Demokratia versus demokrazia
Dio Josu Lavin-ek an aurreko mezu bat ezen euskaldun kontinentalek euskaraz mintzo direlarik v ahoskatzen dutela frantsesen modura.
Baina guk gainbegiratu dugu Michelenaren "Fonética histórica vasca" (non irakurleak ezagutu ahal izanen ditu antigoaleko eta atzoko bertako ahoskerak), eta ez dugu aurkitu arrastorik txikiena ere ti "v" labiodental euskalduna.
"v" labiodentala aipatzen da noiz mintzatzen baita buruz latina edo romantzea, an, adibidez, termino hauek:
Bai, ordea, agertzen dira beste soinu batzuk zein erabili dituzte hainbat euskaldun kontinentalek aspalditik ere, nola "ü" (hor ere, nik uste giro irekia egon behar dela afin idatzi "ü" edo "u", baina guk momentu honetan behintzat ez genuke orokorrean "ü" soinua idatziko).
Michelenaren hiztegi fonetiko hori gure gustukoa da, oso; eta hor aurkitzen ditugu sarrera hauek:
Bestalde Erramunek dio ze hitzek badute existentzia propio bat, eta gu ados gaude respektu hitzaren edukia, baina ez respektu hitzaren grafia. Uste dut ze hitz internazional mailegatuak (nola "ikonoklasta" edo "demokrazia") oso inportanteak dira kontzeptualki (hau da, kontzeptu edo ideia internazional horiek dira mugarri kulturalak zein zaindu eta propagatu behar dira), baina grafia gardendu daiteke arazorik gabe, salbu an kasu partikular eta bakanak non-eta egoki den grafia ere gordetzea.
Jakina, hitzari ez zaizkio egin behar retoke arbitrarioak, baizik soilik horiek zein behar diren afin adaptatu hitz internazioanala a etxeko grafia (zein gure ustez egon beharko litzake aski hurbil ti etxeko ahoskera).
Grekeraz erabiltzen dute "demokratia", baina guk ez genuke egon nahi denbora guztian idazten "demokratia" eta antzekoak bitárten esaten dugún "demokrazia" (are gutxiago "demokratia" idaztea bitartez karaktere grekoak). Bai, ordea, idatziko genuke "demokratiko" (eta ez demokraziko) bitárten esaten dugún "demokratiko", normaltasunez. [94] [⇶]
Baina guk gainbegiratu dugu Michelenaren "Fonética histórica vasca" (non irakurleak ezagutu ahal izanen ditu antigoaleko eta atzoko bertako ahoskerak), eta ez dugu aurkitu arrastorik txikiena ere ti "v" labiodental euskalduna.
"v" labiodentala aipatzen da noiz mintzatzen baita buruz latina edo romantzea, an, adibidez, termino hauek:
En inicial vasc. f- aparece ocasionalmente en lugar de rom. b-, v- p- : vizc. fadura "vega, marisma", a.-nav. faratila "taravilla", fau(n) "vano, fofo", felderako (Pouv.) "galgo" (y felderaka "galga"), b.-nav. ferde "verde" (ya Pouv.), or. fite "enseguida", sul. fóltsü "pulso", lab. frogatu "probado, demostrado", vizc. frakak pantalones, a.-nav. futre "buitre", etc. El cambio puede deberse a muy distintas causas: disimilación, dificultad para reproducir rom. v (cf. fite) o sencillamente el valor expresivo de f debido a su rareza. [265-266]Luis Michelenak erabiltzen du idazkera fonetikoa, eta, beste adibide baterako, idazten digu:
bo(r)ontháte "voluntad" < uoluntatem. [216. or.]Michelenak eskaintzen digu hiztegi bat non aurkitzen baitira berak liburuan komentatutako hitz guztiak an idazkera fonetikoa, eta ... nik ez dut aurkitu ezta "v" bat bera ere.
Bai, ordea, agertzen dira beste soinu batzuk zein erabili dituzte hainbat euskaldun kontinentalek aspalditik ere, nola "ü" (hor ere, nik uste giro irekia egon behar dela afin idatzi "ü" edo "u", baina guk momentu honetan behintzat ez genuke orokorrean "ü" soinua idatziko).
