz."
  

Seguruena, inoiz ez dugu jakinen nóla mintzo zen euskaraz orain dela 5000 edo 3000 urte, hizkuntzak ez baitu uzten arrasto zaharrik (esan nahi baita, ez-idatzia) salbu an bere morfologia, nondik hizkuntzalari diakronistak, nola den Lakarra, saiatzen dirén berreraikitzen ustezko estruktura zaharrak. Jakina, berreraiketa horiek izan ahal dirá diskutigarriak, halan-ze egon daitezke berreraiketa ezberdinak, nahiz oinarrituak an ber evidentzia morfologikoa. 

eta beherago:

Laburbilduz: gure ustez, kontu inportanteena ez da ea Lakarraren teoria guztiz zehatza den an bere detaile guztiak, baizik ideia eze sintaxiak alda daitezke aráuz baldintzak eta beharrak zeintan mugitu behar diren euren erabiltzaileak, halan-ze material prepositiboak aurki daitezke an posizio postpositiboak eta alderantziz. Eta gaur egun baldintzak dirá litezken exigenteenak, halatan-ze guztiz beharrezkoa da eskura izatea teknologia sintaktiko efizienteena eta efektiboena azpi baldintza orokorrak, zein dirén orohar baliabide prepositiboak. Bide horretan Lakarren lana iruditzen zaigu oso interesgarria, oso aportazio handia.

halaber hauxe genioen an "Hala estrukturak nola mekanismoak, euskararen ondare":

Euskaran ez daude soilik preposizio berreraikiak zein lotzen diren kin gaur egungo baliabide postpositiboak, baizik-ere preposizio historikoak (hots, preposizioak kin konstantzia idatzia) zein halaber lotzen dirén kin gaur egungo postposizioak ere, eta zeinen bilakaera gertatu dén jarrai-ki euskararen beraren mekanismoak (zein, esaten dugunez, dirén hain propialak nola universalak).

Eta gauza da ze hala baliabide guzti horiek nola euren sorrerako mekanismo sintaktikoak pertenitzen dirá ki euskararen ondarea, nondik joan beharko litzaké osatzen (bidéz erabilera) aukera prepositibo zabal eta potente bat, nola gaur egun behar den. Horrá aukera prepositibo bat, aterea ti euskararen mekanismo sortzaile bat:  

• "beldurrez(-eta) gal(du) beren dirua" = "beren dirua galdu beldurrez"

Bai, hala estrukturak nola mekanismoak, euskararen ondare, eta eskura. [1816] [>>>]

Zér egiten duté hizkuntzalari funtzionalistek noiz ikusten duten ze munduko sintaxi gehienek kokatzen duté sujetua (S) lehenago ze aditza (V) eta objetua (O)?

Genioén atzo:

... , gogora daigun zér egiten duten batzuk [chomskyarrek] eta besteek [funtzionalistek] noiz ikusten dutén datu bat nola-ze munduko sintaxi gehien-gehienetan sujetua kokatu ohi da kanonikoki an hasiera te esaldia. Gaur komentatu behar dugu zér egiten duten chomskyarrek:

Chomskyarrek sinpleki esanen duté: sujetuaren (hasierako) posizioa ez da aukera parametriko horietakoa (ez dago aukeran), baizik-ze posizio hori biologikoki datorkigu grabatua an gure burmuina. Bestelako ordenak (non sujetua ez den an hasiera, nola adibidez OSV) soilik agertu ahalko dirá nola derivazioak ti oinarrizko ordenak non (errepikatzen dugú: biologikoki) sujetua agertzen den an hasiera (hots SOV edo SVO).

Orain, aldiz, ikus daigun zér egiten dutén hizkuntzalari funtzionalistek noiz ikusten duten ze munduko sintaxi gehienek kokatzen duté sujetua (S) lehenago ze aditza (V) eta objetua (O): saiatzen dirá realitate hori azaltzen (an bere zentzu genuinoa) kin arrazoi komunikatiboak, funtzionalak.

Kasu honetan, gauza da ze sujetuak gehien-gehienetan izaten dirá thematikoak (esaldia zértaz mintzo den), eta justuki horrek bultzatzen ditu sujetu horiek ki hasiera te esaldia, non betetzen dutén euren funtzio thematikoa an modurik efektiboena azpi baldintza eta behar komunikatibo orokorrak. Hori saiatzen ginen esaten adibidez an ondorengo sarrera:

• [#2] Eta azalpen sendoa: sujetua dá izaten 'thema' diskursiboa (markoa, informazio referentziala, zeri buruz), bitarten predikatua dá izaten 'rhema' (mezuaren muina, zér esaten den buruz tema)

 Herenegun ikusten genuen nóla Lakak zioskun ze : 

...  prozesamendu-lanetan ia aho batez onartzen dela subjektuak hasieran dituzten hurrenkerak prozesatzeko errazagoak direla hizkuntzan. [Laka]

Baina, bá al da azalpenik horretarako? Ikuspuntu komunikatibo-funtzionaletik bai, oso azalpen sendoa: izan ere, sujetua, baldintza orokorretan, gehientsuenetan izaten dá thematikoa (zehaztuz zértaz mintzo den), eta halako referentzia informatiboa, noiz behar den, komunikatiboki hobeki joango da hasieran zeinda ez beste edonon, nola an OSV. Honela genioen an "Buruz hizkuntzen garapen sintaktikoa" (2014:135):

Ikuspuntu biologiko-formaletik (adididez, Laka) ez dira saiatu ere egiten bilatzén azalpenik. Ikus honetaz zér genioen an sarrera titulatzén "XK2: Irresponsabilitate handia" (Balbula, 2007):

Sintaxiari buruz, existitzen dira bi hurbilketa linguistiko nagusi: bata da hurbilketa formala (zeinen referentzia nagusia den Chomsky), eta bestea da hurbilketa funtzionala (non akaso Givón aipatu beharko genuke).

