igandea, abuztua 20, 2023

Gure analisian: "*e - i - la - n" > *e - i - ra - n" ordezta "iraun" (an sorrera e "dira" edo "gara")

Atzokoan aipatzen genuén Domene-ren analisia zeinen arabera "dira" edo "gara" adizkiak (egun an "izan") etorriko liraké ti "iraun" aditza (antzera nola adibidez "derauka" transitiboa ere):

... Domene-ren analisiak zabaltzen dú "iraun" aditzaren eragina buruzki "izan" aditza ere, zeinen persona plural batzuk etorriko liraké ti "iraun" aditza:

Se trata de un procedimiento arcaico de expresión del plural, que permitió la formación de la 3ª persona de plural de Nominativo (d-ira = 'ellos/as son' y d-itu = 'el/ella/ello los/las ha') y más tarde se extendió a las lª y 2ª personas de plural (ga-ra y za-ra en el verbo izan,... [[Domene, 2011:179-180]

Gure ikusmoldea, ordea, litzake ze adizki horiek ez dira sortzen ti "iraun" aditza, baizik ti "*e - i - la - n > *e - i - ra - n" aditz plurala, zeinen erroa litzakén "la/ra" partikula zaharra.  Hala esaten genuen an ondorengo sarrera hau, zein birjasotzen dugún jarraian::

Hortaz, izanen genuké:

  • e - i - za - n > i - za - n = izan (aditz-partizipioa)

----------------

  • n(i) - (d)a - i - z(a) = n - a - i - z = naiz (orainaldiko 1. persona)
  • h(i) - (d)a - i - z(a) = n - a - i - z = haiz (orainaldiko 2. persona)
  • da (fosil bat: orainaldiko 3. persona) 

----------------

  • n(i) - e - i - z(a) - n > n - e - i - za - n > n - i - za - n   > n - i - (n) - (t) - za - n = nintzan (lehenaldiko 1. persona) 
  • h(i) - e - i - z(a) - n > h - e - i - za - n > h - i - za - n   > h - i - (n) - (t) - za - n = hintzan (lehenaldiko 2. persona) 
  • e - i - za - n > i - za - n > za - n = zan (lehenaldiko 3. persona)

Bestalde, dauzkagú beste forma aski diferente batzuk an persona pluralak (irregularrak respektu "izan" aditz-partizipioa):

  • gu gara / gira
  • zu zara / zira
  • haiek dira

eta

  • gu ginan
  • zu zinan
  • haiek ziran

Nóndik etor litezke adizki plural horiek? (gara/gira, zara/zira, dira; ginan, zinan ziran) Ba, gure ikuspegitik (eta erakusten saiatuko garenez), tika:

  • *e - i - ra - n < *e - i - la - n
aditz-partizipioa, kin "la/ra" partikula (kasu honetan erro) zaharra.
Beraz, "*e - i - la - n > *e - i - ra - n" (kin "la/ra" partikula zaharra), ordezta "iraun". [>>>]

Etiketak: