larunbata, martxoa 12, 2022

Altuberen (1929) ereduak, ordea, ametituko luke SVO ordena ere (besteak beste) kin intonazio egokia: "Amak erosi dú liburu bat", non galdegaia baitá baietza bera

Galdetzen genuén atzo:

Beraz, gure esaldiko kasuan, non, esan dugunez, ez dagoen arrazoi komunikatiborik ki enfatizatu bereziki ez izena ezta aditza ere, derrigor jo beharko genuke ki 3. puntua, halan-ze esaldiaren galdegaia izanen litzaké aditzaren baietza. Esan nahi baita ze Altuberen esaldi absolutiboak (neutroak) konposatu beharko lirake nola hóriek zeintan galdegaia dén aditzaren kualitate afirmatiboa. Baina horrek zehazki zé ordena eskatuko luke an goragoko esaldia?
Eta gauza da ze, halako esaldi absolutiboetan, Altubek ez du eskatzen ordena zehatzik, eta konkretuki noiz daukágun aditz perifrastikoa (kin aditz laguntzailea, nola an  "Amak liburu bat erosi du."), gakoa etzango litzake an intonazioa, justuki an esateko modua, eta ez an hitz-ordena, zein izanen litzaké librea. Ikus daigun Altubek (1929) zér dioen gain halako esaldi perifrastikoak:

§ 71. EI morfema que distingue a esta clase de oraciones es el acento que recae sobre la primera sílaba del terminativo auxiliar, siempre que la flexión perifrástica se componga de nombre verbal simple y de dicho terminativo; ... [Altube, 1929:57]

Ikusten dugu an aipuko lehenengo adibidea ze Altubek jartzen ditú puntu batzuk arten "azkenean" eta "agertu zán", gure ustez adiéraziz ze hor egin behar da intonazio egokia zein ez litzaken nahastu behar kin intonazioa non aditz-aurreko elementua dén galdegaia. Baina azpimarratu nahi genuke ze Altubek ez du ezer esaten gain beharrezko ordenamendu konkreturen bat an esaldi absolutiboak, útziz libre puntu hori. Aurrerago Altubek esanen zuén:

Las frases de ese género (las absolutivas, o sea las cornpuestas de miernbros de carácter absolulivo) debieran permitir cierta mayor libertad que las oposilivas en la ordenación de sus términos; ... [Altube, 1929:83]

Horrela, gure adibidezko esaldi hori:

Amak liburu bat erosi du.

jarrai-ki Altube, ordena liteké adibidez honela:

Amak erosi liburu bat.  (SVO)

edo honela:

Erosi amak liburu bat. (VSO)

edo honela

Amak liburu bat erosi . (SOV)

eta beste modu batzuetara ere.

Argi denez, Altuberen eredua dá askoz askeagoa respéktuz hitz-ordena absolutiboa (neutroa) zeinda Garziaren eredua (bihar komentatuko dugu nóla geldituko liraken an Altuberen eredua halako esaldi absolutiboak non aditza ez den perifrastikoa).