igandea, abuztua 21, 2022

Euskarazko perpaus subordinatu osgarriak gehien-gehientan ematen duté informazio berri-rhematikoa

Zenbait sarreratan mintzatuak gara gain rhematikotasuna te perpaus subordinatu nominalak. Gaur gogoratu nahi genuke ondoko sarrera kizun (momentuz bederen) amaitu kin puntu hori:

Atzokoan bukatzen genuen gure sarrera esánez:

Bai, askoz probableagoa da ze perpaus subordinatu osagarriak izan daitezén rhematikoak (eta are esaldiko parte rhematikoena), hola azálduz euren joera naturala ki posizio finala.
Euskaran hain argi dago halako perpasusen rhematikotasun tipikoa non Juan Garziak dio an bere "Esaldiaren antolaera. Funtzio informatiboak gako" (Juan Garzia, 2015:142):

Gehienetan, ia beti, berdin gertatzen da ... (...) alegia, Amonak HORI esan dit esaldiaren baliokoa, eta ez AMONAK esan dit hori esaldiaren baliokoa.

Hortaz, perpaus nominalak izaten dirá informazio berri-rhematikoa (eta are tipikoki rhematikoena) ... 

Gehienetan, ia beti ...

Hortik euren joera naturala ki posizio finala azpi baldintza orokorrak.
Puntu horretan ados gaude kin Juan Garzia.

Etiketak: ,

larunbata, ekaina 18, 2022

Juan Garzia (2015): "Gehienetan, ia beti, berdin gertatzen da ... (...) alegia, Amonak HORI esan dit esaldiaren baliokoa, eta ez AMONAK esan dit hori esaldiaren baliokoa"

Atzokoan bukatzen genuen gure sarrera esánez:

Bai, askoz probableagoa da ze perpaus subordinatu osagarriak izan daitezén rhematikoak (eta are esaldiko parte rhematikoena), hola azálduz euren joera naturala ki posizio finala.
Euskaran hain argi dago halako perpasusen rhematikotasun tipikoa non Juan Garziak dio an bere "Esaldiaren antolaera. Funtzio informatiboak gako" (Juan Garzia, 2015:142):

Gehienetan, ia beti, berdin gertatzen da ... (...) alegia, Amonak HORI esan dit esaldiaren baliokoa, eta ez AMONAK esan dit hori esaldiaren baliokoa.

Hortaz, perpaus nominalak izaten dirá informazio berri-rhematikoa (eta are tipikoki rhematikoena) ... 

Gehienetan, ia beti ...

Hortik euren joera naturala ki posizio finala azpi baldintza orokorrak.

Etiketak: ,

ostirala, ekaina 17, 2022

Bai, askoz probableagoa da ze perpaus subordinatu osagarriak izan daitezén rhematikoak (eta are esaldiko parte rhematikoena), azálduz euren joera ki posizio finala

Galdetzen genuen atzokoan ea noraino esan ziteken ze perpaus subordinatu nominalak dirén tipikoki rhematikoak (eta are esaldiko parte rhematikoena) ala tipikoki thematikoak (edota are esaldiko parte thematikoena):

..., probableagoa al da perpaus osagarriak (nominalak, konpletiboak) gehienetan emátea informazio berria ala, aitzitik, probableagoa al da perpaus subordinatu horiek tipikoki emátea informazio zaharra? Hor dago koxka.
zeren finean horren arabera erabakiko litzake zéin posizio kanoniko nahiago duten perpaus horiek arten munduko sintaxiak (alegia, zéin izango den euren tendentzia posizionala an esaldia): esaldiko parte rhematikoenek jotzen baitute ki aurkitu euren posizio kanonikoa an bukera e esaldia, bitárten esaldiko parte thematikoenek finean nahiago izaten baitute hasierako posizio kanonikoa. Atzo genionez:

Izan ere, informazio zahar-thematikoa orohar kokatu ohi da lehenago zein informazio berri-rhematikoa azpi baldintza komunikatibo orokorrak. Edo bestela esanda, baldintza eta behar komunikatiboak orokortzean, finean eta orohar, naturalagoa izaten da lehenago aurkeztea zertaz ari garen (thema), eta gero zehaztea zér berri eman nahi dugun (rhema). 

Eta justuki norabide horretan doaz mundu mailako tendentzia evolutibo orokorrak, non, ahal denean (oztopo bereziki handirik ez denean, berez, naturaltasunez) amaitzen da lehenesten irizpide komunikatibo hori (thema-rhema, thematikoenetik rhematikoenera) gain beste irizpide zirkunstantzialagoak. Ikus, puntu horretaz, gure sarrera titúlatzen:

Hortaz, nolákoak izaten dira informatiboki halako perpaus osagarriak? Juan Garziak dio an bere "Galdegaia aditzaren atzean" (2013):  

... badira galdegaia aditzaren aurrean ez dela markatzen duten joskera batzuk, (...) Nabarmenenak aipatzearren: batetik, perpaus osagarria eskatzen duten adierazpen-aditzez eraturiko esaldiak, ...[Juan Garzia, 2013]

Esan nahi baita ze baldin aurkítu aipuko estruktura bat kin aditz deklaratibo horietako bat:

Neskatoak esan dit berandu datorrela.

orokorrean interpretatu beharko dugu hau:

[galdegaia: -la perpausa, eta ez neskatoak]

Beraz, halako esaldiak dira hain tipikoki rhematikoak (eta are gehienetan esaldiko parte rhematikoena) ze, noiz agertu halako adierazpen-aditz horietako bat, orokorki interpretatu beharko dugu galdegaia an perpaus nominala, eta ez an sujetua, nola aginduko luké Juan Garziaren araua baldin aditza adierazpenezkoa ez balitz. Halako esaldi konpletiboen rhematikotasun orokor horrek azaltzen dú mundu-mailan perpaus horiek jótzea ki posizio finala, non esaldiko elementu rhematikoenak betetzen dutén euren paper informatiboa ondo abantailatsuki.

