asteazkena, abuztua 23, 2023

Domene (2011): "..., y de 'itu' (tener) , en el verbo 'ukan' (tener)."

Genioén an sarrera hau:

Gaur aipatu nahi genuke ze Domene-ren analisiak zabaltzen dú "iraun" aditzaren eragina buruzki "izan" aditza ere, zeinen persona plural batzuk etorriko liraké ti "iraun" aditza:

Se trata de un procedimiento arcaico de expresión del plural, que permitió la formación de la 3ª persona de plural de Nominativo (d-ira = 'ellos/as son' y d-itu = 'el/ella/ello los/las ha') y más tarde se extendió a las lª y 2ª personas de plural (ga-ra y za-ra en el verbo izan,... [Domene, 2011:179-180]

Horretan ere ez gara konvergitzen kin analisia ti Domene (2011). Bihar gogoratuko dugú sarreraren bat gain puntu hori.

nondik, gaur, azpimarratuko dugu nóla Domene-k (2011) proposatzen duén "*itu" aditza ki azaldu "*edun"-en pluralak:

... la sustitución de las flexiones de algunas personas por las de otro verbo, concretamente de iraun (durar), en el verbo izan (ser), y de itu (tener) , en el verbo ukan (tener). Se trata de un procedimiento arcaico de expresión del plural, que permitió la formación de la 3ª persona de plural de Nominativo (d-ira = 'ellos/as son' y d-itu = 'el/ella/ello los/las ha') y más tarde se extendió a las lª y 2ª personas de plural (ga-ra y za-ra en el verbo izan,... [Domene, 2011:179-180] 

Gure analisia, oso hurbilekoa izanki, ez da guztiz berdina, zeren guk proposatzen genuén "*itun" aditz plurala (an ber funtzioa). Ikus sarrera hau:

Atzokoan aipatzen genuén "*edun" aditza, referituaz ki adizkiak nola "sittuen = zituen/zituzten"

baina, nahizta egun hala konsideratzen diren, pensatzekoa da ze garai batean forma horiek referituko zirén ki beste partizipio bat, partizipio plural bat, jada desagertua:

  • *i - tu - n > *itun 

zein izanen zén justuki kide plurala te "*edun" partizipio singularra, antzera nola "*iran" izan bide zén kide plurala te "*izan" partizipio singularra (edota "eduki/edutzi" bikote transitiboa). Horretaz mintzatu ginén an ondoko sarrera hau, zeinen hasiera jasotzen dugún beherago: 

Jarraituz kin atzoko haria, gaur egungo "izan" aditzean (partizipio bakarra), garai zaharretan izanen zirén bi partizipio ezberdin:

  • *e - i - za - n > i - za - n = izan (singularra)
  • *e - i - la - n > *e - i - ra - n > i - ra - n = iran (plurala)

non izanen zirén bi erro zahar ezberdin:

  • za
  • la/ra

biak CV, nola ere "da" fosila izanen zén CV

Eta hain zuzen *i - tu - n > *itun" partizipio plural horretatik derivatu ditugu guk lehengo eguneko 3. persona singularra kin objetu plurala, an:

Baina, zéin izanen zen, adibidez, 3. persona singular regularra? Ba, justuki hau:

  • hak * - e - i - tue - n > eituen > ituen

non soilik falta zaigún gehitzea bustidurá (palatalizazioá) zein "i-" soinuak hizkera horretan eragiten duén gain ondorengo "-t-" soinua (zein bilakatzen dén "-tt-") arrén eta izan daigún gure 3. personako forma regularra:

  •  hak * - e - i - tue - n > eituen > ituen > ittuen

eta bide beretik doa 2. persona regularra:

  • zuk *z - e - i - tue - n > zeituen > seituen > situen > sittuen

Bádirudi ze hor ere egon zitekén partizipio plural berezitu bat.

"*itun" izanen litzaké aditz bat ze jasoko lukén ideia plurala, osatuz bikote zahar bat kin "*edun" singularra. [>>>]

Etiketak:

1 Comments:

Blogger Josu Lavin said...

2. persona ez dathor hortic:

sg.
cinduen > cinuen
= cenduen > cenuen

pl.
cindituen > cintuen / cinituen
= cendituen > centuen / cenituen

Adeitsuqui

asteazkena, abuztua 23, 2023 10:57:00 AM  

Argitaratu iruzkina

<< Home