Analisi koherentea vs sintesi monolitikoa

Aurreko sarreran agertu dá honako esaldi hau (ti "Webster's Collegiate Dictionary"):

Deduction is analytic; induction, synthetic.

Hortaz, ikus dezagun zertan den erlazioá arten dedukzio-indukzioa eta analisi-sintesia.

Has gaitezen esaten ze hizkuntzalaritzan aipatu ohi dira hizkuntza analitikoak eta hizkuntza sintetikoak nola bi muturrák ti continuum tipologiko bat segun hizkuntzek erákutsi euren hitzetan morfologizazio-gradu handiagoa edo txikiagoa (hitz bakoitzeko morfema-ratio handiagoa eta sintetikoagoa, hitzeko morfema-ratio baxuagoa eta analitikoagoa):

Analytic languages have words with few morphemes, with the most analytic showing a one-to-one realtionship between word and morpheme. [...] Words in synthetic languages contains more than one morpheme. [Elly van Gelderen, "The linguistic cycle", 2011]

Baina sarrera honetan ez zaigu hainbeste interesatzen kontzeptu horien esangura linguistiko-tekniko hertsi hori (zeintaz arituko garen an beste sarrera bat) nola bai ordea esangura orokorra, zein baita zabalagoa eta abstraktuagoa ezi bere aplikazio teknikoa. Hortaz, ikus dezagun zér dioskun atzo erabilitako "Webster's Collegiate Dictionary" hiztegiak berak burúz hitzák analisis zein sintesis:

Analysis: Separation of anything into constituents parts or elements; also an examination of anythign to distinguish its component parts, separately, or in their relation to the whole.

Synthesis: Composition or combination of parts, elements, etc., so as to form a whole; also, the whole thus formed.

Kontua da ze, analisian, fokua jartzen dugú gain parteak, elementuak edo zatiak, zeinek báduten banan banan interes propio koherentea (analisian zatitzen dugú osotasuna an zati esanguratsuak) biartean-ze, sintesian, interesatzen zaigu osotasuna, zeren hor lortzen dugu bilatutako koherentzia sintaktiko-interpretatiboa (osotasuna da hor elementu esanguratsuena, eta ez hainbeste parteak, zein, hor egonda ere, ez dira gure fokua an hurbilketa sintetiko hori).

Zentzu zabal eta orokorrean esan genezake ze hizkuntza burulehen-deduktiboak, zein baitira sintaktikoki eta interpretazionalki koherenteak, izanen dirá analitikoak ere, zeren hitz-ordena horretan mezu osoaren banakako zatiek bádute zentzu sintaktiko eta interpretatibo koherentea, zeren ordena horretan ia hitz bakoitza itsatsi daiteke koherenteki ki gure entendimendua an modu estrukturalki eta interpretazionalki segurua, zeren ordena horretan goaz deduzitzen, pausuz pausu eta seguru, esanahi global analitikoa.

Kontrastean, eta zentzu zabal horretan segituz, sintaxi buruazken-induktiboan soilik lortzen da koherentzia noiz héldu azkena, halatan non, lehenago, soilik ahalko da induzitu ustezko uztardura estruktural-interpretazionala. Ordena horretan, osotasuna dago lehen planoan, eta parteak soilik dirá bigarren planoko elementu inkoherenteák ze-ari-diren itxaroten, esango nuke etsituki, euren osotasun sintetikoa.

Nolabait esan, unitate sintetiko oso horiek ikus daitezke nola balira izen (edo izendapen, edo etiketa) monolitiko luzeak, nola genioen an sarrerá titulatzen "Ordena regresiboa: zentzu batean, izenzalekeriarik gogorrena":

...ordena regresiboak jartzen ditú gako sintaktiko-interpretatiboak an bukaera on esaldia, halako moldez non sintagma eta esaldi osoak diran bilakatzen unitate sintaktiko-interpretatibo monolitikoak (zentzu batean, izenen modukoak), zeinen esanahia ez dan izanen koherentea harik iritsi bukaerako klave hori. Esan nahi baita ze:

Langileak hautatzeko irizpide subjektiboak erabili direla salatu dute sindikatuek.

ez da baizik unitate monolitiko handi bat noiz konparaturik kin:

Sindikatuek salatu dute ze erabili dira irizpide subjektiboak ki hautatu langileak.

[...] Zentzu batean eta oro har, ordena regresiboa (buruazkena) dá izenzalekeriarik gogorrena.

Bai, horrela da, ordena regresibo-sintetikoa dá, oro har, izenzalekeriarik gogorrena. [255] [>>>]
______________________________
Ikus beste sarrera hauek:
1.: Ordena regresiboa: zentzu batean, izenzalekeriarik gogorrena
2.: Hitz-ordena deduktiboa vs induktiboa