Michelenaren hiztegi fonetiko hori gure gustukoa da, oso; eta hor aurkitzen ditugu sarrera hauek:
birjinaHala ere, badirudi ze zenbait hitz hasi dira ahoskatzen kin "v" à la frantsesa, hala nola "video". Jakin nahi genuke zéin den fenomeno berri horren hedapena; esan nahi baita, gutxi gora behera, zein da zerrenda hon hitzak zein ahoskatzen dituzte kin "v"? Iparralde osoan ahoskatzen al dira? edo da zeozer marjinala?
birtute
borondate, -t(h)ate
-dade
Bestalde Erramunek dio ze hitzek badute existentzia propio bat, eta gu ados gaude respektu hitzaren edukia, baina ez respektu hitzaren grafia. Uste dut ze hitz internazional mailegatuak (nola "ikonoklasta" edo "demokrazia") oso inportanteak dira kontzeptualki (hau da, kontzeptu edo ideia internazional horiek dira mugarri kulturalak zein zaindu eta propagatu behar dira), baina grafia gardendu daiteke arazorik gabe, salbu an kasu partikular eta bakanak non-eta egoki den grafia ere gordetzea.
Jakina, hitzari ez zaizkio egin behar retoke arbitrarioak, baizik soilik horiek zein behar diren afin adaptatu hitz internazioanala a etxeko grafia (zein gure ustez egon beharko litzake aski hurbil ti etxeko ahoskera).
Grekeraz erabiltzen dute "demokratia", baina guk ez genuke egon nahi denbora guztian idazten "demokratia" eta antzekoak bitárten esaten dugún "demokrazia" (are gutxiago "demokratia" idaztea bitartez karaktere grekoak). Bai, ordea, idatziko genuke "demokratiko" (eta ez demokraziko) bitárten esaten dugún "demokratiko", normaltasunez. [94] [⇶]
posted by Jesus Rubio at osteguna, azaroa 09, 2006
45 Comments:
Ergelen nombrea hain fingabea ez balitz neuk DEMOKRATIA idatzi eta ahoskatuko nuke.
25 urte baino gehiago pasatuak dira noiztik neuk Mitxelenaren "Fonética histórica vasca" liburua erosi eta irakurri bainuen.
Leizarragak adibidez VIRGINA erabiltzen du eta prologoan adierazten digu bai frantsesez:
Les mots Basques se prononcent auec toutes leurs lettres, à la façon Latine, comme ils s'escriuent
eta bai euskaraz:
Heuscarazko hitzac, nola scribatzen, hala letra guciequin Latinén ançora pronuntiatzen-ere dirade.
Leizarragak VICI idazten du:
Ezta guiçona ogui beretic vicico
Nondik atera dute XVI. mendean adibidez VICI eta VIRGINA horiek BIZI eta BIRJINA ahoskatzen zirela? Grabaziorik konservatzen al da?
F (fonema) bera ere badirudi berantiarra dela euskaran, ezta?
FITE, FERDE, LOKOMOTIFA, KOPERATIFA, TAFERNA, eta abar... nondik heldu dira?
Nola egokitu behar ditugu inglesetiko hitz berriak? Euskal "ahoskera" jatorrera egokitu behar al dira?
Mitxelenaren obra horretan ez duzu ve-rik aurkitzen berak textuetako ve originalak be-z ordezkatu baititu.
Adeitsuki
Josu Lavin
***********
Zergatik ez duzu BERSUS idazten VERSUS idatzi beharrean. Batuan ere BIRUS idazten dute egunotan BERRIAko lehen orrialdean ikusi dudanez. BIRUS? Ohitu beharra daukat neuk birusetara?
Bestalde, zeuk erabiltzen dituzun preposizioak Mitxelenaren zein lanetan daude justifikatua?
V eta Q idazteak euskaldun jator eta bideozaleenganik bereizten gaitu, ez baita guti!
Horrela adierazten dugu ezen euskaldun garela, baina ez jentillaje de mierda.
Zeharo kaltegarria da gure gazteentzat BIDEO, BIRUS, etc. euskara direla jakitea, zeren inferioritate komplexua ereiten baitie hezur-muinetan.
Ez naiz harritzen' ez badute gero euskaraz hitzegin nahi!
J.L.
Jesus Rubio jauna,
Universitateetako irakasleen hautua' Institutuetako irakasleen hautua baino relevanteagoa da, eta
Institutuetako irakasleen aukera ikastetxeetako irakasleona baino pisuzkoagoa.
Neu herri ikastetxe bateko irakaslea naiz, hau da, eta hitz egokiagoz, eskola maisu.
