igandea, otsaila 27, 2022

Altuberentzat (1929) derrigorrezko bakarra dá galdegaiaren posizioa [galdegai hori ezezkoetan izanen dá "ez" (gehien-gehienetan), edo ezetzaren aurreko elementua (salbuespenez)]

 Erramun Gerrikagoitiak galdétu atzo:

Orduan, Altuberen aburuz, esan behar da eta izquiriatu
"Bihar ez naiz ethorrico zeren ..."
baina ez aitzitic
"Ez naiz ethorrico bihar zeren ...".
¿Ondo interpretatu al dut, ezta? dioena Altubec.

Lehenengo esaldian, Altuberen galdegaia izan daiteké "bihar" edo "ez": ez dakigu ezberdintzen salbu bidéz intonazioa edo kontextua, bitarten bigarren esaldian Altuberen galdegaia izan beharko dá "ez" zeren ez dago beste elementurik aurré partikula negatibo hori. Hortaz, lehenengoan galdegaia ezetza balitz, bi esaldi horiek trukagarriak lirake, bestela ez

Gauza da ze Altuberentzat derrigorrezko bakarragaldegaiaren posizioa, eta galdegai hori ezezkoetan izanen dá "ez" (gehien-gehienetan), edo ezetzaren aurreko elementua (salbuespenez). Ikus, horretaz, ondorengo aipua te Altube gain esaldi negatiboak zeinen flexio verbalean aurkitzen dugun "ez" adbervioa (ikus "Konpáratuz Garzia (2015) kin Altube (1929): Ezezkoetan, galdegaia izanen dá ezetza, salbu an kasu bakan batzuk zeintan galdegaia kokatuko baita aurré ezetza (bi autoreetan berdin)"):

Bestalde, 1929ko Altubek, arazoak izanen zituen kin "zeren" hori, zein zuzenduko zuén járriz "-ta" (Erderismos, 1929:224):

Ikus, horretaz, "Altube (1951) vs. Altube (1929): ZERREN-ETA (arrazoi funtzionalak)", non dio: 

En algunas regiones hasta en el euskera hablado se comete esa falta y se recurre en su sustitución (también claro está, en frases de alguna extensión) al uso de morfemas causales prepositivos y ello debido a la necesidad, impuesta por la influencia del castellano, de expresar por adelantado, sin esperara al final de la oración causativa, el morfema que imprime a esta ese carácter. [Altube, 1929:180 (Erderismos)]
nahizta 1951ko Altubek honela argudiatuko zuen aldé "zerren-eta":
3n. ZERREN-ETA. - Zergaitikako esakunak -dicciones causativas-, euskeraz, urrengo atze-ezarkin oiezaz márkatzen ditugu: -LAKO «leiala daLAKO»-, BAIt- «leiala BAIta»-, eta «leiala dá-TA»-... Baiña esakun luzeetan, «aurre-argilari» itzen bat ezarri ói degu maiz, erri-izkeraz ere: sartzaldeko euskaldunok «ZE» edo «ZEGAITI-ZE»...; sortzaldekoek «ZEREN» «ZEREN-ETA» -2- «ZERREN-ETA»... Jatorriz, erdera kutsua dute zergaitikako aurre-argilariok, baiña, nere ustez, bear-bearreko ditugu, direlako esakun luzeetan, ola: «-Kontuz ibili-, ZERREN-ETA, gaurko gezurtzakoak biar egi, eta gaurko egitzakoak biar gezur biurtu BAIlitezke». [Altube, 1951]
Bai, nola genioén an aipatutako sarrera hori, báda diferentzia handi bat arten 1929ko Altube, non arrazoi funtzionalak dirén marginalak, eta 1951ko Altube, non arrazoi funtzionalek irabaziko dutén leku ondo azpimarragarria.