Baina, lehengo zati analitiko horiek (banatuak an esaldi bat) sintetikoki emanez gero (osotasunean, kolpean, batera emanda an adizki bat), ez dira ja berdin funtzionatzen orohar, ez dira ja berdin deskodetzen, ez dira ja berdin prozesatzen

Irakurtzen genuén atzo honako galdera:

Galdera: noraino dira erabili NOR-NORI-NORK, NOR-NORK edo NOR-NORI an dialekto guztiak kin egungo legeak? Alegia, ez al da puztu euskal aditzen ideia hau? Izango zen interesgarria, entzutea nola zuten hitz egiten euskaldun petoak, hau da, euskaldun gabe alfabetatuak, gabe estudiatu dotrina, ta zeinek erabiltzen zuten euskara kin helburu bakarra: komunikazioa. Agian joko beharko genun atzera urte asko, agian mende batzuk. Dena dela, nik uste hartuko genula sorpresa handiak. Alegia, gatik kontzeptua "euskara zuzena" egin dira, ziurrenik, aldaketa franko handiak. 

Hizkuntzetan, oso inportantea iruditzen zaigu aztertzea nóla eta zertáko sortzen diren estruktura eta tresna linguistikoak, zéin diren euren sorbideak eta garabideak, zéin dén euren kausa, euren zergatia, euren kontextua, zein, bide batez esanda, izaten dén aldakorra.

Hortaz, nóla sortuko ziren goragoko aditz-paradigmak?. Ba, pensatzekoa da ze oraingo adizki sintetiko konplexu horiek garai zahar batean (noiz komunikazioa izanen zén gehienbat oso kontextuala eta hurbilekoa) izanen zirén ia esaldi osoak, hau da adizki horiek (eta euren logika) ez ziren sortu ki izán aditz-paradigma sintetiko konplexuak, baizik ze jaio zirén naturalki nola zati analitikoak an esaldi sinpleak artén hurbileko lagunak. Ikus daigun:

• Sagar da la du da   (Sagar daraut)

• Sagar da la du ho   (Sagar darauko)

non azken "ho" horrek referentzia eginen zion ki (3.) persona bat zein zen aurkitzen bertan, hurbil, halan ze naturalki erabiltzen zén hurbileko erakuslea ("ho"), adieraziz nóri (zéin 3. personari) tokatzen jakon esaldiko sagar hori.

Denborarekin, ordea, behar komunikatiboak joan ziren aldatzen, edo zehazkiago, joan ziren handitzen (horixe izaten da tendentzia naturala), eta lehengo esaldi-zati analitiko (banatu) horiek joan zirén fonetikoki eta funtzionalki batzen an aditz-paradigma sintetikoak, hain zuzen horiexek zein gaur egun ezagutzen ditugun. Baina, lehengo zati analitiko horiek (banatuak an esaldi bat) sintetikoki emanez gero (osotasunean, kolpean, batera emanda an adizki bat), ez dira ja berdin funtzionatzen orohar, ez dira ja berdin deskodetzen, ez dira ja berdin prozesatzen. Adizki sintetiko modura, lehengo esaldi-zati horiek ezin zitezken izan luze edo konplexuak, zeren bestela jada ez ziren izanen praktiko, ez ziren izanen erabilgarri.

Esan nahi baita ze esaldiko logika sortzailea oso ona izanen zen an bere sorrera-kontextua, baina logika eta mekanika sortzaile hori berbera bihurtuko zén oztopo noiz bide beretik sortu (derivatu) eta erabili nahi diren aditz-paradigma sintetiko guztiak. Horrek esan nahi du ze esaldien logika zahar hark jada ez digu balio an modu sintetikoa, eta saiatu behar garela sinplifikatzen gure adizkiak bilátuz beste logika batzuk, zein izan daitezen egokiagoak respektu gaur egungo helburu eta kontextu komunikatiboa. [2875] [>>>]