Zure iritzia' zarenaz geroztik Doktore in Ekonomia, beti ere garrantzitsuagoa izango da nirea baino, erraz uler daitezkeen arrazoi soziologikoengatik. Ez al da hala?
Beraz, zuok' Universitateetako irakasleok' egiten duzuen aukera librearen arauera' BALBULA, BIDEO eta BIRUS hauta baditzazue' niri' eskola maisu naizenoni' kriston putada egiten didazue, zeren VALVULA, VIDEO eta VIRUSen ordez BALBULA, BIDEO eta BIRUS idatzi beharra imposatzen baitidazue.
Zuen responsabilitatea handia da oso. Ez diezaiogun errua beti ere egotz Euskaltzaindiari, zuok responsabilitate direktua eta zuzena baitaukazue.
Nire' batzuetango hostia txarra zuok harturiko erabakien ondorioa besterik ez da.
Neu sentitzen naiz zuen viktima bat.
Neuk ez dut eskatzen zuok valvula, video, virus eta abar idatz dezazuela. Neuk eskatzen dudana da valvula, video, virus, etc. idazteko aukera neuk edukitzea, ez besterik.
Eta zuok' Universitateetako irakasleok' nirea den eskubide hori de facto ukatzen didazue.
Josu Lavin
**********
Jean-Louis Davant euskaltzain jaunak esaten digu in:
http://www.erabili.com/zer_berri/muinetik/1162994201
ezen:
"Iparraldean ere arau galtazalerik badügü, bereziki eskoletan : irakasleen galtoer ihardetsi behar dügü. Haatik "euskara garbia" ez da behinere euskaltzaindiaren bidea izan. Hortaz ariko niz beste behin, merexi beitü."
Jaramon degiogun ondoko zatinnoari:
"irakasleen galtoer ihardetsi behar dügü"
zeina euskara erkide batuago batean honetara bailitzateke:
"irakasleen galtoei/galdeei ihardetsi behar dugu"
Hona hemen konkordantziarik eza noren-eta euskaltzain oso baten eskutik.
Gehiagotan irakurriak ditugu honelakoak.
Jon Koldori zilegi zaiona' bekio zilegi izan euskaldun den orori.
Adeitsuki
Josu Lavin
***********
Jesus Rubio mintzo dateke buruz Mitxelena nola balitz jainkoaren -euskararen- revelationea eta hartan (soil?) basatu nahi duke bere razonamendua. Baina ez du edo duke ezagutzen aski komplet Mitxelena ze bera ere, gure Mitxelena handi monolithikoa eta totemikoa (?), bai agertu zen alde v letrea an orthographia modernoa an hitz kultoak. Delarik hori soil, behintzat nire partetik konstatationea soil, ez besterik.
Ni gogoratzen naiz nola hak akademiko jn Alfonso Irigoien esaten zuen ze alde zeogela Luis Mitxelena sartzeko euskaran v letrea eta nola exemplu paradigmatiko aipatzen zuen hak Mitxelena vektore hitza, esanik ze vektore eta horrelatsuko hitzak behar lirateke izkiriatu kin v letrea (Jesus Rubio, ez zen sartzen nola behar zen ahoskatu edo pronuntziatu ze ari zen soil orduan buruz orthographia eta ez buruz orthoepia).
On litzateke ere jakitea zer zioen -ez dakit orai berdintsu esaten segituko luke- hak akademiko Xabier Kintana noiz izkiriatu zuen:
Euskaltzaindiaren Leioako Biltzarra
Zenbait gogoeta
Xabier Kintana
Hortxe dugu, adibidez, joan den mendeko mito aski berri baten ondorioz, v letra gure alfabetotik baztertu nahi absurdua, zenbaitzuk lehenago f ere kentzen saiatu ziren bezala. Horren ondorioz, euskaldunok gara, Europako herrien artean, video, viverridoak, vitalismo edo vektore gisako kultur hitz homologatuak itxuragabeki b-rekin idazteko setakeria dugun bakarrak, eta horrela, ustezko erraztasunaren aitzakiaz, egiatan, inguruko erdarak ere jakin behar dituzten gure ikasleei alferreko zailbide galanta sortzen diegu, zergatik ez dakidala inork aitortu nahi ez duena. Mitxelena bera bezala, Villasante, Krutwig, Irigoien eta Altuna euskaltzainak, letra hori onartzearen alde azaldu zaizkigu behin baino gehiagotan, eta nahiz eta, Gerrikagoitiari bezala, jendeak irri eta barre egin ez dien, ez zaie horregatik jaramon handirik egin. Dena den, gaur behar den seriotasunaz plateatu nahi izan ez dugun puntu honek bihar edo etzi buruko min berretuak emanen dizkigu, zenbat eta gaizkoaturik are sendatzeko zailago izaten diren gaizki trataturiko zauri zaharren antzera.
Kaixo Josu:
Zenbait matizazio egin nahi nituzke a zure komentarioak:
1.: Razonableki argi dago ze euskaldun kontinentalek eta peninsularrek ahoskatu eta ahoskatzen dute "abendu" kin "b", nahiz-eta Leiçarragak idatzi zuen "adventu". Zuk ez baduzu ikusi nahi, zure arazoa da.
2.: Nik erabiltzen ditudan preposizio batzuk badaude justifikatuak an Michelenaren lanak (nola, adibidez, "ezi" konparatiboa). Beste batzuk (gehien gehienak) berrikuntza dira, argi baino argiago utzi dudanez. Kontu gehiagoz idatzi beharko zenuke, pentsatuz zer diozun gehiago zi nola idazten duzun.
3.: V eta q idazteak ez zaitu bereizten ti "jentilaje de mierda", bistan denez. Askoz gehiago zaindu behar duzu argumentazioa (eta datuak): bestela izanen zara "zientifiko de mierda".
4.: Ondo dakizunez, ni nago aldez giro ortografiko (eta bestelako) irekia. Zu ez.
Zinez diotsut: zaindu zure burua eta zure lengoajea.
Kaixo Erramun:
Diozu:
"Jesus Rubio mintzo dateke buruz Mitxelena nola balitz jainkoaren -euskararen- revelationea eta hartan (soil?) basatu nahi duke bere razonamendua."
Baina ni ez naiz mintzatu buruz Mitxelena nola balitz ... ¿nondik atera duzu hori?
Diozu:
"Baina ez du edo duke ezagutzen aski komplet Mitxelena ze bera ere, gure Mitxelena handi monolithikoa eta totemikoa (?), bai agertu zen alde v letrea an orthographia modernoa an hitz kultoak."
Ni ez naiz mintzatu buruz Mitxelenaren posizio ortografikoa, baizik buruz nire posizio ortografikoa. Modu berean ez naiz mintzatu buruz Kintanaren posizio ortografikoa, adibidez.
Bestalde, grekeraz berdin idazten dira gaztelaniazko "biología" eta "vitamina" (biak kin "B" labiodentala), eta?
Konforme, Jesus, mintzatu zara soil buruz zeure eritxia an orthographia hon euskara. Ondo da hori jakitea eta explizituki agertzea ze bestela egon ahal dira gaizki ulertuak, nola nirea. Nola hainbat aipatzen zenuen Mitxelea eta zure kommentario guzia zen haren inguruan nik intuitivoki -dirudionez intuitione guziak ez dira zuzenak- txarto interpretatu nuen.
Azkenean diozu galdetzen duzula:
Bestalde, grekeraz berdin idazten dira gaztelaniazko "biología" eta "vitamina" (biak kin "B" labiodentala), eta?
Erantzuna da labur eta zuzen, bai. Biologia (βιολογια) eta vitamina (βιταμινη).
Grekoek differentziatzen dute eta hartzen dute kontuan ezartzeko euren orthographia hainbat faktore edo variante, esaterako epokha historiko differenteak hon hitzak eta, seguru, faktore gehiago ere.
Halan biologia hitza (βιολογια) izkiratzen dute nola beti izkiriatu ohi izan dute izanik hitz greko aspaldiko bat datorrena Khristo aurretik, nahiz lehen ahoskatzen zen kin "b" eta egun ahoskatzen dute kin "v", segitzen dute izkiriatzen -mantenituz hitzaren memoria historiko orthographikoa-. Zeren dute differentziatzen zer da orthographia eta zer orthoepia, segitzen dute izkiriatzen kin "b" nahiz irakurtzen dute kin "v"; nik esaten nuke dela alderantzizkoa nola gaztelaniaz non nahiz ikusi eta izkiriatu kin "v" irakurtzen da kin "b". Hori guzia buruz biologia (βιολογια).