Bai, askoz probableagoa da ze perpaus subordinatu osagarriak izan daitezén rhematikoak (eta are esaldiko parte rhematikoena), hola azálduz euren joera naturala ki posizio finala.

Etiketak: ,

igandea, martxoa 06, 2022

Garziarenean, ordena neutroak ez du bereizten arten foku enfatikoa eta interpretazio neutroak

Azken sarreretan (ikus atzokoa edo herenegungoa) ari gara mintzatzen gain esaldi-mota bat, gure ustez ondo maizkoa an kontextu informatibo neutroak, zeintan ez den pragmatikoki egokia foku enfatiko bat, ez an objetua:

Amak LIBURU BAT erosi du.

ezta an aditza ere:

Amak liburu bat EROSI egin du.
baizik-ze intentzio informatiboa dá neutroagoa, zabalagoa, gutxio enfokatua gain elementu soil bat:

Amak liburu bat erosi du.
non suposatzen baitugu ze sujetua dá mintzagaia, nola gertatu ohi den.

Eta gaur azpimarratu nahi genuke ze, Garziaren ereduak ez du kasu horietan bereizten arten foku enfatikoa an objetua, eta bestelako interpretazio neutroak. Esan nahi baita ze, baldin irákurri:

Amak liburu bat erosi du.

horko hitz-ordenak ez digu zehazten ea "liburu bat" báden edo ez den foku enfatikoa, edota, bestela esanda, ea esaldiari eman behar diogun interpretazio neutroa (kasu horretan ere, hitz-ordenak ez du zehazten foku zabalaren hedadura).

Holako hitz-ordena tratatzen duenean, Juan Garziak egin ohi du supuesto bat:

Ordenamendu neutro delakoan, berriz, zera suposatuko dugu, galdegairen bat badela, baina ez doala kasu horretan enfasiz markatua (neutralizaturik dagoela, ...) [Juan Garzia, "Galdegai arrunta eta aposizioak", 1997]:

Ohar gaitezen, hortaz, ze halako esaldi-mota guztiz ohiko horietan, existituko litzake defektuzko irakurketa neutro bat, eta salbuespenezko irakurketa enfatiko bat zein soilik aktibatuko litzake azpi kontextu bereziak. Baina, berez, esaldi horien irakurketa pragmatikoa anbiguoa litzake, hala nola ere kontextu-dependentea (bestalde, hór dago beste koxka bat; alegia, zéin den edo diren ordena neutroak [ikus horretaz gure sarrera titúlatzen "SVO neutroa"]).

Etiketak: , ,

astelehena, otsaila 28, 2022

Juan Garziak, aldiz, bái esaten du ze esaldi neutroak amaitu behar dira kin aditza (esaldi neutroak adibidéz textu formaletan izan beharko liraké gehien-gehienak)

Genioen herenengun nóla ...

..., akaso duda egin geinke ea Altubek esan ote zuen ze esaldia bukatu behar zen kin aditza. Ez, ez zuen esan hori, baizik hau:

Los miembros de oración no inquiridos pueden colocarse antes del inquirido, o después del verbo, o distribuídos en ambos sitios; pero nunca inmediatamente antes del verbo.  [Altube, 1929:14]

eta nola, Altuberen teorian, beti amaituko da egoten galdegai bat (zein izan ahal dá, ikusi dugunez, ezezkoa edo baiezkoa bera: "la cualidad afirmativa o negativa del verbo"), esaldiak ez dira zértan amaitu kin aditza (ikus "Altube-k ez zuen esan ze esaldia bukatu behar zen kin aditza: "Los miembros de oración no inquiridos pueden colocarse antes del inquirido, o después del verbo, o distribuídos en ambos sitios; ..." (Altube, 1929, 14)").

Baina Juan Garziak bai. Juan Garziak bái esaten du ze esaldi neutroak amaitu behar dira kin aditza (esaldi neutroak adibidéz textu formaletan izan beharko liraké gehien-gehienak). Ikus daigun ondoko aipua ti bere "Esaldiaren antolaera. Funtzio informatiboak gako" (Juan Garzia, 2015:29), non Juan Garziak erakusten digun zéin den bere ereduko ordena neutroa, zein baita derrigorrezkoa baldin esaldia neutroa izanen bada:

subjektua (abs.(erg.) [edo datiboa,]/ zirkunstantziala(k)/.../aditza

Bestela, ordena ez da izanen neutroa eta ondorioz izanen dugú galdegai markatu bat. Beraz, Juan Garziaren ereduak exigitzen dú ze aditza koka dadin an bukaera baldin esaldi neutroa izanen bada. Galdera dá: zér dio Altubek gain esaldi neutro modukoak? Bihar ekingo diogu ki puntu hori.

Etiketak: , ,

asteazkena, otsaila 23, 2022

Konpáratuz Garzia (2015) kin Altube (1929): Ezezkoetan, galdegaia izanen dá ezetza, salbu an kasu bakan batzuk zeintan galdegaia kokatuko baita aurré ezetza (bi autoreetan berdin)

Atzokoan ikusten genuen nóla, Juan Garziaren arauan, ezezko esaldietako galdegai papera soilik eror daiteke an:

  • "EZ" adverbio negatiboa, zein kokatzen baita aurré aditz laguntzailea: Astelehenean EZ naiz joango.
  • Beste osagai bat zein kokatuko litzake aurré ezetza: ASTELEHENEAN ez naiz joango.

Gero, ogitartekoan joan beharko zén ukagaia, baina orain ari gara gain galdegaia. Horretaz genioén atzo:

Ikus daigun zér aurkitzen dugun an "Esaldiaren antolaera. Funtzio informatiboak gako" (Juan Garzia, 2015:121-126)". Alde batetik izanen genituzke esáldiak non galdegaia ez litzaken ezetza bera, eta non galdegai hori agertu beharko litzake an hasiera e esaldia (berdin nola an dagokion galdera):

 

Eta gero egonen liraké beste perpaus guztiak, non galdegaia izanen litzaké ezetza bera, hau dá "EZ", zein, argi denez, ez doa an bukaera e esaldia

Sarrera honetan soilik azpimarratu nahi dugu ze Garziaren analisi hori dá ber analisia zein Altubek egiten zuen an 1929:

Bai, hala Altuberenean nola Garziarenean, ezezkoetako galdegaia izanen dá ezetza, salbu an kasu bakan batzuk zeintan galdegaia kokatuko baita aurré ezetza.

Etiketak: ,

astelehena, otsaila 21, 2022

Juan Garzia (1997): "... nahiz guk galdegai-enfasia ezin dugun hor kokatu baieztapenezko esaldietan"

Jarrai daigun komentatzen atzoko artikulua te Juan Garzia (dakigunez, titúlatzen "Galdegaia aditzaren atzean", (2013), irákurriz bere hirugarren paragrafoa:

Zinez, bitxia. Bai, bitxia da mintzatzea gain hil ala biziko jarrera gotortuak erántzunez ki beste ikertzaile bat (Gilen Mejuto) zein galdetzen ari zaion ki Juan Garzia zéin diren bere arrazoiak, azal dagiela bere argumentuak. Edonola ere, Juan Garziak, akaso yoga pixkat eginda gero, irudikatuko du ze galdetzaileak sinpleki ez ditu ikusten bere arrazoi evidenteki sendo horiek, eta, finean, erantzungo dio. Zértara dator hori guztia? Azal dagiela behin betiko bere argumentuak xeheki mesedez. Bere lana da, eta bere erantzukizuna (nahiz ez den lehen aldia non ez dun erantzuten: ikus adibidez: "Zer gertatzen ari da hemen?").

Eta aurrekoa bitxia bazen, are bitxiagoa da ikústea nóla ikertzaile berbéra-ze dio ... (ikus "Arrazoia dá ze, arau garziarrean, SVO ordenako S hori interpretatu behar dá nola galdegai enfatikoa"):

Esan beharra dago, aurrekoaren hizpidetik, lastimagarria dela esaldiaren amaierako posizio hori aditz -muturrean egonik ardatz eskax diren aditz- mekanikoak kokatzeko baino beste zerbait probetxagarriagotarako ez baliatzea, edonolako enfasien leku naturaletakoa baita, ... [Juan Garzia, Joskera lantegi, 1997:214]

argi utziz interés handia te galdegai postverbalak afin eman edonolako enfasiak (bide batez, guztiz ondo esana), horrek ikertzaile horrek berberak (Juan Garziak) esátea, esaldi berean, jarrai-jarraian, ze:

... nahiz guk galdegai-enfasia ezin dugun hor kokatu baieztapenezko esaldietan (ezezkoetan, bai; inperatiboek-eta, berriz, aditza aurrez emateko joera dute noski, baina agindua bera ohi da enfasi), idatzizko estandarrerako aukeratu dugun sisteman, inguruko antipodetatik antipodetan. [Juan Garzia, Joskera lantegi, 1997:214]

Guk, debeku horren aurrean, genioén:

Beraz, Juan Garziak diosku ze galdegai-enfasia ezin dugu hor kokatu (baieztapenezko esaldietan).

Lastimagarria dela hori? Ez, lastimagarria da hori-eredua zeinek inposatú halako ezintasun nabarmenki pobretzaile hori, hala nola filosofia sintaktikoá nondik den elikatzen eredu sintaktiko kaltegarri hori, ...
eta baita galdetzen genuen (gorago):

... galdera da: zergátik erabili beharko genuke eredu sintaktiko bat zein dún anputatzen aukera aberasgarri eta potente hori (ezen ez gogaikarri)? Zergátik autolesionatu horrela? Zer dela-ta halako pobrezia sintaktiko-komunikatibo antzu bezain autoinposatua?
Bai, hóri da galdera.

Etiketak:

igandea, otsaila 20, 2022

Juan Garzia (2013) mintzo da gain "arinkeria zoroa", "harrikada hutsak" noiz Gilen Mejuto soilik ari da gain aukera (optatiboa) ki jarri galdegaia atzé aditza

Jarrái gaitezen kin atzoko bigarren paragrafoa, non Juan Garzia erantzuten ari dén ki sugerentzia te Gilen Mejuto ki azaldu zér dela-ta bultzatzen ari den eredu sintaktikoki murriztu eta komunikatiboki murriztaile bat, non praktikan debékatzen diren hurrenkera asko zein normaltasunez erabiltzen diren an maila mintzatua. Gilen Mejutok komentatzen zuen adibidez ze:

non argiki azaltzen da zergátik ez litzake bultzatu behar arau hori:

...., komunikazio-ahalmena beharrik gabe murrizten duelako. [Gilen Mejuto, 2013]

Hala ere, eta dirudienez, Juan Garziak ez du irakurri hori, eta bere gain hartu behar du (suposatzen da pisu handia izanen dela) ...

... "eredu alternatibo" horren aldezleek egiten ez duten lana. [Juan Garzia, 2013]

Baina, dudagabe, Gilen Mejuto egíten ari da bere lana noiz galdetzen dion ki Juan Garzia afin eman dagien bere arrazoiak ki murriztu euskararen sintaxia eta komunikazioa. Bera egíten ari da bere lana noiz ezagutu nahi dituen arrazoi horiek, zein, bide batez esanda, Juan Garziak izan beharko lituzke oso argi (hots, ez litzake izan behar pisu handia emátea arrazoi horiek). Eta, esan gabe doa: báda Juan Garziaren lana guztioi azaltzea bere arrazoiak, zein izan beharko lirake ondo sendoak afin saiatu praktikan debékatzen estruktura batzuk zein etengabe erabiltzen baitira an erabilera landua (ere).

Hala ere, Juan Garziaren ustez, ustezko "eredu alternatibo" horren aldezleak (zeinen artean, argi denez, aurkitzen bainaiz) ez leudeke egiten euren lana, ez leudeke baloratzen ustezko "eredu alternatibo" horren eragina, halan-ze berak egin beharko die balorazio hori, zeren ...

... balioespen horren faltan, arinkeria zoroz eginak izan daitezke halako «proposamenak», edo harrikada hutsak izan (norbere buruan jotako harria besteenetara berjaurti nahian noski). [Juan Garzia, 2013]

Hor, Juan Garzia mintzo da gain "arinkeria zoroa" eta "harrikada hutsak", mintzo da gain ...

... (norbere buruan jotako harria besteenetara berjaurti nahian noski). [Juan Garzia, 2013]

noiz Gilen Mejuto soilik ari da gain aukera (optatiboa) ki jarri galdegaia atzé aditza, nola egiten den an mintzatua, nola egin den an literatura zaharra, eta konkórdatuz kin norabide linguistiko orokorra aldé aukera sintaktiko progresiboagoak. Arinkeria zoroa? Harrikada hutsak? Hau guztia bái dela, zinez, zoratzekoa!

Etiketak:

larunbata, otsaila 19, 2022

Juan Garzia deseroso samar datorrela? Baina, arrazoiak azaltzea beti izan beharko litzake ospakizun bat dako ... ikertzaile bat. Ez al da horrela?

Jarraiki gaitezen kin atzoko artikulua te Juan Garzia titúlatzen "Galdegaia aditzaren atzean" (2013), orain irákurriz bere bigarren paragrafoa:

Ea ulertzen dugun. Gilen Mejuto interesatu da zatio Juan Garziaren arrazoiak ki jarraitu bultzátzen eredu murriztu eta murriztaile bat, hala sintaktikoki nola komunikatiboki:

Argitu daigun ze gorago genioén "jarraitu bultzátzen" zeren, hitz-ordenari dagokionean, Garziaren eredua dá, oinarrianAltuberen eredua bera (ikus "Hitz-ordenari dagokionean, basikoki berdinak dira Altuberen legea eta oraingo hau (2010ekoa), zeini akaso hobeki dei geneioke Garziaren legea").

Bitxia da, baina han eta hemen irakurriko ditugu afirmazio biribilak aurká Altuberen eredua, zein, aski aho batez esaten denez, zún suposatu etendura guztiz kaltegarri bat an euskal prosa, eta hára non Juan Garzia dabilkigu bultzátzen (eta ia aráutzen) basikoki ber hitz-ordena (barrén EHU eta hezkuntza osoa, Administrazioa, EIZIE, ...).

Azpimarratu behar dugu ze Gilen Mejutoren sugerentziahain zentzuzkoa nola:

zeini Juan Gartziak, bere erantzunean, diotso ze ...

... deseroso samar natorrela (...) batez ere (...) neure gain hartzen dudalako eredu alternatibo horren aldezleek egiten ez duten lana. [Juan Garzia, 2013]

Horretaz, bi kontu:

1.: Ustezko eredu alternatibo horretan Juan Garziak jarrai leike egiten bere prosa, berdin-berdin, bitarten Garziarenenan, ...

... ahozkoan, intonazioari eta pausa prosodikoei esker, onargarriak diren hurrenkera asko debeku lirateke -eta, praktikan, dira- maila idatzian. [Gilen Mejuto]
Beraz, bi ereduak ez dira maila berekoak, ustezko eredu alternatiboak inkluitzen baitu Garziaren eredua, bitarten Garziaren ereduak ez du inkluitzen ustezko eredu alternatiboa. Bata da murriztailea, eta bestea inklusiboa.

2.: Juan Garzia deseroso agertzen da eren, dioenez, bere gain hartzen du ...

