asteartea, urria 23, 2018

"-e" dá marka genitibo zaharra (akaso fosildua an "en-e"), zeinen kontraparte naturala dén "e-" (hau ere, akaso fosildua an "e-ne")

Hizkuntzen ibilbidean, askotan, erabilera sintaktiko zaharragoak gelditzen dira fosilduak an morfosintaxia e zenbait hitz edo esapide zein, izanki erlatiboki laburrak eta maiz erabiliak, ez diren hain errazki aldatzen.

Hala gertatu zen kin "-ai" inesibo indoeuropar zaharra, zein denbora batez geldituko baitzen fosildua an esapide latinoá "Romae = in Roma", nola aipatzen genuen hemen; eta orobat gertatu da kin "-cum" soziatibo latino postpositiboa, zein dén fosildua an estruktura morfologikoa e esapideá "contigo", zein, ezaguna denez, datorren ti esapide zaharragoá "ticum", non soziatiboa bikoiztu baita pre eta postpositiboki.

Antzera ere gertatu da kin "-e" marka genitibo zaharra, nondik sortuko zén "-en" modernoagoa. Ikus, puntu horretaz, zer dioten Miren Azkaratek eta Patxi Altunak an "Euskal morfologiaren historia" (2001:95):

Atzizki honek dituen bi formen artean, -(r)e eta -(r)en, Mitxelenak ez du zalantzarik -(r)e dela forma zaharra,...

Etxeparegan (1545) aurki dezakegu oraindik -(r)e zaharraren aztarna:
Mossen Bernat Echaparere cantuya
[Azkarate-Altuna, 2001:95]

Hortaz, "-e" dá marka zaharra e genitiboa, zeini gerora gehituko zitzaion "-n" itxuraz inesiboa, emanez "-en", akaso afin eman preseski gorputz fonetiko handiagoa ki "-e" marka genitiboa. Baina, nolabait esan, ideia genitiboa bázen justuki an "-e" marka, zeinen kontraparte prepositibo naturala dén "e-" partikula genitiboa, zein ager liteke an "e-ne" ondo zaharra ere (akaso hor ere bikoiztuta, "ene", berdin nola an "contigo"), eta zein izango litzake euskararen beste harribitxi bat, noizbait landu beharrekoa. []

Etiketak: