larunbata, maiatza 18, 2019

Bilatuz definizio egoki bat ki "harik (eta)..."

Aurreko sarreretan (hau, hau, hau, hau eta hau) aipatu ditugú lau inprezisio an definizioa on "harik eta..." zein agértu an Euskaltzaindiaren Hiztegia. Hari horretatik, ikus orain hiztegi horren sarrerá dedikatua ki "zeren (eta)...":
zeren 1 (Galdetzailea). Zergatik? Ene Jainkoa, zeren abandonatu nauk? Zeren, bada, ero gara, gaixo bekatariak? Ala ni malurusa!, zeren han sartu nintzen?; joan banintz aitzina, eskapatzen nintzen.
2 (Perpaus txertatuaren hasieran, dagokion aditzak bait edo -(e)n menderagailua hartzen duela). Zergatikoa adierazten duen hitza. Bizio guztiek egiten dute laster alfertasunera, zeren ama baitute. Ez dira sendatzen, zeren ez baitira entseatzen. Haren aitortzak izango dira gehienetan gaiztoak, zeren ez duten asmo egiazkorik bekaturako bidea uzteko. || Arma hauekin ni ezin higi naiteke, zeren ez naiz usatua.

zeren eta Zeren. Dolore horrek izan behar du bihotzean, zeren eta bihotzak egin baitu bekatua. Zeren eta ez bainaiz egiazki deus.
non sinpleki zehazten da ze "zeren (eta)..." dá hitz edo partikula bat zein doán an hasiera on perpaus txertatu bat adiéraziz zergatikoa. Eta, uste dugunez, horren antzera zehaztu beharko litzake "harik (eta)..." ere:
harik (eta) (Perpaus txertatuaren hasieran soilik joan daiteke, edo dagokion aditzak arte(an), -raino edo antzekorik hartzen duela). Denbora edo espazio-hedadura bat noraino heltzen den adierazten duen hitza [hala jartzen du an "arte" postposizioa, salbu referentzia ki espazioa].  Iainko handi, Mana dulzez iudutarrak hazia, / Harik ardiatsi zuten zuk agindu herria. EZ Man II 87 OEH. Gorputzarekin oraiño iuntatzeko desira / Geldi zaio, harik ekhar dadin bere nahira. EZ Man I 45. [OEH].  ... arruta horretan hiru hilez barnetik joanen zara harik eta Arugango gaztelu zaharra, zeina baita hautsia. PE (1677). Aik eta San Inaziyoarte, hasta llegar a Loyola" Iz Als, OEH. Kredoa akabatu eta ariketa prefazioraino dagoke jarririk. Ber Trat 124r. OEH.  Don Kijote bere ortan uztea [...] arik-eta Zeruak norbait opa dezaion, ainbeste akats apainduko dizkiona. Berron Kijote 19 OEH. An egonduze bere amareki ariketa ill artean Herodes (Guesálaz, s. XVIII). FLV 1973, 376 OEH.
Inoiz ikusiko al dugu? [533] [>>>]

Etiketak: ,