asteartea, ekaina 30, 2020

Aukeran eman behar dira berrikuntza linguistiko ustez funtzionalenak, eta erabilerak esanen

Aurreko sarreretan ikusi dugu nóla garai batean "*ezan/egin" aditzak bihurtu zirén laguntzaile, barnén mekanismo sortzaile bat ze erabiltzen zituén aditz horien forma sintetikoak afinda sortú forma perifrastikoak. Honelaxe genioen herenegun:
Gero, forma perifrastikoak sortzean, aditz horietako batzuk bilakatuko zirén laguntzaile, adibidez "egin" transitiboa, eta garatuko zirén formak nola:
ekar egian (indikatiboa: aoristoa = ekarri zuen)
ekar dagiket (potentzial-futuroa)
ekar dagien (subjuntiboa)
ekar egizu (inperatiboa)
denak ere konpártituz ber forma: ber aditz-erroa eta ber laguntzailea, "egin", nahiz izán semantikoki oso ezberdinak. Eta antzekoa esan ahal da respektu aditz intransitiboak kin "*edin" ("bilakatu") eta "-te" morfema.

Ikuspuntu sinkroniko batetik, gaur egun, aoristoa desagertua da, eta baita gorago aipatutako geroaldi arkaikoa ere, gelditzen zaizkigularik soilik forma potentziala, subjuntiboa eta inperatiboa, zein, ez izanik indikatiboak, dúten konpartitzen zenbait ezaugarri semantiko (ez-indikatibo), zeini Josu Lavin-ek deituko lieke "ezaugarri subjuntiboak" (horra, kontu nominalista). [Balbula, 2020]
Gainera, eta erabiliz oso antzeko mekanismo sortzailea (baina orain kin "*edun/izan" laguntzaileak eta markatzaile aspektualak: "-tzen", "-tu" edo "-ko"), joan ziren garatzen, gradualki, egungo adizki-sorta erabilienak (kasu horretan akaso mailegatuz zenbait eredu estruktural eta, dirudienez, "-tu" markatzaile aspektuala ti latina). Orobat aipatu nahi genuke "ahal" modala, zein lehiatzen ari da kin potentzialak kin "-ke", sintetikoagoak (ikus sarrera hau).

Eta gauza da ze, gaur egun ere, nahi dugularik minímotu aditzen luzera eta konplexitatea (ikus adibidez [919]), adi egon beharko ginake ki edozein erabilera zein izan liteken interesgarri afinda lortu helburu funtzional hori, emanez aukeran forma ustez funtzionalenak, hala an aditza nola an sintaxia (arlo batean zein bestean, mekanismo eta erabilera interesgarriak egon, bádaude). Erabilerak esanen. [942] [>>>]

Etiketak: , , , ,

3 Comments:

Blogger Josu Lavin said...

Indicativoco aoristoa ez da behin ere desaguertuco Leiçarragaren obra berreditatzen eta iracurcen den bitartean.

asteartea, ekaina 30, 2020 7:35:00 PM  
Blogger Josu Lavin said...

ekarri daguiquet, ekarri daiquet, ekar deçaquet eta ekar daidit adizquiec viciric irauteco escubide ossoa daducate. Neuc erabilcen ditut.

asteartea, ekaina 30, 2020 7:38:00 PM  
Blogger Josu Lavin said...

ekar deça presente aoristo horren atzean benetaco ethorquiçuna dago: ekar deçaque, ekar badeça, ekar deçan, ekar deçanean, ekar deçala.
Ethorquiçun hori real eguiten denean orduan ekarrico du, ekarcen du, dakar, ekarri du sorcen dirade.
Pensamendua (ekar) realitatea (ekarrico, ekarcen, ekarrico) da bilhacatzen.
Memorizatuaz gueroz:
ekar ceçan,
ekarrico çuen,
ekarcen çuen
ekarri çuen
modura gordetzen ditugu orhoitzapenean.
Adeitassunez

asteazkena, uztaila 01, 2020 12:47:00 AM  

Argitaratu iruzkina

<< Home