Nexu postpositiboen joera sintetikoa vs nexu prepositiboen joera analitikoa

Aurreko sarreran genioen ze, hizkuntzalaritzaren esparruan, hizkuntzak konsideratu ohi dirá analitikoago edo sintetikoago segun hizkuntza horiek erakutsi euren hitzetan morfologizazio-gradu txikiagoa edo handiagoa (zentzu hertsi batean, zeren guk hemen erabili dugu hitz hori an zentzu zabalago batean). Ikus Britannica entziklopediak zélan definitzen dituen kontzeptu horiek:

Synthetic language, any language in which syntactic relations within sentences are expressed by inflection (the change in the form of a word that indicates distinctions of tense, person, gender, number, mood, voice, and case) or by agglutination (word formation by means of morpheme, or word unit, clustering). Latin is an example of an inflected language; Hungarian and Finnish are examples of agglutinative languages.

Analytic language, any language that uses specific grammatical words, or particles, rather than inflection, to express syntactic relations within sentences. An analytic language is commonly identified with an isolating language, since the two classes of language tend to coincide. Typical examples are Vietnamese and Classical Chinese, which are analytic and isolating. Analytic language is to be contrasted with synthetic language.

Kontua da ze bereizketa tekniko espezifikoago horrek ez du, printzipioz, zerikusirik kin kontrastea artén hizkuntza burulehenak eta hizkuntza buruazkenak. Esan nahi baita ze zentzu tekniko zehatz horretan sintetiko hitzak soilik adierazi nahi du morfologia aberatsa (hitz-ordena aparte utzita), eta analitiko hitzak soilik referituko litzake ki hizkuntzák (edo sintaxiák) zeinek erabili morfologia gutxi, muturrean egonik halako hizkuntzak (isolatzaileak) zeinen hitzak diren osatuak kin morfema bakarra  (isolatzaileak) independenteki zéin den ordena (burulehena edo buruazkena) zeintan  diren ordenatzen morfema horiek.

Eta diot printzipioz, zeren, askotan nexu edo konektore sintaktiko postpositiboek erakusten duté joera sintetikoa ki inflexioa edo aglutinazioa (alegia, itsatsita joaten dira) bitartean ze, aldiz, nexu edo konektore sintaktiko prepositiboek izaten duté joera askoz analitikoagoa (azken zentzu tekniko zehatz horretan: hau da, ez dira joaten itsatsiak, baizik solte respektu hitza zein modifikatzen duten, isolatuak).

Eta, zergátik gertatzen da joera hori? Zeren konektore sintaktiko horiek dirá buruak on euren sintagmak, eta buru horiek aurretik emanda, ez dute eragiten presio komunikatibo berezirik afin ezagutu osagarria (egin ahal da pausa koherente bat zeren preposizioa ondo itsasten da an jario komunikatiboa); baina, aldiz, noiz konektore sintaktiko (buru) horiek ematen dirén postposaturik, orduan aurreko informazio osagarria egonen dá desburuturik harik eta jaso gako interpretatiboa ti geroko burua (hor, ezin da egin pausa koherenterik, esan nahi baita pausa erosorik, nahizta pausa egin-egin liteke). Horrexegatik, nexu postpositiboek gehiago jotzen dute ki aglutinazio-inflexioa, bitárten nexu prepostiboek ez dute izaten joera ki aurre-aglutinatu eta (gero) aurre-inflektatu, beti-ere oro har.

Hori joera on nexu sintaktiko pospositiboak aldé aglutinazioa eta inflexioa ez da baizik zuzeneko islada (eta seinalea) ti asimetria funtzionala zein den existitzen artén hitz-ordena burulehena eta hitz-ordena buruazkena. Batean, burulehenean, egin ahal dira pausa koherenteak ia edozein lekutan, favoretuz analitikotasuna; eta bestean, buruazkenean, osagarriak aurkitzen dirá etsituki bilatzen euren buruak, eta hortik soilik dago pausu bat ki aglutinazioa eta (gero) inflexioa. [256] [>>>]
______________________________
Ikus beste sarrera hauek ere:

1.: Buruz pausa koherenteak eta beste
2.: Hobe burua aurretik, pausatukiago eta luzeago ibili ahal izateko
3.: Esaldi bakoitzak bere intentzioa
4.: Pello Salabururen zientzia faltsua
5.: PSZF(2):  Zertan oinarritzen dira?
6.: PSZF(3): Analitiko-sintetiko vs. progresibo-regresibo

Analisi koherentea vs sintesi monolitikoa

Aurreko sarreran agertu dá honako esaldi hau (ti "Webster's Collegiate Dictionary"):

Deduction is analytic; induction, synthetic.

Hortaz, ikus dezagun zertan den erlazioá arten dedukzio-indukzioa eta analisi-sintesia.

Has gaitezen esaten ze hizkuntzalaritzan aipatu ohi dira hizkuntza analitikoak eta hizkuntza sintetikoak nola bi muturrák ti continuum tipologiko bat segun hizkuntzek erákutsi euren hitzetan morfologizazio-gradu handiagoa edo txikiagoa (hitz bakoitzeko morfema-ratio handiagoa eta sintetikoagoa, hitzeko morfema-ratio baxuagoa eta analitikoagoa):

Analytic languages have words with few morphemes, with the most analytic showing a one-to-one realtionship between word and morpheme. [...] Words in synthetic languages contains more than one morpheme. [Elly van Gelderen, "The linguistic cycle", 2011]

Baina sarrera honetan ez zaigu hainbeste interesatzen kontzeptu horien esangura linguistiko-tekniko hertsi hori (zeintaz arituko garen an beste sarrera bat) nola bai ordea esangura orokorra, zein baita zabalagoa eta abstraktuagoa ezi bere aplikazio teknikoa. Hortaz, ikus dezagun zér dioskun atzo erabilitako "Webster's Collegiate Dictionary" hiztegiak berak burúz hitzák analisis zein sintesis:

Analysis: Separation of anything into constituents parts or elements; also an examination of anythign to distinguish its component parts, separately, or in their relation to the whole.

Synthesis: Composition or combination of parts, elements, etc., so as to form a whole; also, the whole thus formed.

Kontua da ze, analisian, fokua jartzen dugú gain parteak, elementuak edo zatiak, zeinek báduten banan banan interes propio koherentea (analisian zatitzen dugú osotasuna an zati esanguratsuak) biartean-ze, sintesian, interesatzen zaigu osotasuna, zeren hor lortzen dugu bilatutako koherentzia sintaktiko-interpretatiboa (osotasuna da hor elementu esanguratsuena, eta ez hainbeste parteak, zein, hor egonda ere, ez dira gure fokua an hurbilketa sintetiko hori).

Zentzu zabal eta orokorrean esan genezake ze hizkuntza burulehen-deduktiboak, zein baitira sintaktikoki eta interpretazionalki koherenteak, izanen dirá analitikoak ere, zeren hitz-ordena horretan mezu osoaren banakako zatiek bádute zentzu sintaktiko eta interpretatibo koherentea, zeren ordena horretan ia hitz bakoitza itsatsi daiteke koherenteki ki gure entendimendua an modu estrukturalki eta interpretazionalki segurua, zeren ordena horretan goaz deduzitzen, pausuz pausu eta seguru, esanahi global analitikoa.

Kontrastean, eta zentzu zabal horretan segituz, sintaxi buruazken-induktiboan soilik lortzen da koherentzia noiz héldu azkena, halatan non, lehenago, soilik ahalko da induzitu ustezko uztardura estruktural-interpretazionala. Ordena horretan, osotasuna dago lehen planoan, eta parteak soilik dirá bigarren planoko elementu inkoherenteák ze-ari-diren itxaroten, esango nuke etsituki, euren osotasun sintetikoa.

Nolabait esan, unitate sintetiko oso horiek ikus daitezke nola balira izen (edo izendapen, edo etiketa) monolitiko luzeak, nola genioen an sarrerá titulatzen "Ordena regresiboa: zentzu batean, izenzalekeriarik gogorrena":

...ordena regresiboak jartzen ditú gako sintaktiko-interpretatiboak an bukaera on esaldia, halako moldez non sintagma eta esaldi osoak diran bilakatzen unitate sintaktiko-interpretatibo monolitikoak (zentzu batean, izenen modukoak), zeinen esanahia ez dan izanen koherentea harik iritsi bukaerako klave hori. Esan nahi baita ze:

Langileak hautatzeko irizpide subjektiboak erabili direla salatu dute sindikatuek.

ez da baizik unitate monolitiko handi bat noiz konparaturik kin:

Sindikatuek salatu dute ze erabili dira irizpide subjektiboak ki hautatu langileak.

[...] Zentzu batean eta oro har, ordena regresiboa (buruazkena) dá izenzalekeriarik gogorrena.

Bai, horrela da, ordena regresibo-sintetikoa dá, oro har, izenzalekeriarik gogorrena. [255] [>>>]
______________________________
Ikus beste sarrera hauek:
1.: Ordena regresiboa: zentzu batean, izenzalekeriarik gogorrena
2.: Hitz-ordena deduktiboa vs induktiboa