Hurbilketa formalak ez ditu azaltzen logikoki bere printzipioak: printzipio horiek hor daude (biologikoak dira), eta parametroak funtsean arbitrarioki banatuta egonen lirateke:

Another issue involves explanation: there has been little interest in even asking the "why" question in formal grammar and principles of ordering have been stipulated in an explanatory vacuum . [John A. Hawkins (funtzionalista)]

Korronte funtzionalistak, berriz, jartzen du bere analisiaren zentroan honako galdera hau:

fundamental question: Why is language structure the way it is? [Martin Haspelmath (funtzionalista)]

Ez dugu egin behar oso buruketa sakona afin konturatu ezen hurbilketa funtzionala da zientifikoki osoagoa ezi hurbilketa formal hutsa (gauza da ze hurbilketa funtzionalak sistematikoki galdetzen du: "Zergatik?"). Haspelmath doa haruntzago noiz dioen:

Are functional explanations compatible with generative analyses?

In principle, yes, but often generative analyses are made redundant by functional explanations, so ignoring functional explanations is irresponsible. [Martin Haspelmath (funtzionalista)]

Guztiz ados: da irresponsabilitate handia. Datuak ari dira exijitzen azalpen (serio) bat.

Orain eta hemen, irresponsabilitate bikoitza: zientifikoa eta soziala. [⇶]

[#1] [#2] [#3] [#4] [#5] [#6] [#7] [#8] [#9] [#10] [#11] [#12] [#13]

Bai, hóri bai dela azalpen bat, komunikatiboa, funtzionala.

Erdozia (2006): "4. irudia. OSV baldintza prozesatzeko kostutsuena da."

Atzokoan genioén ze:

... , Erdoziaren experimentuan (Laka-ren supervisiopean) ateratzen dá argiki nóla OSV dén ordena kostutsuena respektu SOV ...

Hori, ez dugu soilik guk esaten baizik-ere Erdoziak berak, nola konprobatzen dugun an bere 2006ko artikulua ("Euskarazko hitz hurrenkera desberdinak prozesatzen" an liburuá "Andolin gogoan", 2006:291-306): 

4. irudia. OSV baldintza prozesatzeko kostutsuena da. [Erdozia, 2006]

Eta gogora daigun ze Erdozia-k erabili dú bere azterbidea ("Norberak Gidatutako Irakurketa") nahizik konparatu zéin ordena den "konputazionalki errazagoa" (edo zailagoa) respektu besteak; esan nahi baita ze Laka-ren ustez aipatutako teknika horrek ordenatuko ditú hurrenkera horiek aráuz euren erraztasun (zailtasun) konputazional chomskyarra. Hala zioén Laka-k an bere "SVO eta OSV hurrenkerak" (publikatua an EHUko Sareko Euskal Gramatika):

Helburuen arteko bat subjektua hasieran duen hurrenkerak (SVO) objektua hasieran duen hurrenkera (OVS) baino konputazionalki errazagoa ote den jakitea da. [Laka, datarik gabekoa, gutxienez 2015ekoa]

non Laka justuki referitzen ari da ki kostu konputazional chomskyarrak.

Beraz, Erdozia heltzen da ki konklusioa (bide batez gaizki zeren soilik oinarritzen da an irakurketa-denborak) ezen euskaran (ustez SOV oinarrikoa) OSV dá ordena konputazionalki kostutsuena (gain SOV, SVO eta OVS), nahiz SVO eta OVS ordenek behar dituztén ustezko desplazamendu chomskyar gehiago.

Esan nahi baita ze teoria horrek nabarmenki huts egiten du noiz explikatzen datuak, zein dén gauzarik txarrena zein esan ahal den gain teoria bat. [1738] [>>>]

Ez dago hitzik

Herenengungo sarreraren harira, honela genioén an 2015eko komentario bat (an Sustatu): 

Lakak du mantentzen:

“Hainbat esaldi, ordena desberdineko elementuekin eman zitzaizkien zenbait euskaldun elebiduni, eta SOV ordenakoak azkarrago eta zalantza gutixagorekin detektatzen zituzten hiztunek. Beste ordena posibleek (OSV, SVO, OVS) antzekoak ziren hiztunentzat, ez dago bereizketarik ordena bat bestearen aurretik.” (Luistxo Fernandezek ekartzen dizkigu Lakaren esanak)

Hori da tesi berbera zein Lakak dun mantentzen (oraindik ere) an bere artikulua titulatzen “SVO eta OSV hurrenkerak”, edo berbera zein Erdoziak nahi duen defenditu (nahiz ez dun lortzen) an bere artikulua titulatzen “Euskarazko hitz hurrenkera ezberdinak prozesatzen”. Baina, euren experimentuak eta euren emaitzak erabilita ere, konklusio horiek ez dira egiazkoak. Eta edozeinek konproba dezake ez direla egiazkoak (ikus adibidez nire bloga: "balbula").

Euren experimentu eta emaitzetan ikusten da nola SVO ordenakoak diren hain justu "azkarrago [irakurtze eta errakzio-denborak kontuan hartuta] eta zalantza gutixagorekin [errore-tasak kontuan hartuta] detektatzen" dituztenak. SVO da nagusitzen gain SOV, OVS eta OSV.

Hau guztia da eskandalu zientifiko bat, errepikatzen dut: eskandalu zientifiko bat. [Rubio, 2015 an Sustatu]

Ez dago hitzik. [1733] [>>>]

... nola zientziak exigitzen duen.

Atzokoan mintzo ginen gain Itziar Lakaren jarrera prepotentea eta guztiz kontrarioa ki eztabaida zientifiko irekia eta zintzoa, nola zientziak exigitzen duen (jarrera antizientifikoa). Ez da zinez nire gustukoa, baina gaur behartua sentitzen naiz ki gogoratu nire kondizioa te:

• Doktorea an "Analisi Ekonomikoa eta Ekonomia Publikoa", gogoratuz ze analisi ekonomikoa guztiz lotua dago kin edozein aukera arten baliabide linguistiko ezberdinak, eta ondorioz, orobat lotua kin evoluzio linguistikoa (adibidez).

• Masterra an "Euskal Hizkuntzalaritza eta Filologia".
  

• Irakaslea on Estatistika an UPV/EHUko departamentua on Metodo Kuantitatiboak.

• Gainera, izan nuén ohorea on deféndatu lehen euskal tesia an Sarrikoko Fakultatea (nik dakidala, bederen).