... eredu alternatibo horren aldezleek egiten ez duten lana. [Juan Garzia, 2013]

Baina, noizdanik ez da Juan Garziaren lana azáltzea bere posizio murriztailea? Zértaz mintzo da hor Juan Garzia? Gilen Mejutok soilik sugeritu dio ze eman daien bere arrazoiak, eta bera deseroso samar dator? Atzoko hasiera ez zen prometagarria, baina jarraierak areago jaitsi ditu gure espektatibak.  Arrazoiak ematea beti izan beharko litzake ospakizun bat dako ... ikertzaile bat. Ez al da horrela?

Etiketak:

ostirala, otsaila 18, 2022

Juan Garzia (2013): "... noiznahi galdegaia -ahozkoan aukerako izaten den bezala- idatzian ere esaldiaren amaieran kokatzeko kontuaz."

Has gaitezen, beraz, kin artikulua te Juan Garzia titúlatzen "Galdegaia aditzaren atzean", zein ez den baizik aurrerapen bat te liburua titulatzen "Esaldiaren antolaera. Funtzio informatiboak gako" (Juan Garzia, 2015), publikatua ga Euskal Herriko Unibertsitatea. Artikulua honela hasten da:

nondik azpimarratuko genuke hau:

... noiznahi galdegaia -ahozkoan aukerako izaten den bezala- idatzian ere esaldiaren amaieran kokatzeko kontuaz.

Bai, argi gera bedi ze mintzo gara gain estruktura sintaktiko bat zein aukerakoa baita ahozkoan.

Esan nahi baita ze Juan Garzia ez dabil saiatzen zabáltzen euskararen espektro komunikatibo estandarra ki estruktura potente guztiz erabilgarriak, eta areago guztiz erabiliak an ahozko euskara (kolokiala eta formala), baizik-ze, kontrara, bere ahaleginak gehiago bilatzen du ez dalila onetsi estruktura sintaktiko progresibo hori an euskara idatzia, zein, azken finean, amaitzen den izáten registro formala. Zinez, saioak itxura txarra du, hasieratik bertatik: espero dugu ze bere arrazoiak izan daitezén oso-oso fuerteak.

Etiketak:

larunbata, otsaila 05, 2022

Ezezko esaldiak ere eramango al dute euskara ki galbidea? Ba, antza, berdin-berdin ere

Atzokoan aipatzen genuén honako pasartea te Juan Garzia (2013) nondik gaur azpimarratu nahi genuke ondoko esaldi negatibo horiztatu hau: 

Ikasle horrek ez du ekartzen liburua eskolara.

Kurioski, SVO ordena neutro hori ez litzake sartuko tarten Juan Garziaren ordena kritikagarriak, baizik-ze, kontrara, horíxe izan beharko litzake gure eredu sintaktikoa an ezezko esaldiak.

Hala ere, hóri eredua izan beharko litzaké berdin kaltegarria nola beste edozein antzeko, eta, besteak bezala, horrek ere zaildu beharko luké menderakuntza postpositiboa, halan-ze horrek ereduak ere eramango luké euskara an norabidea ki galbidea

Bai. Ezezko esaldiak. Berdin-berdin ere. Ki galbidea (ikus "Juan Garzia (2013): "... euskarak berak -euskal hiztunek, alegia- beste urrats bat emango luke... galbiderantz"").

Etiketak:

astelehena, urtarrila 31, 2022

Arrazoia dá ze, arau garziarrean, SVO ordenako S hori interpretatu behar dá nola foku enfatikoa

Josu Lavin-ek zioén atzo:

Stylo altubianoan
Nic liburua iracurri dut
eta
Nic iracurri dut liburua
differentac dirade. [Josu Lavin]

Bai, eredu altubiarrean bi horiek dirá pragmatikoki diferenteak. antzera nola dirén pragmatikoki diferenteak azpi egungo arau orokor garziarra, zein dén gauzatzen an (ia) dena:

  • textuliburuak (irakaskuntza osoa, EHU barne)
  • komunikabideak (Berria, EITB)
  • itzulpengintza (liburuak, bikoizketa)
  • administrazioa (IVAP)
  • ...

Izan ere, Garziaren araupean:

Nik irakurri dut liburua.

ordena markatua zek exigitzen du galdegai bat an "NIK":

NÍK irakurri dut liburua.

Puntu hori lotzen da kin komentario bat zein Erramun Gerricagoitiak egín hemen:

... ulertzen dut orain zergatic Berria eguncariac sarri (behintzat lantzean behin sarrixco) darabilen OVS structura syntacticoa zeinean doazen elkarren ondoan S subjectua eta V verbua.

Baina, eta hontara noa, ze sentitzen dudanetic, Berriac dauca ki SVO structurea amodio eta batez ere atchiquimendu lar ttipia, nahizta hemen ere -SVO- doazen elkarren ondoan S eta V.

Arrazoia dá ze, arau garziarrean, SVO ordenako S hori interpretatu behar dá nola foku enfatikoa. Eredu horretan, adibidez, "Nik erosi dut liburua" ezin liteke izan erántzuna ki:

Zér erosi duzu zuk, liburua ala diskoa?

Ba, nik erosi dút ... LIBURUA.

Izan ere, Garziaren legean galdegaia ezin da kokatu an bukaera e esaldia (ikus "Juan Garziaren eredu sintaktikoa: ezintasuna ekinez egina"):

Behinda, aurreko sarreran, Juan Garziak berak erakutsí nolako ondorio onak segi litezkeen baldin, galdegai-legea ahaztuta, askatasunez erabiliko bagenitu galdegai postverbalak (eta, jakina, preverbalak ere), galdera da: zergátik erabili beharko genuke eredu sintaktiko bat zein dún anputatzen aukera aberasgarri eta potente hori (ezen ez gogaikarri)? Zergátik autolesionatu horrela? Zer dela-ta halako pobrezia sintaktiko-komunikatibo antzu bezain autoinposatua?