Beste sail batean sarturik da ikustea vitamina hitza(βιταμινη). Hau hitza da grekoentzat arrotzhitz bat hartua dena modernoki beste hizkuntza batetik zeinak duen beste alphabeto bat. Differente izan behar duke tratamenduak hon translitterationea eta komplikatuago noiz hitz bat -arrotzhitz bat- hartzen da tik beste alphabeto bat.
Berba batean, enfin, ezen an vitamina kanpoko hitza hartu dute hitz hori den bezala eta an biologia hitza ez dute kanbiorik egin zeren atxeki dute memoria orthographiko historikoa.
Beste hitz modernoetan zeintzu ahoskatzen direa kin "b" erabiltzen dute bloke konsonantiko berria -μπ- adierazteko "b", zeren alphabeto grekoan ez dago graphiarik tzat "v". Halan garagardoa esaten eta izkiriatzen dute μπυρα (bira edo birra, harturik seguruenez tik italianoa).
Kaixo Jesus,
Soil-soilik arrazoia duzu noiz esaten didazun ezen neure burua zaindu behar dudala eta neure linguagea.
Adeitsuki
Josu Lavin
**********
Kaixo Jesus,
Nola idatziko zenituzke zeuk hitzok:
walkie-talkie
Washington
waterpolo
windsurf
software
zeren V letra' zure razonamenduaren arauera' injustifikatuta badago' are injustifikatuagoa litzateke W letra, ezta?
Zein da kasu honetan zeure hautu ortografikoa?
Josu Lavin
***********
ABENDU eta ADVENTU gaur egun ez dira ber gauza. Gaztelaniaz bata da diciembre eta bestea Adviento.
Hona hemen kasu anitzetarik bat non VENIR verbua euskaraz erabiltzen den AD preposizioarekin batera.
AD + VENTO = AT + ETORRI
VENITU ez da euskara erabiltzen ETORRIren ordez, baina bai:
komentu/konventu, komeni/konvenitu, intervenitu, prevenitu, etc.
Bai VENIR aditza euskaraz erabiltzen da CON, PRE, INTER, eta bestelako preposizio latinoekin, zeinak aspalditik baitaude euskaran erroturik.
KON AITA, zentzu honetan, AITAREKIN bezain euskara konsidera liteke.
Euskal Herriko ume askori galdetzen badiezu euskaraz ea norekin etorri diren erantzuten dute: "KON AITA" aitarekin etorri denean, eta "KON AMA" ama izan bada harekin etorri dena.
Egunero irakasleok konstatatu behar dugun faktu linguistikoa da.
Ez nabil txantxetan, egia borobila baita.
J.L.
Bon, espero dut ezen inork ere ez duela pensatuko ezen KON AMA eta KON AITA modukoak esatearen aldekoa naizenik. Neuk konstatatu egiten dut ezen entzun egiten ditugula quasi egunero.
KIN AMA eta KIN AITA, ordea, ez dira entzuten. Hauxe ere konstatagarria da.
Adeitsuki
J.L.
PEILLENKERIAK
Hona hemen Txomin Peillen euskaltzainak ezkiribaturiko erantzun bat bere adiskide eta euskaltzainkide den Jon Koldo Dabanti (sic, batuaz) in erabili.com:
Etxen izenak ezkiribatzean
2006-11-09 / 11:53 / Txomin Peillen
Jon Koldo
Esküan artean Gites rurales delakoen izenak baditiat, ikus baheza zer axola düen eüskaarrekin beren etxen izenak ezkiribatzean, Jauregiberri. Hobennean Jauregguiber, bena gero turkoak balira bezala Jaiguiber, Jaiber. Iragoien emaiten düe , Iagoen Iagoin, Iagognia eta holako zonbat. Badiagü lan egiteko Ziberoan., bena ez dea berantegi.
Astelehenean ikusartino.
Txomin
Lavinen kommentarioa: eta nola hostia, bada, idazten du berak?
Zuberera al da hori?
J.L.
Ukan birusa
Datorren hilaren 3an amaituko den UKAN BIRUSA kutsatzeko kanpaina abian da honez gero.
Koinazo ederra emanen digute, duda gabe, hain idea bikainarekin!
PAIDEIAn, Hezkuntzaren Euskal Akademian UKAN /ukhan/ VIRUSA nahiago dugu kontagiatu eta kutsatu.
J.L.
Izkiratu du hak Jesus Rubio hau
Bestalde Erramunek dio ze hitzek badute existentzia propio bat, eta ni ados nago respektu hitzaren edukia, baina ez respektu hitzaren grafia.