Uste dut ze, puntu honetara ailegatuta, guztiz beharrezko dela gogoratzea nire kondizioa on ikertzailea an ber instituzio publikoa non Itziar Laka ari den, hala nola ere Itziar Laka-ren erantzukizun handia (nahiz ez duen erantzuten). Esan nahi baita ze Laka-k pilatzen ditú erantzukizunezko postuak barné euskararen instituzioak. Horretaz mintzo ginen an ondorengo sarrera, zein gogoratu nahi dugún jarraian:

• Laka: ez al da erantzukizun gehiegi isilik jarraitzeko?
  

Beherago duzu, irakurle, aurreko sarreran aipatutako artikuluá ti Laka ("SVO eta OVS hurrenkerak", publikatua an EHUko "Sareko Euskal Gramatika"), zein lasai pasa liteke ki annalak on antizientzia eta antidivulgazioa.

Artikulu hori, Borja izeneko batek aipatu zuen an "31 eskutik" (ikus artikuluá ti Gorka Lekaroz titulatzen "Uste dugunetik dakigunera, bitxikeriatik normaltasunera" an "31 eskutik" [2015-6-2]), eta Borjaren aipamen horren harian, aukera izan genuen egitekó zenbait kritika eta zenbait galderá ze behar duten explikazio bat. "31 eskutik" blogean bertan (gorago aipatutako artikuluan, gure azken komentarioan), hauxe galdetzen genuen, eta jarraitzen dugu galdetzen:

Bide batez, gogorarazi nahi dut ze Laka da hizkuntzalari ikertzailea an universitate publiko bat (bai-eta ikertzaile-burua an taldea non ari da Erdozia, zeini zuzendu baitzion tesia non agertzen gure hizpideko experimentuak) eta gainera euskaltzain osoa [[eta EHUko Euskara-Institutuko kontseilukoa]]:

Ez al da erantzukizun gehiegi isilik gelditzeko? [2015-6-22]

Ez da azalpenik heldu (deskalifikazio gratuitorik bai, ordea: ikus "Eztabaida zientifikotik at? Hori da bide antizientifikoa"), eta (urte eta erdi geroago) artikuluak hortxe dirau, eskegita an EHUko orri bat, agerian utziz jarrera bát aurre zientzia, jarrera bát aurre kritika fundamentatua, jarrera bát aurre komunitate zientifikoa. Artikulu hori antizientzia da, antidivulgazioa, eta erakusle ezin hobea on prepotentzia antizientifikoá zeinekin jokatzen ahal duten gure guru sintaxilari ortodoxoek.

Bai, erantzukizun gehiegi isilik jarraitzeko, eta gaia oso serioa da. [1730] [>>>]

..., hola saihestuz edozein eztabaida arten bere "ustezko superteoria" eta "sasiteoria bat"

Herenegungo sarreran, Givón (1979:1) mintzo zén gain "the rhythmic rise an fall of pseudotheories" an referentzia ki gramatika transformazional generatiboa ti Chomsky. Horrek gogoratu digu ze EHUko akaso hizkuntzalari chomskyar nabariena, Itziar Laka, justuki mintzo zén gain sasiteoria noiz referitzen zen ki gure lana, hola saihestuz edozein eztabaida zientifiko. Horretaz, gogora daigun ondorengo sarrera: 

• ..., nola egiten dutén an republika bananerorik eredugarrienak
  

Oso argigarria da konprobatzea nóla hizkuntzalari hori bera zein ari den sistematikoki erabiltzén argumentazio ustelak, sasiargumentazioak gabé ibilbiderik, eginak soilik gana konsumo propioa, justuki hizkuntzalari horrexek berak eztú izanen arazo minimoena ere saiátzeko botatzen ti eszenario zientifikoa edozein planteamendu ze-dún dudatan jartzén bere teoria, eta berarekin, bere posizio zientifiko eta soziala an esparru linguistikoa, zein den ia maximoa eskerki teoria galgarri hori. 

Eta hala eginen du gabé batere debaterik, gratuitoki, soilik erabiliz bere posizio prepotentea an establishment zientifiko eta soziala, nola egiten dutén an republika bananerorik eredugarrienak (hola, gutxienik, luzátuz area horien azpigarapena). Ikus an "Eztabaida zientifikotik at? Hori da bide antizientifikoa":

Luistxo Fernandez-ek aipatzen du hurrengo esaldia ganik Itziar Laka (ikus: "Burmuina aztertuz ikasi ditugun euskararen 4 sekretu", publikatua an "Sustatu", 2015-07-20):

"Eztabaida zientifikotik at utzi behar ditugu sasi-teoria horiek", esan zuen Lakak. Jomugan, Jesus Rubiok sutsuki defenditu du euskararen erreforma dago, dudarik gabe; ez dakit horrenbeste Joxe Aranzabalek eta beste batzuek defenditu duten euskara ez-esklerotikoa egiteko bideak (Irakur Sustatuko hau). (Itziar Laka)

Baina, gauza (arazoa) da ze Lakak dioen sasiteoria hori báda fundamentatua an logika komunikatibo garden eta potentea, eta báda sostengatua kin evidentziak ti esparru, esango nuké, guztiak (zein dirén bereziki argiak an literatura buruz euskara). Justuki alderantziz-ze bere teoria ahula, zein ezkutatzen da atzén kortinak e autoritatea. Bai, oso argigarria da.

Bai, hola saihestuz edozein eztabaida arten bere "ustezko superteoria" eta "sasiteoria bat".

... halan-ze material prepositiboak aurki daitezke an posizio postpositiboak eta alderantziz.

Zioén Txopik herenegun:

Lakarrak esaten duena egia bada, aukera euki behar genuke preposizioak erabiltzeko, ...

Seguruena, inoiz ez dugu jakinen nóla mintzo zen euskaraz orain dela 5000 edo 3000 urte, hizkuntzak ez baitu uzten arrasto zaharrik (esan nahi baita, ez-idatzia) salbu an bere morfologia, nondik hizkuntzalari diakronistak, nola den Lakarra, saiatzen dirén berreraikitzen ustezko estruktura zaharrak. Jakina, berreraiketa horiek izan ahal dirá diskutigarriak, halan-ze egon daitezke berreraiketa ezberdinak, nahiz oinarrituak an ber evidentzia morfologikoa. 