Ikus Juan Garziaren hitzetan bere ereduaren ezintasun autoinposatu hori [Juan Garzia, Joskera lantegi, 1997:214]: 
Esan beharra dago, aurrekoaren hizpidetik, lastimagarria dela esaldiaren amaierako posizio hori aditz -muturrean egonik ardatz eskax diren aditz- mekanikoak kokatzeko baino beste zerbait probetxagarriagotarako ez baliatzea, edonolako enfasien leku naturaletakoa baita, nahiz guk galdegai-enfasia ezin dugun hor kokatu baieztapenezko esaldietan (ezezkoetan, bai; inperatiboek-eta, berriz, aditza aurrez emateko joera dute noski, baina agindua bera ohi da enfasi), idatzizko estandarrerako aukeratu dugun sisteman, inguruko antipodetatik antipodetan. [Juan Garzia, Joskera lantegi, 1997:214 (nabarmendu gorriak nireak)]
Beraz, Juan Garziak diosku ze galdegai-enfasia ezin dugu hor kokatu (baieztapenezko esaldietan).

Lastimagarria dela hori? Ez, lastimagarria da hori-eredua zeinek inposatú halako ezintasun nabarmenki pobretzaile hori, hala nola filosofia sintaktikoá nondik den elikatzen eredu sintaktiko kaltegarri hori, zein baita, konprobatzen denez, adibide ezin hobea e-ezintasuna, ekinez-egina.

Eta, ondorioz (ikus "Juan Garzia: "...aditzaurreko galdegai gogaikarriok, ..."):

Juan Garziak dio [Esaldiaren antolaera. Funtzio informatiboak gako, 2014:41-42]:

Azkenean, (...), galdegai-enfasi guztiak amaieran emango bagenitu, oso ondo etorriko litzaieke hori (esperientziaz diotsuet) muntaia elebidunak egiten dituzten antzezleei, erdarazko eta euskarazko esaldi guztiek intonazio-soslai bera bailukete, eta hor amaituko bailirateke orain arteko euskarazko aditzaurreko galdegai gogaikarriok, ... [Juan Garzia, 2014:41-42]
Beraz, esperientziaz diosku Juan Garziak eze, antzerki-muntaia elebidunetan (non ezin evitatu konparazioak), gogaikarri gertatzen direla aditzaurreko galdegaiak respektu aditzostekoak, eta ez alderantziz. Zer esanik ez, horrek berekin ekarriko du euskarazko muntaiaren eraginkortasun konparatibo apalagoa. Eta zergatia, azken zergatia, izanen da linguistiko estrukturala.

Jakina, diferentzia (muga, arazo konparatibo) horiek berdin ere agertuko dira an bikoizketa e-pelikulak edota an beste edozein manifestazio linguistiko non exijentzia informatiboa edo espresiboa den minimoki handia. Zenbat eta komunikatiboki exijenteagoa izan manifestazio linguistiko bat, hainbat beharrezkoagoa izanen da koherentzia sintaktiko-interpretatiboa afin lortu eraginkortasun handiagoa.

Azken buruan, gauza da ze galdegai postverbalak (berdin nola, oro har, sintaxi burulehen osoa) dirá sintaktiko-intepretatiboki koherenteagoak ze euren kide preverbalak. Eta, askotan arrazoitu dugunez, koherentzia sintaktiko-interpretatibo horrek berekin ekartzen du hala argitasun-erraztasun informatiboa (potentzia informatibo gehiago), nola aukera espresibo moldagarriagoa (errazten dituelarik espresio molde ñabartuagoak eta neutralagoak ere).
Eskerrak-ze, 2011tik aurrera, arau biziki pobretzaile hori jada ez dabil.

Etiketak:

ostirala, abuztua 21, 2020

Juan Garzia (2015): "*[Ikasle asko, iji eta uju ari zirenak, ikusi ditu] Patxik han"

Mintzatu gara, aurreko sarreretan, gain ezegokitasuna e esaldiak non tartekatzen dén aposizio bat arten galdegai preverbala (edo bere zati bat) eta bere aditza, hala nola (EuskaltzaindiaEGLU V, 1999:237):
(Ez edozein liburu, baina) eleberri bat, zein Etxaidek iaz argitaratu baitzuen, eskaini zidaten lagunek (= Etxaidek iaz argitaratu zuen eleberria) 
non, posizio tartekatu horretan, agertzen zaigú aposizio erlatibo explikatibo bat (aposizio azaltzaile bat). Horretaz mintzo da Juan Garzia an bere "Esaldiaren antolaera" (2015:95-96):

non dugún esaldi hau:
*[Ikasle asko, iji eta uju ari zirenak, ikusi ditu] Patxik han.
zein dén berdin desegokia nola goragokoa ganik Euskaltzaindia. []

Etiketak: ,

igandea, uztaila 19, 2020

Komunikazioaren unitateak: "unitate koherenteak", zein, hizkuntza progresiboetan (burulehenetan), izaten dirá gehienetan hitzak

Azken hiru sarreretan egon gara mintzatzen gain hitzaldi-mintegi bat zein Itziar Lakak eman zuen an Udako Euskal Unibertsitatea (2015), eta justuki han, EHUko katedratikoak erabili zuén ondorengo irudia, non aipatzen dira hizkuntzaren zelulak:

Eta, gauza da ze, ustezko zelula horiek ikustean, gogoratu naiz kin adreiluak e Juan Garzia (ikus adibidez hemen eta hemen), zein, funtsean, orobat zirén sintagmak, edo preseskiago: izen-sintagmak, zein, haren ustez, izanen liraké euskararen unitate-informatiboak (Laka ez da mintzatzen an terminu informatiboak, baizik, gehiago, an terminu formalak).

