Laka-k aurkezten ditú bi hurrenkera horiek nola balira aukera funtzionalki inozenteak

Itziar Laka-k erakusten dú ondoko irudia, non sintagma linguistikoak islatzen dirén nola balira zelulak (oso irudi biologikoa, nahiz gure ikuspegitik oso desafortunatua):

eta dio:

Espero dut eskolan "sintagma" hitza sikieran agertuko zela behin edo behin. Hizkuntzalarientzako, sintagmak dira hizkuntzaren zelulak bezelakoak, eta jende gehienak uste duenaren kontra, munduko hizkuntza guztiek dauzkate sintagmak eta munduko hizkuntza guztiek daukaten sintagmen egitura berbera da. Eta berdin duten hori da, hor horregatik hartu dut zelula bat, da mota bateko hitz bat dauka gunean, eta beste mota bateko hitz bat dauka kanpoan, bai? Hitz mota bi daude, eta orain horri buruz pixka bat hitz egingo dugu.

Orduan, barruan dagoen hitza hartzen badugu, eta euskarara etorriko bagina, "hitz" bezalako hitz bat izango litzateke barruan egoten den horietako bat, gaztelaniaz "palabra" izango litzateke, baina "hitz" hitzarekin edo "palabra" hitzarekin ezin duzu sintagma bat osatu, behar duzu bigarren hitz mota hori, geruza bezala islatzen dudan hori, eta euskaraz hitz hori da "a", "hitz" hitzari ipintzen diogun "a" edo "hitz hau", berdin dit, "hitz" hitzari ipini behar diogun hitz txiki hori. Eta gaztelaniaz ikusten duzu beste hitz txiki bat daukagu, "la" palabra, "este" palabra, edo bueno beti izango dira hitz txikiak.

Orain inporta didana da berdinak direla gaztelania eta euskara bezelako hizkuntzak sintagmaren egiturari dagokionez, baina sintagma hori kanporatu behar dugunean, nola ahoz hitz egiten dugun, nahi ta nahiez, elementu bat bestearen aurretik jarri behar dugu, bai, hamen hurrenkera etortzen zaigu, hau, seinalea kanpora ateratzen dugunean gertatzen da, eta orduan munduko hizkuntzek dauden aukera bietatik aukera biak baliatzen dituzte, ikusiko duzuen bezela gutxi gora-behera munduko hizkuntzaren erdiek egiten dute euskarak egiten duen hautua, lehenengo hitz handia eta gero hitz txikia, eta munduko hizkuntzen beste erdiak egiten du beste hautua, lehenengo hitz txikia eta gero hitz handia. Adi horretara,  Bai? eta teknikoki horiei deitzen diegu euskera bezelakoei, hau izen tekniko bat da, OV esaten diogu nazioartean, eta gaztelania bezalako hizkuntzei VO. Nik ez ditut deitura teknikoak erabiliko, beste deitura batzuk inbentatuko ditut hitzaldi honetan, bale? [Itziar Laka, "Buruan daramazun ezkutuko hizkuntza", 2020-2021]

Bai, badirudi ze Laka-k ez du erabili nahi izendapen teknikorik, baina "sintagma" izendapena erabiltzen badu, erabil leike baita ere sintagma horien zati nagusien izendapenak, zein dirén "burua" (head) eta "osagarria" (complement), non osagarri horrek ere izan ahal duén estruktura sintagmatikoa kin bere "burua" eta "osagarria", eta non azpiosagarri horrek izan ahal duén berriro ere estruktura sintagmatikoa kin bere "burua" eta "osagarria", eta non..., horrela osatuz estruktura sintaktiko kateatu potentzialki luze-konplexuak, zein izan ahal dirén "buru-azkenak" (head-last), non buru nagusia (gorena) kokatzen dén an esaldi-amaiera (OV), edo estruktura "buru-lehenak" (head-first), non buru nagusia (gorena) kokatzen dén an esaldi-hasiera (VO).  

Chomsky-ren (eta Laka-ren) teoria sintaktiko generatiboan bertan, VO ordenan izanen genuké hurrenkera hau:

sujetua-aditza-osagarria-azpiosagarriak-azpiazpiosagarriak (estruktura prosodiko goranzkoa)

bitartean-eta OV ordenan izanen genukén honako hau:

sujetua-azpiazpiosagarriak-azpiosagarriak-osagarriak-aditza (estruktura prosodiko beheranzkoa)

Kontuan hartuz ze adibidez aditza dá sintaktikoki, informatiboki eta expresiboki fundamentala (adi-hitza, aditzeko hitza, ulertzeko hitza), nekez argudiako da ze bi estruktura horiek dirá funtzionalki berdinak, justuki zeren dirén funtzionalki oso desberdinak, izanki estruktura buru-lehena orohar askoz ere efizienteagoa eta efektiboagoa zein estruktura buru-azkena. Baina Laka-k ez du argudiatzen puntu hori, soilik aurkezten ditú bi hurrenkera horiek nola balira aukera funtzionalki inozenteak. [2737] [>>>]