Nón daude arazo funtzionalak?

Gilenek jarraitzen dú:

Euskal aditza matematikoa da, oso logikoa, eta denbora laburrean ikas daiteke ahalegin relativoki txikia eginda. Konparatu bestela espainolezko aditz irregularren elemeniarekin. Zergatik ez duzue aldarrikatzen horiek ere sinplifikatzeko? Edo ez ote duzue problemarik aditz espainolekin?

Nik orriotan edo nire artikuluetan jorratutako ildoak ez dira ezertan ere lokalak, baizik guztiz orokorrak, eta hortaz aplikagarriak ki realitate linguistiko guztiak, hasi ti japoniera eta bukatu an inglesa, pasatuz gaindi gaztelania edo euskara. Beste kontu bat da zér egin an hizkuntza bakoitza, kontuan hartuz bere arazo partikularrak, bere zirkustantzia partikularrak...

Zehazki, eta mintzátuz gain verboak eta euren paper zentrala an estruktura informatiboa, gauza da ze aditza dá mezuen parte estrategiko bat, referentziala, oinarrizkoa, zein optimoki eta orohar egon beharko litzakén kokatua artén subjektua eta parte rhematikoena (SVO) afin lagúndu interpretatzen azken parte hori, zeintara zuzendu beharko litzakén estruktura guztia. Zeren aditza, rhematikoa izaten bada ere, ez da izaten esaldiaren helburua, baizik pasabide zentral-estrategiko bat, zein, bere funtzioa ondo beteta, komeniko litzake zehárkatzea ahalik eta lasterren eta erakustaldirik gabe.

Erakustaldiak ez dira egin behar an aditzak, baizik an expresio aberats, fluitu eta potentea ondo zuzendua ki... festa finala. Esan nahi baita ze, sintaxia SVO izanda ere, hobe baldin aditza laburra eta sinplea bada, hizkuntza guztietan ere, baina aditza bukaeran egonda, eta deslekuan beraz, presioa are da handiagoa, eta askoz hobe baldin arin-arina bada. Horixe da ildoa zein den aplikagarria ki hizkuntza guztiak.

Orain, zéin hizkuntzatan daude kexu serioak burúz funtzionalitatea on zenbait aditz laguntzaile? Euskaran, ezta? Gainera, euskaran bertan bádaude aukerak edo mekanismoak zeinekin evitátu arazoak (batzutan aisa, bestetan lánduz euskararen mekanismoak), eta hortaz, bultzatu beharko da an norabidea ki lándu potentzialitate horiek, sakonduz an, adibidez, euskararen aukera ki elíditu laguntzailea, euskararen aukera ki ez emán flexio datiboa, euskararen aukera ki ez emán pluralak (jakina, bide beretik jarraitu liteke emanez beste aukera batzuk ere). Aukerak, aukerak, aukerak... zeren behar dira aukerak. Nón dago arazoa? Arazo bakarra dá... 

Gaztelanian ordea, aditzak izaten dirá orohar laburrak eta ez dute ematen arazo funtzional berezirik, haruntzago ze zenbait forma irregular asistematiko zeinentzako, gure ustez, Gaztelaniaren Akademiak eskaini beharko luké aukera regularra ere: "anduve" eta "andé". Hala ere, gaztelaniaren irregulartasun gehien-gehienak, asko eta asko izanda ere, dirá oso superfizialak eta irrelevanteak ti ikuspuntua on funtzionalitatea: "yo juego" vs "yo jugo", "yo duermo" vs "yo dormo", "durmientdo" vs "dormiendo": ez dute ematen batere arazo funtzionalik.

Ez, ez dago arazo sakonik an gaztelaniaren aditza, salbu detaile oso superfizialak eta diogunez irrelevanteak funtzionalki. Beste adibide baterako, gaztelaniaz "nor-nori-nork", "nork-nor" eta "nor-nori" esamoldeak oso dira regularrak eta arazobakoak, salbu berriro detaile superfizialak nola leismoa, zein, bide batez esanda, RAEk onartu duen:

me gustarías
me traerías las cosas
me llevarías

Alderantziz gertatzen da euskaran, non justuki halako flexioetan aurkitzen dira arazo gehienak, zein, gainera, ez diren superfizialak, baizik askoz serioagoak, hala nola honako hau:

dezazun vs diezazun

Lehenengoa dá "zuk hura" bitárten bigarrena "hark zuri", non "i" horrek ez duen iragartzen ondoko datiboa ("e"), baizik gerokoa ("zu"), zein ez den orain referitzen ki subjektu aktiboa.

Eta irregularitateak askoz harantzago doaz, izan ere euskal aditz batuak erabiltzen ditú lau laguntzaile ezberdin: izan, *edin, *edun eta *ezan, bakoitzak bere flexio diferenteak dituela, kin estruktura morfologiko kontrajarriak adibidez artén orainaldia eta iragana, kin pluralgile diferenteak (-zki-, -tza-, -it-), hikamoldea...

zatzaizkidaten dá "nor-nori" zuek niri versus zintzaketedan dá "nor-nork" nik-zuek

Nón daude arazo funtzionalak? [863] [>>>]