Sintaxia dá ekonomia purua

Munduko hizkuntzen sintaxiak dirá momentuko emaitza puntualak ti maximizazio-prozesu bat zein doán garatzen diakronikoki aráuz zenbait irizpide orokor (zeinen relevantzia doán aldatzen), eta azpi zenbait restrikzio estruktural (zeinen indarrak ere aldakorrak baitira). Honako hauek izanen lirateke maximizazio horren irizpide eta restrikzio nagusiak:

Irizpide nagusiak:

1. IRIZPIDEA: Irizpide adierazkor-bapatekoa: aurrena joanen da hori zein nahi baita bereziki nabarmendu edo enfatizatu; alegia, informazio rhematikoena, eta gero emanen da informazio gutxiago rhematikoa edo guztiz kontextuala. Irizpide hau bereziki aplikagarria izan daiteke an oso egoera sinple-kontextualak, non parte rhematikoa dén oso laburra, eta parte ez-rhematikoa oso kontestuala: tipikoki aurrena (edo soilik) emanen dá objetua, zein izaten den informazio rhematikoena; gero akaso aditz jada kontextual bat, eta azkenik sujetua, zein egoera horietan izan ahal dén kontextualki ondo ezaguna. Irizpide honek favoretzen du OVS ordena, eta bereziki egokia izan ahal da an sintaxien sorrera, noiz egoera tipikoak izanen zirén oso sinple eta kontextualak.

2. IRIZPIDEA: Irizpide informatiboa: aurrena joanen da gaia zeini buruz arituko garen (burua), eta gero emanen da informazio berria burúz gaia (osagarria). Irizpide honek minimizatzen dú atzerakarga, eta ahalbidetzen du karga informatibo handiak edo/eta konplexuak erosotasunez ematea an estruktura koherente, ireki, jarraitu, efiziente eta eraginkor bat. Irizpide honek favoretzen du SVO ordena, eta izaten da gerota beharrezkoagoa noiz behar komunikatiboak handitzen doazen.

3. IRIZPIDEA: Irizpide digestiboa: osagarri luzeak hobe baldin ez badoaz artén osagarri laburrak, eta orohar, osagarri luzeak hobe baldin badoaz an esaldi-amaiera (edo baldintza kontextual edo sintaktiko berezietan, an esaldi-hasiera). Adibidez, ez da digestiboa osagarri-sorta luze bat artén sujetu labur bat eta aditz are laburrago bat. Irizpide honek nahiago du SVO.

Restrikzio nagusiak:

1. RESTRIKZIOA: Hizkuntzen maximizazio linguistiko-ekonomikoa garatzen dá azpi baldintza eta posibilitate estruktural konkretuak an garai ezberdinak. Hizkuntzen hasieran ez dago ezer: zerotik abiatzen da, eta nonbaitetik hasi behar da: hor, hizkuntzetan, aurrena sortzen dira baliabide konkretuagoak, nola izenak, eta gero sortzen doaz elementu abstraktuagoak, nola aditzak, halatan ze, OV ordena, non aurrena doán izena eta gero aditza, da konkretuagoa ezez VO non aditz abstraktuagoa aurreratu da ki objetua. Diogunez, restrikzio hau nagusituko litzaké an sorrera on hizkuntzak, non hiztunak derrigor hasi behar dira kin baliabide konkretu sortzeko-errazagoak, lehenago ze, akaso, joan garatzen estruktura eta baliabide abstratu eta potenteagoak nola VO ordena edota preposizioak, zein diren sortzeko-zailagoak (justuki zatio izan abstraktuagoak). Irizpide honek favoretzen du hasierako OV ordena postpositiboa. Gero, hortik mugitzeko, posibilitate estrukturalak ez dira beti erosoak.

2. RESTRIKZIOA: Hizkuntzen maximizazio linguistiko-ekonomikoa garatzen dá azpi behar komunikatibo konkretuak an jendarte eta garai konkretuak. Adibidez, ez da berdin izanen maximizazioaren emaitza an testuinguru sozial bat non betebehar komunikatiboak dirén oso-oso sinple eta kontextualak (hor errazago mantenduko dira estruktura konkretuzaleak eta irizpide adierazkor-bapatekoa), edo maximizazio horren emaitza noiz betebehar komunikatiboak bihurtu dirén askoz konplexuagoak (hemen nagusituko dá irizpide informatiboa (eta digestiboa) gain besteak, nahiz eta bestelako restrikzioek izanen dute euren eragina). Segun restrikzio hau, hizkuntzen aurreneko estadioetan gailenduko dá SOV edo akaso, hasiera batean, OVS, eta gero, noiz nagúsitu baldintza komunikatibo konplexuak, SVO.

3. RESTRIKZIOA: Hizkuntzen maximizazio liguistiko-ekonomikoa garatzen dá azpi giro sozial konkretu bat, zein izan ahal dén irekiagoa edo itxiagoa respektu berrikuntza linguistikoa. Honen arabera, hizkuntzak garatuko zirén askoz errazago an garai zaharrak (non adibidez ez ziren existitzen akademia arautzaileak) ezenezta an garai modernoak (non kontrol linguistioa izaten ahal dén itogarrria).

4. RESTRIKZIOA: Hizkuntzen maximizazio linguistiko-ekonomikoa garatzen dá an kontextu interlinguistiko konkretu bat, non existitu ahal dén hizkuntz kontaktu oso estua eta eraginkorra.

[125] [>>>]