On litzateke guk ere differentzia egitea nola alemanek artean bi multzo lexikal maileguak (hitz kanpotik hartuak eta historikoki ere erosionatuak modu naturalean populuak) eta arrotzhitzak (hitz kanpotik ere hartuak baina direktuki eta zuzen gabe erosionerik, normalean epokha modernoagoan edo direnak hitz kulto aspaldikoak). Lirateke mailegu esaterako alkate, brusa, errime, zapatu, ... eta arrotzhitz asteroide, multivalentzia, installatu, frivolo, ...
Hitzek dute existentzia propio bat aldetik konzeptua eta ere aldetik orthographia zeren hitzak du existentzia bat, bat bakarra soil. Gero "adaptatzen" edo "egokitzen" dena edo kambioak egiten dituztela an graphia zeren bait dituzte ideia edo mania batzuk respektuz zenbait letra (v, y, w, r, ...). Hitzek dute existentzia bat eta bere baitan daroe, kodaroe (conllevar) nola konzeptua hala graphia. Halan noiz ez dago txoke "maniakorik" ez da kanbiorik egiten arrotzhitzetan nola esaterako an asteroide hitza ez dute egiten kambiorik eta noiz dago a s t e r o i d e ez dute kambiatzen ezein letra tik beatzi dituenak, non da a da a, non da s da s, non t da t, non e da e, ... Ez dute izkiriatzen esaterako asderoide edo astemoide, dutelarik errespetzen, mantentzen eta etxekitzen letra dakarrena, duena bere baitan edo kondakarrena (conllevar).
Nola ez den sartu hitz batzutan maniarik dituzte orthographiok errespetatzen nehork ez dakiela zerengatik sariztatuak izan diren an tombola dispensivo eta eximentea, halan vodka, software, ... eta guti gehiago batzuk.
Nire ustez hitzek dute bere baitan eta kondaroe batetik konzeptua -dena importanteena- eta ere orthographia bat zein ez da komeni mugitzea baldin ez badagoz premia egiazko larri realak kambiatzeko (retoke alferrekoak). Esaterako euskal hitz inglesetik hartuak, hak twist, du batetik konzeptua hon musika klase bat eta ere orthographia edo visualizatione bat nola twist.
Berdintsu kin triunvirato, ... eta mila gehiago.
Kaixo Erramun,
Jesus Rubio tangentetik irteten da eta ni ez pozten.
Erantzuna eta soluzioa erraza da, VIRUS ala BIRUS?
BIRUSen aldekoei tokatzen zaie mintzatzea, zeren VIRUS idaztea hyper justifikatuta baitago.
Neuk lerro bat eginen nuke, zeinaren ezkerrean BIRUS idazten lutenak baileudeke eta beste aldeak hak zeinek idatzi nahi dugun VIRUS.
BIRUS aldekoen aldean Etxenike, Perez, eta beste unibertsitario batzuk leudeke. Lerroaren bestaldean eta han non egon behar garen: el Manu, el Iñigo Bullain, el Erramun, el Lavin eta beste zoombait zoombatu.
Europan, eta Mundu osoan, ordea, zoombatuta leudenak haik lirate, ez geu!
Birus!
Hombre, no jodamos!
Josu Lavin
**********
Bai, arrazoi galanta, ezen ez dago zertan argudiatu beharrik zergatik izkiriatu virus, zeren hitza holan bait da.
Behar luketenak argudiatu, baina diot augudiatu zeren ez bait dute argudiatzen deus baizik dute esaten soil nahi dutela eta direla possitionatzen alde birus, dira besteak zeintzuk nahi dute egin kambio, egokitze edo adaptationek.
Zergatik adaptatione horiek? Non dira argudioak alde horiek adaptationeak eta egokitzeak, noiz ez dira beharrezko -alferreko retokeok-; edo argudia dezatela (ditzatela) horiek beharrak.
Kaixo Erramun,
Blog honetan aipatu dudan arte ez naiz konturatu. Neuk modu infantilean edo pensatzen nuen ezen Euskaltzaindia zela erruduna, orain gero eta ageriago zait ezen benetako errudunak irakasleak direla (universitate, institutu, ikastetxe, euskaltegi eta abarretakoak).
BIReUSkara haien obra da.
J.L.
Grekoek dauzkate arrazoi onak afin idatzi "biología" eta "vitamina" kin aurreneko letra bera (B labiodentala), eta euskaldunok ere dauzkagu arrazoi on berberak afin gauza bera egin kin "b" bilabiala.