Guk, adibidez, askoz probableagoa ikusten dugú OVS zahar bat (zentratua an objetu oso kontextualak) nondik, gero, aisa derivatuko litzaké egungo SOV/SVO, ordezta ikusi SVO zahar bat, edo are VSO zahar bat, nola proposatzen dutén Lakarrak edo Gómezek eta Sainzek (1995). Zeren, adibidez, gure ustez aditz aurreko material hori guztia "e-", "i-", "da-" edo "la-" ez lirake (hasieran behintzat) baizik adverbio edo aditz-modifikatzaile modukoak, zein, akaso gerora, baita instalatuko liraké an aditz-morfologia postpositiboa (batzutan epentizatuak) an funtzio modifikatzaile ezberdinak nola genitibo antzekoa, datibo antzekoa, pronominal antzekoa edo modal antzekoa. Eta gerora ere, morfologia postpositibo hori bihur liteke material prepositibo argia, nola an kasua te "(k)i", gure ustez epentizatua, zeinen erabilera postpositiboak bide emanen zuén ki preposizio potentzial argi bat (nola an "da kar ki gu").

Laburbilduz: gure ustez, kontu inportanteena ez da ea Lakarraren teoria guztiz zehatza den an bere detaile guztiak, baizik ideia eze sintaxiak alda daitezke aráuz baldintzak eta beharrak zeintan mugitu behar diren euren erabiltzaileak, halan-ze material prepositiboak aurki daitezke an posizio postpositiboak eta alderantziz. Eta gaur egun baldintzak dirá litezken exigenteenak, halatan-ze guztiz beharrezkoa da eskura izatea teknologia sintaktiko efizienteena eta efektiboena azpi baldintza orokorrak, zein dirén orohar baliabide prepositiboak. Bide horretan Lakarren lana iruditzen zaigu oso interesgarria, oso aportazio handia.

Juan Garzia deseroso samar datorrela? Baina, arrazoiak azaltzea beti izan beharko litzake ospakizun bat dako ... ikertzaile bat. Ez al da horrela?

Jarraiki gaitezen kin atzoko artikulua on Juan Garzia titúlatzen "Galdegaia aditzaren atzean" (2013), orain irákurriz bere bigarren paragrafoa:

Ea ulertzen dugun. Gilen Mejuto interesatu da zatio Juan Garzia-ren arrazoiak ki jarraitu bultzatzén eredu murriztu eta murriztaile bat, hala sintaktikoki nola komunikatiboki:

Argitu daigun ze gorago genioén "jarraitu bultzátzen" zeren, hitz-ordenari dagokionean, Garzia-ren eredua dá, oinarrian, Altube-ren eredua bera respektu foku enfatikoak (ikus "Hitz-ordenari dagokionean, basikoki berdinak dira Altuberen legea eta oraingo hau (2010ekoa), zeini akaso hobeki dei geneioke Garzia-ren legea"), eta Altube-rena baino estuagoa respektu ordena eta foku neutroa.

Bitxia da, baina han eta hemen irakurriko ditugu afirmazio biribilak aurká Altube-ren eredua, zein, aski aho batez esaten denez, suposatu zuén etendura guztiz kaltegarri bat an euskal prosa, eta hara non Juan Garzia dabilkigu bultzátzen (eta ia aráutzen) basikoki ber hitz-ordena edo are estuagoa (barrén EHU eta hezkuntza osoa, Administrazioa, EIZIE, ...).

Azpimarratu behar dugu ze Gilen Mejuto-ren sugerentzia dá hain zentzuzkoa nola:

zeini Juan Gartzia-k, bere erantzunean, diotso ze ...

... deseroso samar natorrela (...) batez ere (...) neure gain hartzen dudalako eredu alternatibo horren aldezleek egiten ez duten lana. [Juan Garzia, 2013]

Horretaz, bi kontu:

1.: Ustezko eredu alternatibo horretan Juan Garzia-k berdin-berdin jarrai leike egiten bere prosa, bitárten Garzia-renenan, ...

... ahozkoan, intonazioari eta pausa prosodikoei esker, onargarriak diren hurrenkera asko debeku lirateke -eta, praktikan, dira- maila idatzian. [Gilen Mejuto]

Beraz, bi ereduak ez dira maila berekoak, ustezko eredu alternatiboak barneratzen baitú Garzia-ren eredua, bitárten Garzia-ren ereduak ez du onartzen ustezko eredu alternatiboa. Bata da murriztailea, eta bestea inklusiboa.

2.: Juan Garzia deseroso agertzen da zeren, dioenez, bere gain hartzen dú...

... eredu alternatibo horren aldezleek egiten ez duten lana. [Juan Garzia, 2013]

Baina, noizdanik ez da Juan Garzia-ren lana azáltzea bere posizio murriztailea? Zértaz mintzo da hor Juan Garzia? Gilen Mejutok soilik sugeritu dio ze eman dagien bere arrazoiak, eta bera deseroso samar dator? Atzoko hasiera ez zen prometagarria, baina jarraierak areago jaitsi ditu gure espektatibak.  Arrazoiak ematea beti izan beharko litzake ospakizun bat (t)zat... ikertzaile bat. Ez al da horrela? [>>>]

Juan Garzia (2013): "... noiznahi galdegaia -ahozkoan aukerako izaten den bezala- idatzian ere esaldiaren amaieran kokatzeko kontuaz."

Has gaitezen, beraz, kin artikulua on Juan Garzia titúlatzen "Galdegaia aditzaren atzean", zein ez den baizik aurrerapen bat ti bere liburuá "Esaldiaren antolaera. Funtzio informatiboak gako" (Juan Garzia, 2015), publikatua ga Euskal Herriko Unibertsitatea. Artikulua honela hasten da:

nondik azpimarratuko genukén hau:

... noiznahi galdegaia -ahozkoan aukerako izaten den bezala- idatzian ere esaldiaren amaieran kokatzeko kontuaz.

Bai, argi gera bedi ze mintzo gara gain estruktura sintaktiko bat zein ahozkoan dén aukerakoa.

