ostirala, ekaina 16, 2023

"zait" dator ti "da" aski regularki, eta "zaut" bipersonala ("nor-nori") litzaké berrikuntza bat, zein ez den heldu adibidez harik Eskiula (ekialdeko parterik ekialdekoena)

Gure ikuspegitik, "zait" dator ti "da" hitz zaharra, zein gerora bihurtuko zén "izan" aditzeko 3. pèrsona singularra (besteak beste):

  • hura da

"da" hori (printzipioz) ez da zatigarria an morfema txikiagoak, eta, noizbait esan dugunez, akaso izanen da euskararen hitz zaharrenetariko bat. Hortik sortzen dá:

  • hura niri da-i-t 

zeini gehitu zitzaion bustidura bat (akaso berrikiago, erabilera alokutiboek eraginda):

  • hura niri z-a-i-t
Forma zahar horiek agertzen dirá adibidez an ekialdeko parterik ekialdekoena, zein den Eskiula, non:

"zait" moduko adizkiek, jatorriz, ez daukate zerikusirik kin "zaut" (jatorriz "*eradun"), zein izanen litzakén berrikuntza bat an "izan" aditzeko "nor-nori" erabilera. Berrikuntza hori sor zitekén baita analogiaz ere, baina kasu honetan kontrako norabidekoa, esan nahi baita ti "*eradun" tripersonala ("nork-nori-nor") i "izan" bipersonala ("nor-nori"). Ikus daigun mendebaldeko behenafarrera (Bonaparteren datuak):

  • (hark hura niri) daut → (hura niri) zaut
  • dauzu → zauzu
  • dako → zako
  • dau → zau
  • dauzü zauzü
  • dee → zee   
Kasu honetan zaharragoak liraké "daut" adizki tripersonal regularrak ("*eradun") zeinda "zaut" adizki bipersonal irregularrak (kin "-u-" ti "*eradun" aditza), halan ze bilakaera analogikoa gertatuko zén an kontrako norabidea (ti "*eradun" i "izan") respektu zubererako posibilitatea (ti "izan" i "*eradun"). [Ikus sarrera hau. "derauo  > deraio >  dereio > derio > deio > dio"]

1 Comments:

Blogger Josu Lavin said...

NORC marca aditzetan gueroagocoa da.
Hassieraco aditzac norc-gabeac ciraden:
NOR
eta
NOR NORI

ceraucon, adibidez, citzaion edo cegoquion baino ez cen.

ostirala, ekaina 16, 2023 11:51:00 AM  

Argitaratu iruzkina

<< Home