Erroman Bera (1913): "zortzitik kenduta bi dira 6; edo laburrago: zortzitik bi, sei"

Atzokoan zatiketa ikusita, gaurkoan jarraituko dugu ikusten nóla Erroman Bera-k (1914) ematen zuén kenketa; alegia, nóla "kendu" edo, nola berak esán, "zenbakendu":

Hortaz, honako expresio hau:

8 - 2 = 6

irakurriko litzaké:

zortzitik kenduta bi dira 6 [Bera, 1913:453]

edo laburrago:

zortzitik bi, sei [Bera, 1913:453]

Gero, etorriko zén 1920ko aritmetiká on Bizkai-Aldundia: 

...non agertzen dirén aurrerapausu ondo interesgarriak, nola adibidez "ken" esamoldea an kenketak:

8 - 5 = 3

zortzi'tik ken bost dira iru.

Ikusten denez, "ken" berri hori doá lagundua kin "-tik" an aurreko zenbakia. Iruditzen zaigú oso aurrerakuntza interesgarria respektu aurreko esamoldea, zein ikusi ahal dén an:

• Lopez Mendizabal (1913): "... 10, 5 gutxiago izango dira 5, 10-5=5"

zeinen ostean agertuko zén "ken" prepositibo soila, gaurkoa, zein dagoen guztiz normaldua eta zein den guztiz funtzionala (an 1932ko aritmetika ganik Nabarriztarra):

Atzokoan genioén:

Eta justuki bide gradual horrexetatik, 1932ko  aritmetikan (atzo aipatua) ez da agertzen "-tik" ablatiboa kokatuá lehenago zein "ken" kenketakoa, geldituz "ken" hori soildua, esan nahi baita "ken" soila, justuki nola erabiltzen dugún gaur egun naturaltasun osoz:

10 ken 1, ¿zenbatzu dira?

¿9 ken 1?

¿8 ken 1?

¿7 ken 1? [Nabarriztarra, 1932:6]

Gaur komentatu nahi genuke ze 1932ko aritmetika horretan orobat ikusi ahal da "ken" erabiliá kin koma bere aurretik, hau da:

2 - 1 = 1, onetara irakurri: bi, ken bat, bat [Nabarriztarra, 1932:9]

nahiz normalean idatziko dá gabé koma, zeren koma ez da beharrezkoa kin "ken" tresna progresiboa, antzera nola ez den beharrezkoa an expresio numerikoa zein ari den irakurtzen, hori ere progresiboa; alegia, ez da behar:

2, - 1 = 1 

baizik soilik:

2 - 1 = 1

Horrela garatzen dirá sistema aritmetikoak (zein ez dirén baizik sistema liguistiko partikularrak): hain zuzen, gradualki, kooperatiboki, gogoz, proaktiboki, ekinez, asmoz eta jakitez. [>>>]