larunbata, maiatza 19, 2018

Justuki horrexegatik... ("e-" versus "(h)on")

Xabier Errotetak, hemen, behin preposizioen abantailak aipatuta, dio gáin "(h)on" preposizionea:
Desabantailak: “hon” preposizionea arrunt gauza artifiziala baita, sekula euskaraz nehork baliatu gabea, arrotz aire gogor bat badu zeinaren medioz euskaldun gutiz gehienek ez bailukete nehoiz baliatuko beren izkribuetan. Hori desabantaila objektiboa da, ezin ukatuzkoa eta ezin saihestuzkoa.
Eta:

1.: Egia da ze atzizki genitiboaren desdoblamendua (aurreramendua) ez dateke hain erraza nola nahiko genuken, baina ez gaitezen ahaztu ze, nola genioen an gure sarrerá "on: genitiboa (noren, nongo)":
euskaldunon etxea = etxea on euskaldunak

Azken buruan "on" dá lekuzko adverbio zahar bat, hurbilekoa:

"(h)o" erakuslea + "-n" inesibo/genitiboa = on inesibo/genitiboa
Bestalde daukagú genitibo lekuzkoa ("mendiko zuhaitzak"), zein ahal dan ondo adierazi erabiliz ber partikula genitiboa:
mendiko zuhaitzak = zuhaitzak on mendia
Genitiboaren "-n" hori da ber atzizkia on kasu inesiboa (zein halaber gehitu zitzaion ki ustezko genitibo zaharra "-e"). Eta genitibo lekuzkoaren azpian ere datzá ber "-n" inesiboa: "-n + -(k)o" = "-(k)o" ("-(k)o" finean dá erlazionatzaile orokor bat). Bádirudi ze, munduan zehar, ez dela arraroa topatzea kasu inesiboa an sorrera on kasu genitiboak...

2.: Egia da ze, euskaraz, nehork ez duela sekula baliatu "(h)on" prepositiborik (justuki horretaz ari gara), baina ez gaitezen ahaztu ze bái erabili dela postpostiboki an ber funtzio genitiboa (ikus 1. puntuko ber adibidea).

3.: Egia da ze "(h)on" preposizioa ez dago normaldua, eta lehenengotan txokantea izan ahal dela, ezohikoa, antzera nola beste preposizioak ere (utzi behar zaio bere lekua aurkitzen) baina ez gaitezen ahaztu ze "-on" postpositiboa ere ez zela jaio batera kin euskara, baizik-ze denbora behar izan zuela bere bidea egiteko ("on" morfema genitiboa guztiz normaldua dago postpositiboki).

Edonola ere, egokia iruditzen zaigu "e-" baliabidea ere. Zeren:

1.: Ezin ukatuzkoa da ze "e-" preposizioaren derivazioa bai dela guztiz zuzenekoa: euskal "-e" postposizio genitiboa aurreratu eta hortxe daukagu "e-" prepositiboa.

2.: Ezin ukatuzkoa da ze "e-" baliabide prepositiboa bai izan dela erabilia euskaraz, hortxe baita an morfologia e-aditzak ("e-gon", "e-kar", "e-man"), eta, akaso, an morfologia genitiboa ere ("e-n-e").

3.: Azkenik esan ze "e-" preposizioak ez du presentzia fonetiko handirik (akaso batzuetan lar txikia).

Justuki horrexegatik, "e-" preposizioa ere izan liteké kandidatu ona ki bete funtzio genitiboa. [294] [>>>]

Etiketak: ,

5 Comments:

Blogger Erramun Gerrikagoitia said...

"e-" versus "hon" edo berdin "e-" contra "hon".
Irudi du ari direla baiac socatiran elkarren contra an analysis hau bi horiec particulac bere functione prepositivoan.

Esaten da ze

1) "e-" dateque yago naturala ze "hon". Nahiz ez naizen sartzen zein izan litequeen convenigarriago zait iruditzen ze biac direla izaitecotan berdin edo berdintsu artificial. Biac artificial eta nirequico biac berdintsu artificial edo ezcommun.

2) buruz zembat den bata ala bestea erabilia euscaraz esango nuque ze biac ez direla erabiliac izan functione prepositivoan, behintzat modu explicitoan.

3) buruz astuntasun phoneticoa causitzen dut nic ze ez dutela differentzia handiric entzuteac edo iracurtzean ikusteac "e-" edo ordea "hon". Beharbada isiltzen nintzateque puntu hontan particulea izan balitz "flagmt" edo "smricgult" edo holatsu.

Cuestionea orain da -niretzat- ea zilegui den proposatzea particula prepositivoac asqui diratequeenac egoquiac edo ez den zilegui proposatzea directione hortan ezer nahizta izan intentioneric hoberenaz. Ezen ezartzen dela vetoa, in principio eta de facto bide eta philosophia horri. Esan gabe doa ze ni ez nagoela alde veto hori. Beharbada blog honen iracurletan oxala ez dago nehor veto castrante horren alde, oxala. Baina duda gabe ba dago veto horren aldecoric an euscararen mundua tamalez

igandea, maiatza 20, 2018 4:23:00 PM  
Anonymous Anonimoa said...

"e-" aurrizkiak erabide artifiziala badu ere, azken urteetan naturalizatu da nazioarteko baliabide gisa. Niri normal-normala begitantzen zait, eta esanahi aski garbikoa, Internetekin eta elektronikarekin lotutako terminoetan, bai mailegatuetan, bai erator litezkeen guztietan, hala nola: e-mail, e-commerce, e-business, e-banking, e-sports, e-paper, e-cigarette, e-car eta e-book.
Gilen

astelehena, maiatza 21, 2018 12:35:00 PM  
Blogger Erramun Gerrikagoitia said...

Gilen, zuc diozun "e-" hori eta dakarzun exempluetan da erabilia ingles verbatan, ingles hizcuntzan. Nola e-mail edo sarriago nola email da uste dut electronico verbearen laburdura, ezen email edo e-mail da esan nahi duena posta electronicoa. Beste dakartzun exempluetan berdin nic uste e-commerce, e-business, e-banking, e-sports, e-paper, e-cigarette, e-car, e-book.

Beraz, ulertzen dut diozula edo duzula defenditzen ze hartu ahal dugula ingles particula hori baita euscaraz ere eta erabili casuraco functione genitivoan bedin, nola Elizondoco bestac edo bestac e-Elizondo. Holan al da?

astelehena, maiatza 21, 2018 1:10:00 PM  
Anonymous Anonimoa said...

Kaixo, Erramun. Ez, ez dut zuk diozuna esan nahi. Esan nahi dut "e-" horrek esanahi aski ezaguna eta zabaldua duela hizkuntza guztietan (ingelesaren bitartez), eta nahasgarria iruditzen zaidala genitiborako erabiltzea.
Gilen

astelehena, maiatza 21, 2018 3:49:00 PM  
Blogger Jesus Rubio said...

Gilen, ikus sarrera hau gáin zure komentarioa.

asteartea, maiatza 22, 2018 10:43:00 AM  

Argitaratu iruzkina

<< Home