astelehena, maiatza 01, 2023

"ziran" adizkia hasieran izanen zén "zu ziran" (lehenaldiko 2. persona plurala) ordezta "haiek ziran" (lehenaldiko 3. persona plurala)

Behinda atzokoan ikusi nóndik etor zitezkén, gure analisian, "izan" aditzaren orainaldiko adizkiak, gaur jarraituko dugu osatzen lehenaldiko pluralak, zeintatik jada aztertu genituén lehenengo hiru personak:

Hortaz, izanen genuké:

  • e - i - za - n > i - za - n = izan (aditz-partizipioa)

----------------

  • n(i) - e - i - z(a) - n > n - e - i - za - n > n - i - za - n   > n - i - (n) - (t) - za - n = nintzan (lehenaldiko 1. persona) 
  • h(i) - e - i - z(a) - n > h - e - i - za - n > h - i - za - n   > h - i - (n) - (t) - za - n = hintzan (lehenaldiko 2. persona) 
  • e - i - za - n > i - za - n > za - n = zan (lehenaldiko 3. persona)

Eta jarraiki orainaldiko ildo bera, lehenaldiko pluralak ere derivatuko lirake ti ber "la/ra" erroa:

  • *e - i - la - n > *e - i - ra - n

halatan non 1. eta 2. persona plural regularrak izanen zirén:

  • g(u) - e - i - la - n > g(u) - e - i - ra - n > giran (lehenaldiko 1. persona plurala)
  • z(u) - e - i - la - n > z(u) - e - i - ra - n > ziran (lehenaldiko 2. persona plurala)

Horrela, garai zahar hartan, "ziran" adizkia izanen zén regularki 2. persona plurala ("zu ziran") eta ez, gaur lez, 3. persona plurala ("haiek ziran"), antzera nola "giran" izanen zén 1. persona plurala ("gu giran").

Hortaz, zéin izanen zen 3. persona plural zaharra?, zér dela-ta aldatu zén? nóla sortu zirén lehenaldiko 1. eta 2. persona berriak? Datozen sarreretan saiatuko gará azaltzen bilakaera horiek.

1 Comments:

Blogger Unknown said...

Honek du planteatzen ba (bat) galdera filosofiko-linguistiko:

Arabera (depende) ze ikuspegitik dugun aztertzen, esan ahal dugu gaur egungo aditz ofizialak dirala inkorrektoak. Baldin eta zen existitu ba euskara instituzio, esango zun aldaketa horiek zirela inkorrekzio gramatikalak, onartezinak. Esker ez zen existitzen instituzio hori, ziren onartu aldaketak, beraz inkorrekzioak, beraz evoluzioa.

Gabe erori nahi an zirkulu ero bat, dut pentsatzen zalantza hori dela zilegi.

Txopi

astelehena, maiatza 01, 2023 12:28:00 PM  

Argitaratu iruzkina

<< Home