Domene (2011): "..., y de 'itu' (tener) , en el verbo 'ukan' (tener)."
Genioén an sarrera hau:
Gaur aipatu nahi genuke ze Domene-ren analisiak zabaltzen dú "iraun" aditzaren eragina buruzki "izan" aditza ere, zeinen persona plural batzuk etorriko liraké ti "iraun" aditza:
Se trata de un procedimiento arcaico de expresión del plural, que permitió la formación de la 3ª persona de plural de Nominativo (d-ira = 'ellos/as son' y d-itu = 'el/ella/ello los/las ha') y más tarde se extendió a las lª y 2ª personas de plural (ga-ra y za-ra en el verbo izan,... [Domene, 2011:179-180]Horretan ere ez gara konvergitzen kin analisia ti Domene (2011). Bihar gogoratuko dugú sarreraren bat gain puntu hori.
nondik, gaur, azpimarratuko dugu nóla Domene-k (2011) proposatzen duén "*itu" aditza ki azaldu "*edun"-en pluralak:
... la sustitución de las flexiones de algunas personas por las de otro verbo, concretamente de iraun (durar), en el verbo izan (ser), y de itu (tener) , en el verbo ukan (tener). Se trata de un procedimiento arcaico de expresión del plural, que permitió la formación de la 3ª persona de plural de Nominativo (d-ira = 'ellos/as son' y d-itu = 'el/ella/ello los/las ha') y más tarde se extendió a las lª y 2ª personas de plural (ga-ra y za-ra en el verbo izan,... [Domene, 2011:179-180]
Gure analisia, oso hurbilekoa izanki, ez da guztiz berdina, zeren guk proposatzen genuén "*itun" aditz plurala (an ber funtzioa). Ikus sarrera hau:
"*itun" izanen litzaké aditz bat ze jasoko lukén ideia plurala, osatuz bikote zahar bat kin "*edun" singularra. [>>>]Atzokoan aipatzen genuén "*edun" aditza, referituaz ki adizkiak nola "sittuen = zituen/zituzten"
baina, nahizta egun hala konsideratzen diren, pensatzekoa da ze garai batean forma horiek referituko zirén ki beste partizipio bat, partizipio plural bat, jada desagertua:
- *i - tu - n > *itun
zein izanen zén justuki kide plurala te "*edun" partizipio singularra, antzera nola "*iran" izan bide zén kide plurala te "*izan" partizipio singularra (edota "eduki/edutzi" bikote transitiboa). Horretaz mintzatu ginén an ondoko sarrera hau, zeinen hasiera jasotzen dugún beherago:
Jarraituz kin atzoko haria, gaur egungo "izan" aditzean (partizipio bakarra), garai zaharretan izanen zirén bi partizipio ezberdin:
- *e - i - za - n > i - za - n = izan (singularra)
- *e - i - la - n > *e - i - ra - n > i - ra - n = iran (plurala)
non izanen zirén bi erro zahar ezberdin:
- za
- la/ra
biak CV, nola ere "da" fosila izanen zén CV.
Eta hain zuzen *i - tu - n > *itun" partizipio plural horretatik derivatu ditugu guk lehengo eguneko 3. persona singularra kin objetu plurala, an:
Baina, zéin izanen zen, adibidez, 3. persona singular regularra? Ba, justuki hau:
- hak *∅ - e - i - tu - e - n > eituen > ituen
non soilik falta zaigún gehitzea bustidurá (palatalizazioá) zein "i-" soinuak hizkera horretan eragiten duén gain ondorengo "-t-" soinua (zein bilakatzen dén "-tt-") arrén eta izan daigún gure 3. personako forma regularra:
- hak *∅ - e - i - tu - e - n > eituen > ituen > ittuen
eta bide beretik doa 2. persona regularra:
- zuk *z - e - i - tu - e - n > zeituen > seituen > situen > sittuen
Bádirudi ze hor ere egon zitekén partizipio plural berezitu bat.
Etiketak: aditza
1 Comments:
2. persona ez dathor hortic:
sg.
cinduen > cinuen
= cenduen > cenuen
pl.
cindituen > cintuen / cinituen
= cendituen > centuen / cenituen
Adeitsuqui
Argitaratu iruzkina
<< Home