Irakurtzean, kontu nagusia ez da irakur-denbora, baizik irakur-ulermena, zein ponderatu behar dén bidéz galdera-erantzunak, reakzio-denborak, laburpenak, azalpen zehatzak,...

Atzokoan azpimarratzen genuen ze...

... irakurketa-denbora (reading time) ez da batere neurri ona finéz deliberatu hitz-ordenen efizientzia, eta are gutxiago euren efektibitatea.

Irakurketa-denbora, berez, ez da batere neurri ona, zeren textuak irakurri ahal dira aski mekanikoki gabén ulertu ia ezer ez (dakigunez eduki informatiboa ulertzeaz gain, báda beste konturik ere, nola erlieve sintaktiko aberatsa edota kontu expresiboak, baina konzentra gaitezen orain an eduki informatiboa). Genioenez, kontua ez da irakurketa-denbora, baizik irakur-ulermena, zein ponderatu behar dén bidéz galdera-erantzunak, reakzio-denborak, laburpenak, azalpen zehatzak,... 

Gainera, sintaxiaren indarra ez da soilik erakusten an textu idatzi planifikatu aberatsak, efizienteak eta efektiboak, baizik bereziki an ariketa ez-planifikatua, esan nahi baitá an produkzio eta ulermen ez-planifikatua (monologikoa eta dialogikoa). Adibidez, produkzio ez-planifikatuan, sintaxi irekiak ematen ditú on-line aukerak ki joan osatzen mezu konplexu eta aberatsak an modu oso askea, an kontraposizio gogorra kin sintaxi itxia, non estuasunak nagusi diren.

Ikus ondoko sarrera lótuz irakur-denbora, ulermena eta erantzuteko denborak (reakzio-denborak):

• [226] Prozesamendu-kostua ez da soilik neurtzen an irakurketa-denborak

Ezin deskribatu nire harridura noiz irákurtzen Laka-ren azalpen guztiz desitxuratuak (ikus Laka-ren "SVO eta OVS hurrenkerak" an Sareko Euskal Gramatika) non, besteak beste, diosku ze “Gizonak ikusi du emakumea” (SVO) eta “Emakumea ikusi du gizonak” (OVS) esaldiek "prozesamendu-kostu berdinak" dituztela:

...goiko adibideetan bigarrena den perpausari begiratzen badiogu, berehala ohartzen gara hasieran datorren sintagma emakumea perpaus iragangaitz baten subjektua izan litekeela.... Beraz, hasierako hitza subjektua zela pentsatu badu, orduan hasierako postura hori berregin behar du perpausa osatzen doalarik, eta horrek prozesamendu-kostu bat dauka. Baina hasierako hitza objektua zela pentsatu izan badu hasieratik [an “Emakumea ikusi du gizonak"], orduan deigarria da horrek dakarren prozesamendu-kostua eta SVO hurrenkera duen lehenengo adibidearen [hots: “Gizonak ikusi du emakumea” adibidearen] prozesamendu-kostua berdinak izatea, euskarak “hasierako subjektua” deritzon prozesamendu-estrategiaren zantzurik erakusten ez duela iradokitzen digulako. (Laka, SVO eta OVS hurrenkerak, 3. paragrafoa)

[OHARRA: Laka-k aipatzen dú a anbiguitate gramatikala on "Emakumea..." an "Emakumea ikusi du gizonak" (non "Emakumea..." izan bailiteké sujetu intransitiboa edo objetua) baina ez du aipatzen a anbiguitate gramatikala on "Gizonak..." an "Gizonak ikusi du emakumea" (non "Gizonak..." izan litekén objetua edo sujetu transitiboa).]

Baina gauza da ze aipatutako bi prozesamendu-kostu horiek ez dira inondik inora berdinak. Izan ere, prozesamendu-kostua ez da soilik neurtu behar an irakurketa-denborak (ikus sarrera hau), zein kasu honetan ez diren esanguratsuki ezberdinak, baizik ere an reakzio-denborak (erantzuteko denborak) eta, aurren-aurrena, an erantzun-erroreak.

Horrela, noiz konpáratu "Gizonak ikusi du emakumea" (SVO singularra) eta "Emakumea ikusi du gizonak" (OVS singularra), nabari dugu ze:

1. hain argiki gehiago kostatu da prozesatzea OVS ("Emakumea ikusi du gizonak") respektu SVO ("Gizonak ikusi du emakumea"), non, ulermen-ariketan, OVS-n egin baitira esanguratsuki errore gehiago zein an SVO (kontuan hártu ze prozesamendu-kostu maximoa gertatzen da noiz komunikazioak huts egiten duen).
2. hain argiki gehiago kostatu da prozesatzea OVS ("Emakumea ikusi du gizonak") respektu SVO ("Gizonak ikusi du emakumea"), non, berriro ere ulermen-ariketan, errore-portzentaje handiagoa egiteaz gain, OVS-n behar izan baitá esanguratsuki reakzio-denbora handiagoa zein an SVO (errore gehiago eginda ere, behar izan duté denbora gehiago noiz prozésatzen informazioa afinda erántzun ki kontrol-galdera) [ikus beste sarrera hauek ere: Laka: norbaitek explikatuko al dit? eta  Erdozia (2006) edo zelan desitxuratu ondorio enpiriko batzuk, bai eta post horietan dauden referentziak].

Beraz, SVOk prozesatu dú informazioa efektiboago (esanguratsuki errore gutxiago) eta arinago (esanguratsuki reakzio-denbora gutxiago), bitárten Laka-k esaten digun ez dela egon diferentziarik an “prozesamendu-kostua” artén “Gizonak ikusi du emakumea” (SVO) eta “Emakumea ikusi du gizonak” (OVS).

Ez da sinestekoa.

Bai, oso argi dago: irakurtzean, kontu nagusia ez da irakur-denbora, baizik irakur-ulermena, zein ponderatu behar dén bidéz galdera-erantzunak, reakzio-denborak, laburpenak, azalpen zehatzak,... [2586] [>>>]