Mekanismo propioak: zeharkako galderak an sorrera on zenbait eraikuntza erlatibo

Aurrena, irakur mesedez, irakurle estimatu horrek, gure mezu hau: ""Zein" erlatiboa: zer hintzen eta non hago!", non agertzen zén honako erlatibo hau:

Ganboarroc su emaytean
Asi dira, ta onegaz urten daude beralan
Oñeztar barruangoac
Çein erre ez citeçan.

halanola ere hurrengo komentarioa ganik Mitxelena:

V. 33: çein erre ez çiteçan "(solamente) los que no se quemaron", relativo y no final. [87 or.]

"Çein" hori, apárte izan erlatibo murriztaile peto-petoa, erabiltzen ari zen ondo lehenago ze aurreneko euskal liburua, eta erabilera hori zén kantatua, hau da: ahoz ("Cantares de la quema de Mondragon").

Nire aburuz, goiko adibide hori egon beharko litzaké enmarkatua an gela nagusia on Euskaltzaindia, distiratsu, nola harribitxi bat. Baina, ez gaitezen desbideratu. Ikus hurrengo adibidea, guk moldatua:

Ganboarroc su emaytean asi dira, ta onegaz urten daude beralan Oñeztar barruangoac; çéin erre ez citeçan, eta órrek (urten daude).

Azken bi perpaus horiek, alegia "...; çéin erre ez citeçan, eta órrek (urten daude)", dirá bi perpaus korrelatibo zein, bien artean, dúten osatzen eraikuntza erlatibo bat. Eta gauza da ze bigarren perpausean zehaztzen da ze justuki "órrek", alegia "órrek çein erre ez çiteçan", justuki "órrek urten daude", eta ez besteak ("(solamente) los que no se quemaron").

Halako erlatiboak sortzen aldera, estruktura korrelatiboaren "çéin" tonikoa (ez baita bihurtu oraindik izenorde erlatibo tipiko berezitua) joanen da bihurtzen "çein" atonoa (finean bilakatuko da izenorde erlatibo sinplea: "...urten daude beralan Oñeztar barruangoac çein erre ez citeçan").

Azken buruan, urrasño bat baino ez dago artén zeharkako galdera moduko hori eta gure goiko perpaus erlatiboa, eta gauza da ze, baldintza egokietan, erraz antzean egin liteke bidetxoa artén bata eta bestea.

Azkenik esán ze baliabide erlatibo berezituak nola "zein" edo "eze" edo "ze" (ikus sarrera hau), duté erakusten abantaila handia gain erlatibo korrelatiboak: ahal dira aiseki metatu, esan nahi baita rekursiboki, emanez potentzia komunikatibo handia ki hiztuna. [218] [>>>]