Esan nahi baita ze Juan Garzia ez dabil saiatzen zabáltzen euskararen espektro komunikatibo estandarra ki estruktura potente guztiz erabilgarriak, eta areago guztiz erabiliak an ahozko euskara (kolokiala eta formala), baizik ze, kontrara, bere ahaleginak gehiago bilatzen du ez dalila onetsi estruktura sintaktiko progresibo hori an euskara idatzia, zein, azken finean, amaitzen den izáten registro formala. Zinez, saioak itxura txarra du, hasieratik bertatik: espero dugu ze bere arrazoiak izan daitezén oso-oso fuerteak. [>>>]

Hawkins (1994): "... this results in a real performance constraint on subjects in these [SVO] languages ..., so the performance aggregate for objects [an SVO] ends up being longer than for subjects."

Gauza bat dira emaitza estatistikoak, eta beste bat euren interpretazio teorikoa (finean, euren azalpena) barnén ezagutza-esparru espezifiko bat, adibidez linguistikoa. Eta gauza da ze azalpena bihurtu ahal dá bereziki kontroversiala (ikus atzoko sarrera). 

Gure ustez, Hawkins-ek eskaintzen digu adibide ezin hobeagoa on zailtasun interpretatibo hori noiz interpretatzen duen ze SVO sintaxietan sujetuak liráke laburragoak zein euren objetuak zatio arrazoiak on prozesamendua, ordezta argúdiatu sinpleki ze sujetu thematikoak naturalki eta orokorki izan beharko liraké ondo laburragoak zein euren predikatuko osagarri rhematikoak zeren informazio ezaguna mugatu beharko litzake ki bere tamaina minimo posiblea afin eskáini marko thematiko egokia xedé jaso benetako informazioa, informazio berria, informazio rhematikoa, zein izanen dén hain luzea nola hiztunak nahi edo behar duen za kunplituki bete bere helburu komunikatiboak.

Oso argi irudi zaigu ze azken interpretazio (sinpleago) hori dá askoz ajustatuagoa ki azalpen reala zeinda Hawkins-en azalpen konplikatuago eta gutxio oinarritua an evidentzia enpiriko gurutzatu zabalagoa, zeintan ez den agertzen motibo berezirik ki pensatu ze sujetuen tamaina an SVO estrukturak ez diren nagusiki nola erabiltzaileak nahi edo behar duen. Akaso errazago aurki daikegu motiboak za pensatu ze sujetu luze samarrak bihurtzen dirá arazo an SOV estrukturak non objetua ere dén luze samarra halan ze bilatu behar dira moduak xedé trasladatu sujetu thematiko hori ki posizio atzeratuago bat non bere informazioa ez den jada hain efizientea (ezta efektikoa ere) nola an hasierako posizioa.

Izan ere, hauxe da azálpena on Hawkins (1994):

... this results in a real performance constraint on subjects in these [SVO] languages which explains the observed length differential between subjects and objects: object length is unconstrained, so the performance aggregate for objects ends up being longer than for subjects. [Hawkins, 1994:333]

Ez, evidentzia (zabalago) horrek (zein doan harago ti justuki Hawkins-en datuak) erakusten digu ze sujetu thematikoak ez dira batere arazotsuak an SVO sintaxiak. Areago, esango genuke ze sujetuak ere izan daitezke orohar problematikoagoak justuki an SOV estrukturak, nahizta euren informazioa izán ezaguna eta aisa interpretagarria. SVO estrukturetan ez zaie ezagutzen estuasun berezirik. [1474] [>>>]

SVO (estruktura diskursiboki koherenteena) dá estrukturalki oso-oso establea eta aurrikusgarria: mezu-jasotzaileak orohar ongi aurrikus daike ze esaldiko lehenengo elementua izanen dén S sintaktiko orohar-thematiko bat (oinárrituz esaldi koherentea)

Gogora daigun ze eredu teoriko aplikatuak ki linguistika ez dira baizik representazio sinplifikatuak on realitate linguistikoa, halan ze euren helburua ez da jasótzea realitate horretako zehaztasun guztiak kin euren kasuistika partikular guztiak (linguistikan kasuistika amaitezina izaten da), baizik soilik realitate horren ardatz nagusiak zeinekin, asmátuz gero, akaso azáldu realitate horren joera nagusiak, tendentzia nagusiak, orohar.

Eredu teorikoak dirá ikerbide deduktiboak non aztertu nahi den zéin dirén konsekuentzia logikoak zein diren segitzen ti supuesto batzuk, printzipioz ondo fundamentatuak. Gure ereduan, kasurako, abiatuz ti hierarkia diskursibo asimetriko bat, heldu gara ki ordenazio bat artén hitz-ordenak (aráuz euren memori kostuak) zein, esango genuke, ederki ajustatzen den ki behatutako maiztasun-tendentzia sinkroniko eta diakronikoak (abiatuz ti antzinako SOV ordena bat zeinen sorrera-baldintzak guztiz bereziak baitziren, oso partikularrak, ez orokorrak). 

Eredu horretan, ikusten dugu nóla koherentzia dikursiboak dakár, adibidez, rekursibitate funtzionala, non informazio rhematikoa joan ahalko den progresiboki zehazten erosoki bidéz konbinazioak artén perpausak eta sintagmak zein ondo arinki eta pausatuki joan litezké gehitzen barné estruktura koherente bat, non informazioa doan integratzen online an aurreko dikursoa.

Abantaila komunikatibo horiek ekarri beharko lioketé estabilitatea ki estruktura koherenteena, zein den SVO, halan ze, behin hortara helduta (baldin ahal bada, zeren ez da zuzeneko kontua), SVO estruktura bihurtuko zén ondo establea, ondo aurrikusgarria, aurrikusgarriena. Eta justuki horixe gertatzen da. Ikus an ondorengo taula (kin datuak ganik Steele, 1978) nóla SVO ordenean mezu-jasotzaileak orohar ongi aurrikus daike ze esaldiko lehenengo elementua izanen dén S sintaktiko orohar-thematiko bat (oinarrituz esaldi koherentea), bigarrena V transizionala, eta azkena O rhematikoena, luzeena, non espero dugun informazio expresiboena, akaso sorpresiboena, non erabili nahi genukén intonazio bereziena eta adierazgarriena (salbu an egoera pragmatiko-kontextual bereziak zein markatuko liraken bidéz intonazio berezia ere): 