Arazoa da ze izen-sintagmak (eta jakina, sintagmak) izan ahal dira formalki hain luzeak nola nahi dugun, horrela izanki oso unitate desegokiak ki izán bai zelula formalak eta baita informazio-unitate funtzionalak ere. Puntu horretaz hauxe genioen an sarrera titulatzén justuki "Adreiluak" (ikus ere ondorengo sarrera hau gain tamaina e adreiluak: "Adreiluak nola etxeak"):
Ez. Adreilu informatiboak ez dira zertan izan izen-sintagmak (zeinen barruan egon litezke beste izen-sintagma batzuk edota perpaus subordinatuak adibidez erlatiboak). Ez, adreilu informatiboa dá edozein diskurso-unitate zein ahal den itsatsi koherenteki an diskursoa (adreilu-mota asko daude, luzeagoak, laburragoak, astunagoak, arinagoak...), adreilu informatiboak dirá informazio-unitate itsaskorrak, itsasgarriak edo koherenteak, zein oro har izanen dirá luzeagoak edo laburragoak, astunagoak edo arinagoak segun euren sintaxi-modua.

Eta sintaxi-modu buruazkenean adreiluak izaten dirá askoz luzeagoak (unitate koherenteak eta itsaskorrak izaten dirá multzo handiagoak eta astunagoak) ezi an sintaxi-modu burulehena, non hitzak eurak izaten baitira adreilu.
Kontzeptu linguistikoki esanguratsuenak ez dira izaten formal-gramatikalak, nola kontzeptuá e "sintagma" edo "izen-sintagma", baizik funtzional-komunikatiboak, nola kontzeptuá e "unitate itsasgarri edo koherentea", zein, hizkuntza progresiboetan (burulehenetan) izaten dirá oso laburrak (gehienetan hitzak) bitartean-ze hizkuntza regresiboetan izaten dirá hitz-multzoak zeinen erabilerak sortzen ditú era guztietako arazo konparatiboak, etengabe. []

Etiketak: , ,

ostirala, martxoa 20, 2020

Navarro/Zabaleta ez al dira konturatzen?

Antza denez, Koro Navarro eta Josu Zabaleta ez dira konturatzen ze askoz errazagoa da sortzeá izen-sintagma efektiboak noiz erabili baliabide burulehenak. Ikus hortaz, adibidez, zér zioen Juan Garziak afin erakutsi zergátik nominalizazioa dén ondo arazotsua noiz erabili ordena buruazkena:
..., nominalizaziorako pauso hori emanez gero -ardatza aditza izatetik izena izatera pasatzen baita-, eta, ondorioz, inguruko konplementazio osoa hartara egokitu behar da (hor da funtsezkoa preposizioen jokoa, eta euskara, jakina denez, ez da hizkuntza prepositiboa). (Juan Garzia, Kalko okerrak, 2005:86)
Nola genioen hemen: bistan da a-asimetria funtzionala arten preposizioen jokoa eta postposizioen jokoa noiz muntatzén-izen sintagmak. Eta orobat bistan da ze arazoa, benetako arazoa hen sintagma nominalak, ez dela superfiziala, nola ondorioztatzen duté Navarro eta Zabaletak, baizik estrukturala, sintaktikoa. Azkenik, bistan da soluziobidea: joatea irabazten gradualki aukera burulehenak. []

Etiketak: , , , , , ,

ostirala, martxoa 13, 2020

Gakoa dá sintaktikoa

Atzokoan Gilenek galdetzen zuén:
Zerikusirik ote du itzulpen penagarri horrek euskarazko irakurtze-maila apalarekin?
Duda gabe. Gakoa sintaktikoa da, eta datza an sintaxi buruazkena, nola genioen komentatuz ondorengo hitzak hen Juan Garzia (ikus hemen):
...(esaldian berriz atzera jotzera behartzen gaituzten halako egituren abusua da, hain zuzen, euskarazko testuen irakurgaiztasunaren gakoetako bat: Gakoa, maiuskula eta guzti). [Juan Garzia, Joskera lantegi, 1997:286]
Bai, Gakoa sintaktikoa da, eta datza an sintaxi buruazkena. Hala ere, euskarazko testuen irakurgaiztasun hori ez da aipatzen beste foro honetan (zein baita mahai-ingurua titulatzén "Euskaratutako literaturaren harreraz zenbait gogoeta”, EHUko Udako Ikastaroak, 2013ko abuztua):
Mahaikideen iritziak entzunda begibistakoa da itzulpen askok espero baino irakurle gutxiago izaten dutela. Horren kausen bila, entzuleen artetik Juan Garziak diglosia aipatu zuen eta hori kontuan hartu gabe, beste literatur sistemetatik egindako edozein estrapolazio herren geratzen dela nabarmendu.
...
Juan Garziak publikotik hitza hartu zuen ostera: “Zenbat irakasle ezagutzen dituzue euskarazko liburuak irakurtzen dituztenak?”. Umeek heltzean erdarara pasatzeko duten joera esplikatzeko bitartekari horien portaera faktore garrantzitsutzat jo zuen. Helduak euskaraz irakurtzen ikusten ez badituzte, beraiek ere heldu izaten hasten direnean ez dute egingo “tontoak ez direlako”. [Boligrafo Gorria bloga ganik Gorka Bereziartua]
Juan Garziak zehaztu beharko luke zergatik hor ez dun aipatzen zéin den arazoaren Gakoá, maiuskula eta guzti, zein, gainera, dén bereziki nabaria an itzulpenak, hain nabaria non ez dugun beste inora jo behar afin azaldu zergátik euskal itzulpenek izaten duté irakurle gutxi.
Dio Juan Garziak buruz umeak: "...beraiek ere heldu izaten hasten direnean ez dute egingo “tontoak ez direlako”. Heldu-bitartean ordea, akaso irakurri beharko duté Zaindari ikusezina. []

