Ixaka Lopez Mendizabal (1913): "Bi edo geyago zenbaki edo kopuru ..."

Atzokoan aipatzen genuen nóla Ixaka Lopez Mendizabal-ek publikatu zuén lehen euskal liburua dedikatuá ki irakatsi matematika-gaiak: "Ume koxkorrentzat euzkeraz egindako Zenbakiztiya edo Aritmetika" (1913), eta genioén ze arakatuko genituén hango esamoldeak. Has gaitezen ti ikasgaia gain batuketa (ikus beheraxego), zeinen aurreneko esaldian agertzen zaigú lehenengo erabilera interesgarria: "gehiago" konparatiboa naturaltasunez erabilia lehenago zein bere izena (zein, zehazkiago, dirén bi izen: "zenbaki edo kopuru"):

Bi edo geyago zenbaki edo kopuru ... [Lopez Mendizabal, 1913:18]

Hor erakusten da ze, garai hartan, garbizalekeria sintaktikoa ez zén hain handia nola orain, noiz halako estruktura ez den onartzen, nahiz halako moldeak agértu jada an tradizio idatzia. Horrá bi adibide ti Leizarraga (1571):

eta antzeko adibideak aurki daitezke an Lizarraga (1748-1835), nola ikusi genuen an sarrera hau:

• "yago amore" eta "iragazvide yago" an ber parrafoa: euskara hutsa

Bestalde, kontuan hartuz ze justuki "gutxiago..." prepositiboa dá guztiz beharrezkoa, orobat gogoratu nahi genuké ondoko sarrera hau ere:

• Beraz, finean, soilik erabili ahal dugu ezezko esaldietan? A ze desbidea!

non genioén:

Horrela, estruktura geldituko dá ondo ez-normalizatua lehenda ailega zedin ki normalizatu, nola akaso gertatuko zen jarraitúz bidea e-Orotariko Euskal Hiztegia, non estruktura hori bázen normaltasunez jasoa, justuki ber normaltasunez nola jasotzen baitzen Azkueren iritzi personala buruz erabilera hori: lo considera barbarismo:...:

- (Con adj. o part.). Espiritua izanen duzu idekiago, gutiago nahasia eta freskoago. Phil 92. Beste hortz batzü gütiago xuriak. "Moins blanches". Arch Gram 144. Gutiago gizon bihurtu naiz. SP Imit I 20, 2.

- (En oraciones negativas, con adj. o predicado). No es menos. Azkue, que cita el ejemplo de He Phil, lo considera barbarismo. Ez naiz hargatik gutiago iustu. Ch III 30, 5. Bertze bat ez gutiago ederra. He Phil 60. Neglijatzia ezta gutiago bekatu mortal. CatLan 4. Handia balinbazaitzu ere, ez da gutiago egia. Dv Lab 361 (v. tbn. ezta gutiago egia en Hb Egia 117, Jnn SBi 89, HU Zez 76s, JE Ber 66). v. tbn. Gutiago: Mih 105. Dh 112. JesBih 21s. Elsb Fram 176. Arb Igand 104.

- (Precediendo al sust.). Gutiago bazka emanik ere, garbitik emanez. Dv Lab 119. Aita hemen baginu, gutiago oinhaze ginuke! Laph 200.

Euskaltzaindiaren Hiztegi (arautzaile) berrian aldiz, ikusi dugunez, Orotarikoaren hiru erabilera horietatik soilik utzi digute hórixe zein Azkuek zuen konsideratzen barbarismo (ezezko esaldietakoa), kendu dituztelarik beste biak:

- (Ezezko esaldietan, izenondoaren ezkerrean). Beste bat, ez gutxiago ederra.

Beraz, finean, soilik erabili ahal dugu ezezko esaldietan? A ze desbidea!

Bai, nabari da ze garai hartan (1913) oraindik ez zen ardura garbizale berezirik an sintaxia. Interesgarria. [>>>]