"*nin" aditz laguntzailea (nondik "-i-" erroa), semantikoki = "eman"

Sarrera honetan hasi ginen aipátzen Blanca Urgell-en zutabe bat (Berria, 2020-6-24), non linguista gasteiztarra mintzo zaigún burúz "*nin" laguntzaile berreraikia (zeini bestetan referitu gatzaion nola "*-i-" erroa), eta nondik etorriko lirakén "dit-diot-zidan-zenion...": 

Gramatika-hitzak bailiran jokatzen duten hitzak batzuetan gramatika-hitz bihurtzen dira erabat. XVI. mendean, kasu, «Halako gizon zedin» esaten zuten, «gizon bihurtu zen» esateko, nahiz guk hasi zedin bezalako egituran baino ezin erabili: erabat gramatikaldu da.

Orokorpen bat orain: gaurko hizkiak behinolako hitzak dira, lehengo esanahia (zedin-ek bezala) edota lehengo itxura (pe-k bezala) galduta. Testuetan maiz ageri da *nin aditza: «Despedidan indazu laztan bat, laztana» dio XVII. mendeko poesia eder batek, eta Etxepare kexu zen «etsaiak didan pena» dela eta. Honetan garbi ageri da lehen eman-en sinonimoa zela. Norbaiti eman ohi diogunez gero, hortik hartu zuten aukera arbasoek NOR-NORI-NORK osatzeko: hartu didan, ekarri diot... Euskalariak horiek nondik zetozen asmatu ezinik aritu ziren luzaro. Erantzuna kanpoan zegoen: munduko hizkuntza anitzetan NORI adierazi behar duten hizkiak 'eman' adierako aditzetik irten dira.

Horren arabera, "*nin" berreraiki horrek garai batean signifikatuko zuén "eman" (aditz normal bat), nahiz egun erabiliko litzakén soilik nola aditz auxiliarra, ondórenda gramátikaldu horrela an perifrasi modernoenak.

Antzeko gramatikalizazioa, nola aditz exklusiboki laguntzailea, gertatuko zitzaion ki "*edin" berreraikia ere, zeinen eduki semantikoa, noiz zen aditz independentea, izanen zén "bihurtu", nola ikusi ahal dugun an adibidea on Blanca Urgell («gizon bihurtu zen»).

Azkenik aipatu ze "egin" aditza, nahiz gramátikaldu nola auxiliarra, dú mantendu bere erabilera normala ere kin bere betiko signifikantza; alderantziz ze "*ezan" aditz berreraikia, zeinda, antzeko esangura izanda, dú galdu erabat bere erabilera independentea. [953] [>>>]