Arrazoia dá ze, arau garziarrean, SVO ordenako S hori interpretatu behar dá nola foku enfatikoa

Josu Lavin-ek zioén atzo:

Stylo altubianoan

Nic liburua iracurri dut

eta

Nic iracurri dut liburua

differentac dirade. [Josu Lavin]

Bai, eredu altubiarrean bi horiek dirá pragmatikoki diferenteak. antzera nola dirén pragmatikoki diferenteak azpi egungo arau orokor garziarra, zein dén gauzatzen an (ia) dena:

• textuliburuak (irakaskuntza osoa, EHU barne)
  
• komunikabideak (Berria, EITB)
  
• itzulpengintza (liburuak, bikoizketa)
  
• administrazioa (IVAP)
• ...
  

Izan ere, Garziaren araupean:

Nik irakurri dut liburua.

dá ordena markatua zek exigitzen du galdegai bat an "NIK":

NÍK irakurri dut liburua.

Puntu hori lotzen da kin komentario bat zein Erramun Gerricagoitiak egín hemen:

... ulertzen dut orain zergatic Berria eguncariac sarri (behintzat lantzean behin sarrixco) darabilen OVS structura syntacticoa zeinean doazen elkarren ondoan S subjectua eta V verbua.

Baina, eta hontara noa, ze sentitzen dudanetic, Berriac dauca ki SVO structurea amodio eta batez ere atchiquimendu lar ttipia, nahizta hemen ere -SVO- doazen elkarren ondoan S eta V.

Arrazoia dá ze, arau garziarrean, SVO ordenako S hori interpretatu behar dá nola foku enfatikoa. Eredu horretan, adibidez, "Nik erosi dut liburua" ezin liteke izan erántzuna ki:

Zér erosi duzu zuk, liburua ala diskoa?

Ba, nik erosi dút ... LIBURUA.

Izan ere, Garziaren legean galdegaia ezin da kokatu an bukaera e esaldia (ikus "Juan Garziaren eredu sintaktikoa: ezintasuna ekinez egina"):

Behinda, aurreko sarreran, Juan Garziak berak erákutsí nolako ondorio onak segi litezken baldin, galdegai-legea ahaztuta, askatasunez erabiliko bagenitu galdegai postverbalak (eta, jakina, preverbalak ere), galdera da: zergátik erabili beharko genuke eredu sintaktiko bat zek anputatzen duén aukera aberasgarri eta potente hori (ezen ez gogaikarri)? Zergátik autolesionatu horrela? Zer dela-ta halako pobrezia sintaktiko-komunikatibo antzu bezain autoinposatua?

Ikus Juan Garziaren hitzetan bere ereduaren ezintasun autoinposatu hori [Juan Garzia, "Joskera lantegi", 1997:214]: 

Esan beharra dago, aurrekoaren hizpidetik, lastimagarria dela esaldiaren amaierako posizio hori aditz -muturrean egonik ardatz eskax diren aditz- mekanikoak kokatzeko baino beste zerbait probetxagarriagotarako ez baliatzea, edonolako enfasien leku naturaletakoa baita, nahiz guk galdegai-enfasia ezin dugun hor kokatu baieztapenezko esaldietan (ezezkoetan, bai; inperatiboek-eta, berriz, aditza aurrez emateko joera dute noski, baina agindua bera ohi da enfasi), idatzizko estandarrerako aukeratu dugun sisteman, inguruko antipodetatik antipodetan. [Juan Garzia, "Joskera lantegi", 1997:214 (nabarmendu gorriak nireak)]

Beraz, Juan Garziak diosku ze galdegai-enfasia ezin dugu hor kokatu (baieztapenezko esaldietan).

Lastimagarria dela hori? Ez, lastimagarria da hori-eredua zek inpósatu halako ezintasun nabarmenki pobretzaile hori, hala nola filosofia sintaktikoá nondik den elikatzen eredu sintaktiko kaltegarri hori, zein baita, konprobatzen denez, adibide ezin hobea on ezintasuna, ekinez-egina.

Eta, ondorioz (ikus "Juan Garzia: "...aditzaurreko galdegai gogaikarriok, ..."):

Juan Garziak dio an bere "Esaldiaren antolaera. Funtzio informatiboak gako" (2014):

Azkenean, (...), galdegai-enfasi guztiak amaieran emango bagenitu, oso ondo etorriko litzaieke hori (esperientziaz diotsuet) muntaia elebidunak egiten dituzten antzezleei, erdarazko eta euskarazko esaldi guztiek intonazio-soslai bera bailukete, eta hor amaituko bailirateke orain arteko euskarazko aditzaurreko galdegai gogaikarriok, ... [Juan Garzia, 2014:41-42]

Beraz, esperientziaz diosku Juan Garziak eze, antzerki-muntaia elebidunetan (non ezin evitatu konparazioak), gogaikarri gertatzen direla aditzaurreko galdegaiak respektu aditzostekoak, eta ez alderantziz. Zer esanik ez, horrek berekin ekarriko du euskarazko muntaiaren eraginkortasun konparatibo apalagoa. Eta zergatia, azken zergatia, izanen da linguistiko estrukturala.

Jakina, diferentzia (muga, arazo konparatibo) horiek berdin ere agertuko dira an bikoizketá on pelikulak edota an beste edozein manifestazio linguistiko non exigentzia informatiboa edo expresiboa dén minimoki handia. Zenbat eta komunikatiboki exigenteagoa izan manifestazio linguistiko bat, hainbat beharrezkoagoa izanen da koherentzia sintaktiko-interpretatiboa afin lortu eraginkortasun handiagoa.

Azken buruan, gauza da ze galdegai postverbalak (berdin nola, oro har, sintaxi burulehen osoa) dirá sintaktiko-intepretatiboki koherenteagoak ze euren kide preverbalak. Eta, askotan arrazoitu dugunez, koherentzia sintaktiko-interpretatibo horrek berekin ekartzen du hala argitasun-erraztasun informatiboa (potentzia informatibo gehiago), nola aukera expresibo moldagarriagoa (errazten dituelarik expresio molde ñabartuagoak eta neutralagoak ere).

Eskerrak-ze, 2011tik aurrera, arau biziki pobretzaile hori jada ez dabil. [>>>]