osteguna, uztaila 14, 2022

Gure ikuspegitik, bi ordenetan (OVS eta SOV) sujetu aktiboa (eta objetua) dá berbera, barné bi estruktura aktibo kin ordena diferenteak

Aipatzen genuen atzo ondorengo pasartea, aterea ti Domene (2011):

EI prefijo z- pudo tener su origen en el prefijo de 2. persona de respeto y de 2. persona plural z- utilizado como prefijo de 3. persona z- en alocutivo y, después, en el no alocutivo; o bien en la analogía con la 3. persona singular del Pasado de izan, zan/zen = 'el/ella/ello era' como afirmó Schuchardt (1893), y por eso se limitó al Pasado; o mejor, en un antiguo pronombre ze que estaría relacionado con los actuales interrogativos zer= 'qué', que significa también 'persona', y zein < *ze-en = 'cuál', como han propuesto R. Gomez y K. Sainz (1995: 225). [Domene, 2011:175]

zeintaz Josu Lavin-ek zioén atzo:

'el/ella/ello era' como afirmó Schuchardt (1893)
Exaktuki!!!

eta non, gure irakurketan, Domene soilik zehazten ari da zéin den a esangura e "zan/zen", ez besterik.

Baina, bestalde, egia da ze euskal aditzaren interpretazio pasiboak izan dú (eta zenbait analisitan oraindik ere bádu), arrakasta handia. Schuchardt-ek berak, adibidez, hau idazten zuén an bere 1893ko lan aipatu hori ("Sobre la formación de las flexiones de ralción del verbo vasco", 1893:220):

EI verbo transitivo del vascuence está concebido en sentido pasivo: Na-kar-zu, "vos me traéis" signiflca al pie de la letra: "soy traído por vos".

Guk "na-kar-zu" horretan hau ikusten dugu:

ni   da   kar   zu > n(i) - (d)a - kar - zu > nakarzu

ni (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzekoa nola "orain", eta edozein kasutan zerbait oso kontextuala, oso presentziala) - kar (aditz-erroa, aditzaren eduki semantikoa, besterik ez) - zu (sujetu aktiboa)  

OVS

Hor sujetu aktiboak ez zuen behar inolako markarik, (ez zen behar ergatiborik), zeren posizionalki markatua baitzegoen. Bide beretik ("-a" artikulu determinatua ez zen oraindik sortua):

sagar   da   kar   zu

sagar (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzerakoa nola "orain") - kar (aditz-erroa, aditzaren edukia, besterik ez) - zu (sujetu aktiboa)  

OVS

 edo berdin:

sagar   da   kar (t)za  zu

sagar (objetua) - da (orainaldiko partikula printzipioz adverbiala, akaso antzerakoa nola "orain") - kar (aditz-erroa, aditzaren edukia, besterik ez) - (t)za (adverbio moduko bat adiéraziz "asko" edo pluraltasuna) - zu (sujetu aktiboa)  

OVS

non "da" eta "(t)za" izanen lirake adverbio modukoak, zein kokatuko ziren aurré edo atzé aditza segun euren interes komunikatiboa.

Esan nahi baita ze hor argiki ikusten dugu esaldi aktibo bat baina an OVS ordena, zein akaso izanen zén euskararen ordena zahar bat, nondik S gerota gehiago hasiko zen dislokatzen ki aurreneko posizioa, non sortu zén ergatiboa:

zuga ni da kar zu > zuk nakarzu

SOV

non "zuga" horrek jarraitzen du izaten ber sujetu aktiboa zein lehenago (bukaerako "zu" bikoiztu hori jada gelditu da fosilizatua an morfologia, testígatuz ordena zaharra), baina orain gramatikaldua an hasiera e esaldia. Esan nahi baita ze, gure ikuspegitik, bi ordenetan (OVS eta SOV) sujetu aktiboa (eta objetua) dá berbera, barné bi estruktura aktibo kin ordena diferenteak. [>>>]

Etiketak: ,

1 Comments:

Blogger Josu Lavin said...

Hugo Schuchardt jaunak ederki dio noiz baitiosku ezen euskal aditza zentzu pasiboan kontzebitua dela:

na-kar-zu, "vos me traéis" literalki: "soy traído por vos".

Berdin esan zezakeen iraganaldiari buruz:

nindakarzun "vos me traíais" literalki: "era traído por vos".

Edo alegiazkoan:

banindakarzu "si vos me trajeseis" literalki: "si fuese traído traído por vos".

Edo alegiazkoa + KE:

nindakarkezu "me traeríais" literalki: "sería traído por vos".

ostirala, uztaila 15, 2022 7:14:00 AM  

Argitaratu iruzkina

<< Home