SVO ordena dá aurrikusgarriena estrukturalki (halan ze ez du behar morfologia berezirik, nola dén kasu ergatiboa edo akusatiboa afin ezberdindu S eta O) barné bere estruktura koherentea, irekia ... [1404] [>>>]

Guri, emaitza hori, atera zaigu, béra atera zaigu, distiratsu

Gure ereduko supuestoak ez daude jarriak ad hoc, bilatuz, nola edo hala, atera dadin ez dakigu zéin emaitza. Ez, gure ereduaren supuestoak dirá sinpleki supuesto realistak (ondo oinarrizkoak eta ondo oinarrituak, oso modu sinplean emanak) nondik zuzen-zuzenean atera zaigún emaitza bat zein, esango genuke, guztiz bat datorren kin evidentzia enpirikoa, kontuan hartúz ez soilik evidentzia enpiriko sinkronikoa (estatikoa, gaur egungo banaketa artén munduko sintaxiak), baizik ere kontuan hartúz ha tendentzia diakronikoa aldé SVO (beti ere, abiatuz ti antzinako egoera bat zeinen sorrerak obedituko luke ki baldintza bereziak: sorrerako baldintza eta behar komunikatiboak). Izan ere, berriro azpimarratu behar dugu ze maiztasun sinkronikoak soilik ulertu ahal dirá noiz uztártuak an evoluzio orokor bat zeinen parte diren, eta zeinen azalpena dén zentrala.

Horrela, gure eredua, bere sinplean, dú produzitzen emaitza bat zek oso ondo azaltzen ditú egungo maiztasunak eta aspaldiko tendentziak. Nolabait esanda, gure ereduak erabiltzen ditú supuesto realistak zek ematen dituzté ondorio azaltzaileak, zuzen-zuzenean, sinple-sinple, naturalki, egoki. 

Meritua, beraz, ez da gurea, baizik supuestoena (hierarkia diskursiboa, asimetria diskursiboa), zein diren oso-oso egokiak, oso-oso azaltzaileak. Guri, emaitza hori, atera zaigu, béra atera zaigu, distiratsu. [1400] [>>>]

Maurits & Griffiths (2014): "... perhaps we should consider a nonuniform prior for ancestral word orders that favors SOV, which would make an SOV common ancestor for all seven families a safer bet"

Atzo ikusten genuen nóla ...

... , evidentzien arabera, probableena da ze giza-hizkuntzak hasi ziren euren bidea izatén (S)OV buruazkenak ... non-eta ez dauden oinarri sendoak ki pensatu bestela.

Gero eredu teoriko batean egin liteké edozein supuesto edo ariketa zein irúditu interesgarri, baina nahi badugu esanguratsuki islatu realitatea, saiatu beharko ginake egiten ahalik eta supuesto realistenak afin lortú ahalik eta emaitza aplikagarrienak ki realitate hori zein ulertu nahi dugun.

Konkretuki, Maurits & Griffiths (2014) euren ereduan saiatzen dirá ondorioztatzen (a posteriori) zéin izan ziteken hizkuntz familia bakoitzeko aintzinako ordena (ancestral word orders), hasiera batean (a priori) supósatuz ze aintzinako denbora horietan familia bakoitzeko erro-ordenean aukera guztiek (6 ordena posibleek) zeukatén gertatzeko probabilitate bera (hots: an uniform prior for ancestral word orders), zein dén, dudagabe, supuesto eta ariketa ondo interesgarria. Baina gauza da ze, genioenez evidentzien arabera, aintzinako realitatea ahalik eta hobekien islatzekotan, egokiagoa dirudi supósatzea...

... a nonuniform prior for ancestral word orders that favors SOV [Maurits & Griffiths, 2014] 

Hala eginez gero, izanen genuke ze:

... perhaps we should consider a nonuniform prior for ancestral word orders that favors SOV, which would make an SOV common ancestor for all seven families a safer bet ... [Maurits & Griffiths, 2014]

Hortaz, egínez hori supuesto realistagoa ezen garai batean familia linguistiko guztietako erro-hizkuntzak izanen zirén probablekiago SOV ezez beste ordena batekoak, nola dirudien, emaitza izanen bide da ze familia guztietako arbaso komuna izanen litzakén SOV.

Gauza da ze, eredu teoriko batean emaitzak dependitzen dirá estuki ti supuestoak zein egiten diren (ikus adibidez sarrera hau gain ustezko ziklizitatea an bilakaera on hitz-ordenak), halan ze, realitateren bat islatu nahi badugu, saiatu beharko ginake erabiltzen horiek supuestoak zein gehien hurbiltzen diren ki gure interesko realitatea. Kasu honetan ikusten dugu nóla egokiagoa dirudien egítea goragoko supuesto alternatiboa: a nonuniform prior for ancestral word orders that favors SOV, zeinek ...

... would make an SOV common ancestor for all seven families a safer bet... [Maurits & Griffiths, 2014] 

Horrela eginez, bai supuestoa eta baita emaitza ere izanen liraké hurbilago ti evidentzia enpirikoa. [1353] [>>>]

Berréginez atzoko testa kin beste agindu bat an R

Atzoko kontraste edo test hori orobat egin daiteke zuzenean an R bidéz komando hau:

binom.test(600,1000, p=0.5)

zeinen ostean agertuko zaigún ondoko erantzuna:

 non agertzen zaigun atzoko p-balioa:

p-value = 2.728e-10 = 0.0000000002728

eta non (defektuz) erábiliz 0.05eko esangura-maila, kalkulatu den ondorengo tartea non agertzen diren txanponaren probabilitateak (kasu regularrean probabilitate hori izanen zén p = 0.5) zein ez liraken baztertuko an testa:

(0 . 5688784, 0 . 6305310 )

Ikusten dugunez, 0.5 ez dago arten probabilitate ez-baztergarri horiek, halan ze gure hipotesi nulua (p = 0.5, txanpona regularra da) baztertuko dugu: evidentzia enpirikoak apuntatzen du ki irregulartasuna on txanpona.

