Justuki horrexegatik... ("e-" versus "(h)on")

Xabier Errotetak, hemen, behin preposizioen abantailak aipatuta, dio gáin "(h)on" preposizionea:

Desabantailak: “hon” preposizionea arrunt gauza artifiziala baita, sekula euskaraz nehork baliatu gabea, arrotz aire gogor bat badu zeinaren medioz euskaldun gutiz gehienek ez bailukete nehoiz baliatuko beren izkribuetan. Hori desabantaila objektiboa da, ezin ukatuzkoa eta ezin saihestuzkoa.

Eta:

1.: Egia da ze atzizki genitiboaren desdoblamendua (aurreramendua) ez dateke hain erraza nola nahiko genuken, baina ez gaitezen ahaztu ze, nola genioen an gure sarrerá "on: genitiboa (noren, nongo)":

euskaldunon etxea = etxea on euskaldunak

Azken buruan "on" dá lekuzko adverbio zahar bat, hurbilekoa:

"(h)o" erakuslea + "-n" inesibo/genitiboa = on inesibo/genitiboa

Bestalde daukagú genitibo lekuzkoa ("mendiko zuhaitzak"), zein ahal dan ondo adierazi erabiliz ber partikula genitiboa:

mendiko zuhaitzak = zuhaitzak on mendia

Genitiboaren "-n" hori da ber atzizkia on kasu inesiboa (zein halaber gehitu zitzaion ki ustezko genitibo zaharra "-e"). Eta genitibo lekuzkoaren azpian ere datzá ber "-n" inesiboa: "-n + -(k)o" = "-(k)o" ("-(k)o" finean dá erlazionatzaile orokor bat). Bádirudi ze, munduan zehar, ez dela arraroa topatzea kasu inesiboa an sorrera on kasu genitiboak...

2.: Egia da ze, euskaraz, nehork ez duela sekula baliatu "(h)on" prepositiborik (justuki horretaz ari gara), baina ez gaitezen ahaztu ze bái erabili dela postpostiboki an ber funtzio genitiboa (ikus 1. puntuko ber adibidea).

3.: Egia da ze "(h)on" preposizioa ez dago normaldua, eta lehenengotan txokantea izan ahal dela, ezohikoa, antzera nola beste preposizioak ere (utzi behar zaio bere lekua aurkitzen) baina ez gaitezen ahaztu ze "-on" postpositiboa ere ez zela jaio batera kin euskara, baizik-ze denbora behar izan zuela bere bidea egiteko ("on" morfema genitiboa guztiz normaldua dago postpositiboki).

Edonola ere, egokia iruditzen zaigu "e-" baliabidea ere. Zeren:

1.: Ezin ukatuzkoa da ze "e-" preposizioaren derivazioa bai dela guztiz zuzenekoa: euskal "-e" postposizio genitiboa aurreratu eta hortxe daukagu "e-" prepositiboa.

2.: Ezin ukatuzkoa da ze "e-" baliabide prepositiboa bai izan dela erabilia euskaraz, hortxe baita an morfologia e-aditzak ("e-gon", "e-kar", "e-man"), eta, akaso, an morfologia genitiboa ere ("e-n-e").

3.: Azkenik esan ze "e-" preposizioak ez du presentzia fonetiko handirik (akaso batzuetan lar txikia).

Justuki horrexegatik, "e-" preposizioa ere izan liteké kandidatu ona ki bete funtzio genitiboa. [294] [>>>]