Etiketak: ,

osteguna, abuztua 29, 2019

Erantzun jator bakarra: xinpletu ez, garatu

Galdetzen genuen an atzoko sarrera (respektu aipu bat ga Juan Garzia non akademikoa mintzo zen buruzki existentzia hen arrazoi jatorrak ki xinpletu textu bat):
Egon al daiteke arrazoi jatorrik testu bat xinpletzeko
Eta erantzuna iruditzen zaigu evidentea: A arrazoi bakarra ki xinpletu (sintaktikoki) textu bat dá azpigarapen sintaktikoa, zein ahal den mozorrotu (nola Juan Garziak egin) kin ustezko itxura jatorrak, baina zein dun jarraitzen izaten ber azpigarapen sintaktikoa, zeinen kontrako erantzun zentzudun bakarra dén justuki garapen sintaktikoa, zein dén, hori bai, erantzun jator bakarra. []

Etiketak: ,

asteazkena, abuztua 28, 2019

Egon al daiteke arrazoi jatorrik testu bat xinpletzeko?

Juan Garziak, an aipua zeintaz ari garen mintzatzen an azken sarrerak, zioen:
2) Esaldiak berariaz "moldatu", hots, testua arrazoi jatorrik gabe xinpletu, literaturtasunaren kaltean, arazo formala saihestearren. [Juan Garzia, 2011-2-16]
Galdera da: Egon al daiteke arrazoi jatorrik testu bat xinpletzeko? []

Etiketak:

astelehena, abuztua 26, 2019

Diskursoa "moldatu", xinpletu, literaturtasunaren kaltean, arazo sintaktikoa saihestearren

Atzoko sarreran azpimarratu nahi genuen nóla Juan Garziak argi ikusten du zéin diren aukerak ki konpondu anbiguitatea hen zenbait estruktura erlativo buruazken, eta, oso bereziki, nabarmendu nahi genuke aukera hau:
2) Esaldiak berariaz "moldatu", hots, testua [...] xinpletu, literaturtasunaren kaltean, arazo formala saihestearren. [Juan Garzia, 2011-2-16]
Eta aukera hori nabarmendu nahi genuen zeren justuki hori da aukera zein Juan Garziak berak hautatú afin saihestu arazo sintaktikoak (ikus, adibidez ⇶"Edozein informazio": zein zentzutan?), halatan ze, parafraseatuz goragoko aipua, honela deskriba genezake a aukera zein Juan Garziak an arazo sintaktikoak:
2) Esaldiak berariaz "moldatu", hots, testua [...] xinpletu, literaturtasunaren kaltean, arazo sintaktikoa saihestearren. [Gure parafrasia]
Jakina, hori dá desbidea, nondik desbideratzen garen tikan benetako arazoa, zein dén sintaktikoa. []

Etiketak:

igandea, abuztua 25, 2019

Juan Garzia: "...Esaldiak berariaz "moldatu", hots, testua [...] xinpletu, literaturtasunaren kaltean,..."

Atzo mintzatzen ginen buruzki bi aukera nagusiak zein diren existitzen afin egín zerbait kontra inkoherentzia diskursiboá ti sintaxi buruazkena: bata zén benetako soluziobidea, bitartén bestea desbidea, zeinek desbideratu benetako soluzioa. Eta, finean, bi bide horiek aipatzen ditu Juan Garziak an beste kontextu bat noiz mintzo buruzki erabilera (edo ez) hen azentu gravea arrén konpondu anbiguetatea zein sor liteke kin perpaus erlativo buruazkenak:
... halakoetan, bada zenbait aukera:
1) Ezer gertatuko ez balitz bezala jokatu, eta hor konpon, hor ere, irakurlea.
2) Esaldiak berariaz "moldatu", hots, testua arrazoi jatorrik gabe xinpletu, literaturtasunaren kaltean, arazo formala saihestearren.
3) Modan egon zen moduan, "ehiztariak hil zueneko oreina" moldera jo, lekuz kanpo erabiliz atzizkia.
4) Marka bat erabili, ahozkoan ongi bereizten dena idatzian berdin bereiz dadin. [Juan Garzia, 2011-2-16]
Hortaz, nagusiki:
  • Diskursoa "moldatu", xinpletu, pobretu.
  • Marka bat erabili.
Justuki ber bi bideak zein nagusiki exisitu an esparru sintaktikoa ere, non markak dirén sintaktikoak (baliabide burulehenak). []

Etiketak: , , ,