Hor, beste modu batera (erábiliz konfiantza-tartea), egun dugú ber gauza (ber testa) zein egin genuen atzo. Esan nahi baita ze testaren emaitza dá exaktuki ber-bera zein konpáratuz p balioa eta 0.05, nola atzokoan. [1319] [>>>]

Atzokoan ia burutu genuén kontraste estatistiko bat

Aurreko bi sarreretan (hemen eta hemen) praktikoki burutua daukagu hipotesi-kontraste bat non kontrastatuko genuke ia txanpon bat regularra den ala ez den (hipotesi nulua deritzona izanen litzaké: txanpona regularra da; bitárten hipotesi alternatiboa izanen litzaké txanpona irregularra dela).

Txanponaren regulartasun hori kontrastatzeko, aurrena beharko genuke evidentzia enpiriko egokia nondik inferitu gure emaitzak eta konklusioa: kasu honetan 1000 botalditan atera zaizkigu 600 aurpegi. Ez da evidentzia makala.

Hurrengo pausua izan ahal da kalkulatzea noláko zaila izanen litzakén gutxienez lortzea 600 emaitza berdin (aurpegi edo gurutze) baldin txanpona regularra balitz. Zailtasun hori neurtzen da bidéz probabilitate bat, zein kasu honetan da atzoko 0.0000000002728464 (kasu honetan, ezagutzen dugu probabilitate-banaketa zehatza: banaketa binomiala). Aurreko probabilitate horri esaten zaio kontrastearen p-balioa.

Azkenik erabaki behar da ea lortutako probabilitate hori nahikoa baxua den ki baztértu (edo, bere kasuan, ez baztertu) gure abiapuntuko hipotesi hori: modu estandarrean konsideratzen da ze aurreko probabilitate hori balitz txikiago 0.05, orduan gure datu enpirikoak izanen liraké aski zailak, aski inprobableak azpi hipotesi nulua, halan ze abiapuntuko hipotesi hori baztertuko litzake. 0.05 horri esaten zaio kontrastearen esangura-maila (nolabaiteko exigentzia-maila, zein dependitu daiteke ti realitate konkretua zein aztertzen ari garen).

Gure kasu honetan daukagu ze:

p balioa = 0.0000000002728464 < 0.05 = esangura-maila

beraz, baztertuko genuke txanponaren regulartasuna kin 0.05eko exigentzia-maila estandarra. [1318] [>>>]

Kalkula daikegú, txanpon regular bat 1000 alditan botata, zéin izanen den probabilitatea on lórtu gutxienez 600 emaitza berdin (= 0.0000000002728464)

Genioén atzo:

Adibide bat: txanpon bat ikusita, akaso ez diogu antzemanen batere irregulartasunik (defektuz, espero geinke txanpon hori regularra izatea), baina 1000 aldiz botata, ateratzen badira 600 aurpegi aúrka 400 gurutze, izanen dugu evidentzia ondo sendoa aldéz irregulartasuna on txanpon hori (gauza da ze oso-oso zaila da halako emaitzak lortzea baldin txanpona regularra bada). Hortik aurrera hasi beharko ginake kolokan jartzen gure hasierako hipotesia (regulartasuna) eta hasi pensatzen ze akaso txanpon hori ez da hain regularra nola uste genuen.

Atzoko "oso-oso zaila" kuantifikatzeko, kalkula daikegú, txanpon regular bat 1000 alditan botata, zéin izanen den probabilitatea on lórtu gutxienez 600 emaitza berdin (aurpegi edo gurutze) bidéz honako operazioak an R:

1.: Ez gara sartuko gehiegi an detaileak, baina soilik esan ze kasu honetan ezagutzen dugu zéin den banaketa zehatza zeini egokitzen zaizkien emaitzak on txanpon regular bat noiz botatzen dén "n" alditan: dá banaketa binomial bat, eta ondoko R-aginduan sortzen ari gara halako funtzio binomial bat kin 1000 errepikapen ekiprobable (0.5):

binom<-function(n){dbinom(n,1000,0.5)}

2.: Behin aurreko funtzioa definituta, batu eginen ditugu probabilitatea on agértu 600 aurpegi edo gehiago, eta probabilitatea on agértu 600 gurutze edo gehiago (bi kasu horietan dauzkagu 600 emaitza berdin edo gehiago), horregatik egiten dugú bider 2:

2*(sum(unlist(lapply(600:1000,binom))))

2.728464e-10

Alegia, probabilitate hori dá 0.0000000002728464, oso-oso txikia. Bai, atzo genioenez, oso-oso zaila da lortzén horrenbeste emaitza berdin, baldin txanpona regularra bada.

[OHARRA: Ikus probabilitateá ezen aurpegien (edo gurutzen) kopurua egon dadin bitárte 450 eta 550:

sum(unlist(lapply(450:550,binom)))

0.9986083

zein jada den oso hurbil ti 1]

[1317] [>>>]

Oso-oso zaila da halako emaitzak lortzea baldin txanpona regularra bada

Txopi-k amaitzen zuén bere hemengo komentarioa honela (ikus atzokoa eta herenegungoa ere):

Baldin eta estadistikak ahal du lagudu neurtzen hori efektivitate, ongi etorria, hori da hain zuzen behar duguna. Nago nazkatua kin hainbesteko zuzentasun, zuzentasun antzua. [Txopi]

Genioen an "Sujetu sintaktikoa da tipikoki tema diskursiboa eta ajente semantikoa":

Estatistikak askotan bistaratzen dizkigu realitateak (azpiko tendentziak) zein, bestela, nekez ikusiko genituzkeen. Esaldi baten gainean diskutigarria datekeen hori ahal dá bihurtu aski klaru noiz dugun aztertzen realitate hori berbera azpi argi potentea hon datu agregatuak, esan nahi baita kopuru handiak.

Zientzia sozialetan (eta hortxe da hizkuntzalaritza), estatistika dá lehio inportante bat nondik ikuskatzen ahal dugun abantailatsuki realitate soziala, askotan konplexua. Zeren, nahiz kasu kokretuetan edozer-ere izan daitekén aski eztabaidagarri, erlatibo edo kasual, ez da hala gertatzen noiz kontsideratzén kopuru handiak, non regularitateak dirá retratatuko antzera nola erábiliz X-izpi sozialak.

