Blanca Urgell (2020): hitzak, gramatika-hitzak eta hizkiak

Blanca Urgell hizkuntzalariak berriki publikatu du zutabe bat (Berria, 2020-6-24) non, besteak beste (datozen mezuetan ikusiko dugu zutabe guztia) dioskun hau:

Agian zu ere gramatika gorrotatzen duten ikasle horietako bat zinen. Hala ere, animatuko zinateke gramatikaren satorzulo ibilerraz batetik sartzen? Eskutik helduta eramango zaitut, eta espero dut ez galtzea, ez zu eta ez ni.

Erraz bereizten ditugu hitzak (mahai, ekarri, zaldi, sortu) gramatika-hitzetatik (eta, nor, duzu, hau), ezta? Hizkiak ere nabarmenak dira: mahai-tik eta zaldi-tik, ekarri-ko eta sortu-ko, erkaketak azaleratzen ditu. Honela hiru sail egin ditugu di-da batean: hitzak, gramatika-hitzak eta hizkiak.

Halere, non sartuko dugu horri buruz esapideko buru hori? Horretaz ere esan dezakegunez haren lekuan, aise sumatzen da buru hitzak batzuetan gramatika-hitza bailitzan jokatzen duela. Pentsa dezagun zertan dauden bide (eskubide, hizpide...) eta behe-tik sortu den pe (arkupe, elizpe...) ere, esaterako.

Blanca Urgellek dio: "buru hitzak batzuetan gramatika-hitza bailitzan jokatzen du". Bide beretik, bádira hizkiak ze gordetzen dute askoz gardenkiago euren jatorrizko eduki semantikoa (nola "kin",  zein etorriko litzaké ti "kide + -n") eta beste batzuk zeinen jatorrizko eduki lexikal-semantikoa galduagoa baitá an zurrunbiloa e iragana (nola "-en" atzizki genitiboa, zein baita "e" + "-n"), nahiz, jakina, egin litezké hipotesiak gain euren jatorri lexikala. [⇶]