Adibide bat: txanpon bat ikusita, akaso ez diogu antzemanen batere irregulartasunik (defektuz, espero geinke txanpon hori regularra izatea), baina 1000 aldiz botata, ateratzen badira 600 aurpegi aúrka 400 gurutze, izanen dugu evidentzia ondo sendoa aldéz irregulartasuna on txanpon hori (gauza da ze oso-oso zaila da halako emaitzak lortzea baldin txanpona regularra bada). Hortik aurrera hasi beharko ginake kolokan jartzen gure hasierako hipotesia (regulartasuna) eta hasi pensatzen ze akaso txanpon hori ez da hain regularra nola uste genuen.

Eta linguistikan ere, eta hitz-ordenetan partikularzki, maiztasunak (eta ez soilik gaur egungo maiztasun estatikoak, baizik oso interesgarriki maiztasun evolutiboak ere) ez dira batere berdinak an ordena posible guztiak, nola espero geinken defektuz, baizik ondo ezberdinak. [1316] [>>>]

Báda kontradikzio evolutibo bat zein den islatzen an kontradikzio teknologiko orokor bat

Txopi-k zioen atzo:

Alegia, aztertu efektivitatea on komunikazioa, bezala da aztertzen efektivitatea on auto elektriko berri bat. [Txopi]

Eta gogoratu naiz kin ondorengo esaldia ganik Txepetx (ikus an sarrera titulatzén Txepetx: «Podemos comparar un idioma con un vehículo»:

Podemos comparar un idioma con un vehículo. Es en realidad el vehículo a través del cual circula el pensamiento humano, la experiencia y la interacción social. (Txepetx, 1991:35)

Bai, eta sintaxia dá motorea, non aurki daikegun basikoki teknologia buruazkena edo burulehena, zein, jakina, aztertu ahal diren, eta zein, gainera, gure artean aztertu diren tikan Altube bera eta pasatuz barná Zubimendi-Esnal, Agirre, Juan Garzia...

Gainera esan behar da ze teknologia linguistikoa joan behar izan da sortzén eta garatzén abiatuz ti zero, tikan ezereza, hala ze hasiera bateko baldintza teknologiko-komunikatiboak ez zuten zerikusi handirik kin baldintza teknologiko-komunikatibo orokorrak zein joango diren agertzen geroago an ibilbidea on hizkuntzak. 

Areago, esango nuke ze guztiz kontrakoak dira sorrerako joera sintaktikoak (zein dirén nagusiki buruazkenak, estatistikoki ikusten denez) eta baldintza komunikatibo orokorrak, zeintan askoz funtzionalagoa dá teknologia progresibo ireki potente eta finean efektiboagoa zein inplementa daiteke bidez baliabide burulehenak.

Báda hor, beraz, nolabaiteko kontradikzio bat artén lehen sorrerako beharrak (zein luzatu ahal diren an historia on hizkuntzak, halan ze hizkuntzetan konsolida litezke baliabide sintaktiko batzuk zein soilik dagoz ki etapa evolutibo bat) eta behar orokorrak (zeintara, ondo bidean, hizkuntzak ailegatu beharko lirake inoiz). Kontradikzio evolutibo hori islatzen da an kontradikzio teknologiko orokor bat (orohar) zein ulertu behar da afin hasi lan egiten an norabide ona, zein baita joan lantzén eta eskaintzén (osagarriki) baliabide burulehenak ki hizkuntz erabiltzaileak (adibidez ki gure ikasleak). [1314] [>>>]

Hawkins (2004): 'This has impeded progress, in my opinion,...'

Herenegun orriotan jasotzen genuen nóla Hawkins mintzo zen burúz kuriositate-falta an analisi formala, afinda azáldu zergátik estrukturak dirén nola diren (explanatory vacuum). Hawkins-ek honela jarraitzen zuen herenegungo aipua [Hawkins, 2004:265]: 

nondik guk nabarmendu nahiko genuken honako baieztapena:

This has impeded progress, in my opinion,... [Hawkins, 2004:265] 

Zentzu berean, hauxe genioen an "Kitto eta gabé evidentziarik":

Hóri bai, gaur eta hemen, zérbait lortzen dute: desbideratzen gaituzte ti analisi funtzionala, zein baitá kruziala.

hola galéraziz progresoa. [1175] [>>>]

Hawkins (2004): '... in an explanatory vacuum'

Herenegun aipatzen genuén Comrie, nor ...   

..., antzera nola Haspelmath, mintzo da burúz responsabilitatea on linguista (one's responsibility as a linguist), zein egongo litzaké, bere hitzetan, obligatua ki saiatú behintzat azaltzen zergátik gauzak dirén nola diren, zergátik estruktura sintaktikoak dirén nola diren.

To the extent that the actual distribution departs from this random distribution, the linguist is obliged to state and, if possible, account for the discrepancy.

Eta "azaldu" horrek esan nahi du "azáldu ahalik eta hobetoen", emanez, ahalko balitz, azalpen logiko bat, zein ulertu ahal daigun. Laka-k eta bere kolega formalistek ez dute ematen azalpen logikorik, soilik trasladatzen duté arazoa ki beste esparru bat, esparru biologikoa, non estrukturak ez diren azaltzen, baizik sinpleki deskribatzen.

Izan daigun beste referentzia bat burúz puntu hau, Hawkins, nor dén linguista funtzionalista ondo famatua, honela mintzo zen burúz hurbilketa formala (Laka,...) an bere "Efficiency and complexity in grammars" (2004:265):

We still need a theory for why the basic hierarchies and functional principles reflected in grammars are the way they are, and this is the major issue I have been dealing with here. All kinds of questions remain to be answered, but it is surprising to me that there has been such a lack of curiosity in formal grammar concerning the ultimate explanation for basic principles. Why is there a subjacency constraint? Why are some categories adjacent and others not?Why are gaps and zero forms found in some environments and not others? Why are some categories asymmetrically ordered and others not? What we have seen is a succession of formal models and principles, each of which has been proposed in an explanatory vacuum. [Hawkins, 2004:265]

Bai, hor mugitzen dira Laka eta bere kide formalistak:

... in an explanatory vacuum.

Justuki hortxe, an vakuitate explikatiboa. [1173] [>>>] [A20] [A21] [ALTUBE] [EZ DA EUSTEN] [EZ [A22])