Arrazoi on horiek dira arrazoi fonetikoak.
Gero daude arrazoi historikoak. Baina hauek dira niretzat bigarren mailakoak respektu fonetikoak.
Nik idazten dut "versus" porke da latinismo argi eta berri bat, baina normalizatzen denean, ez daukat arazorik per idatzi "bersus" edo "bersu", berdin nola idazten dudan "salbu" edo "respektu".
Iripide bera aplikatzen da a "bideoa", "birusa", "kanpusa" edo "bademekun".
Ondo begiratuta, uste dut ze bai "bideo" eta baita "birus" ere badaude normalizatuta (nola "futbol" edo "kornerra"), eta akaso hobe da normalean grafia fonetikoan idaztea (salbu akaso kontestu berezietan).
Bideo eta birus normalizatuta daudela?
Bideo eta birus' izatez anormalak dira eta ez dira sekulan normalizaturik egongo.
Subnormalen herrian baizik ezin dira egon normalizatuta.
Nola egongo dira normalizatuta euskara bera ere normalizaturik ez dagoenean!
Hemen euskaldun guztiok dakigu ezen BIDEO eta BIRUS, berez, VIDEO eta VIRUS hitz normalen forma eusko-anormalak direla.
Eskerrik asko zure sinzeritateagatik.
Zure lankideek ere berdintsu pensatzen dukete, antza denez, haien praktika egunerokoa ikusita.
Eta ez zaizue aurpegia lurrera erortzen?
Segitzen al duzue kobratzen normal-normal?
Qué puta mierda de unibertsitate!
J.L.
Pensatzen nuen, benetan, euskararen alde ari zinela. Bai, sinetsita nengoen.
Baina honelako hau idazten duen profesore unibertsitarioak adarra jo besterik ez digu egin nahi:
"Nik idazten dut "versus" porke da latinismo argi eta berri bat, baina normalizatzen denean, ez daukat arazorik per idatzi "bersus" edo "bersu", berdin nola idazten dudan "salbu" edo "respektu".
Iripide bera aplikatzen da a "bideoa", "birusa", "kanpusa" edo "bademekun"."
VERSUS ez da latinismo bat, zeren latinez VERSUS hitzak ez baitu
KONTRA esan nahi.
PORKE Bravo!
NORMALIZATZEN DENEAN quiere decir CUANDO SE NORMALIZA. (putus modus indicativus)
NORMALIZA DADINEAN quiere decir CUANSO SE NORMALICE (subjunctivo)
KANPUSA? Pa'l botellon?
BADEMEKUN? Igual hobeto badekinme, ezta? Edo hoakinni?
Has perdido muchos puntos, majete!
J.L.
Firin Faran
Firin Faran ikusten egona naiz eta hemen ere berriro ere beste "euskal" fonema bat entzuteko aukera izan dut:
proCesua
non C hori espainol hutsez ahoskaturik izana den.
Jose Luis Lizundia euskaltzain osoaren ahoan hain zuzen ere. Ez da lehenengo aldiz entzuten diodana eta ez hari bakarrik.
Belarria ukan badezagu egunero entzun ditzakegu honelakoak: procesua, konstitucioa, etc.
Neuk konstatatu egiten dut ez besterik.
Hemen ez da garbi jokatzen. Hemen joko guarroa egiten da.
J.L.
"Doktore" normal-normal idazten duen horrek dio ze ezin da idatzi "bideo" (zein dago hain normalizatua nola "doktore").
Ikasi beharko zenuke, Josu, errealitatea ikusten.
Areago, dio ze halako grafia soilik normalizatu daiteke an subnormalen herria.
Hori da errespetu-falta lazgarri bat respektu personak kin defizientzia mentalak. Ikasi beharko zenuke, Josu, personak errespetatzen.
Dio Josuk ze nik nahi dut jo adarra. Eta aipatzen ditu arrazoiak:
1.: Dio Josuk: "VERSUS ez da latinismo bat, zeren latinez VERSUS hitzak ez baitu KONTRA esan nahi."
Diot nik:
Nire inglesezko hiztegiak (THE NEW COLLINS CONCISE ENGLISH DICTIONARY (1982)) dio buruz "versus":
versus: [C15: < L: turned (in the direction of), opposite, > vertere to turn]
zeinek esan nahi du ze inglesez gure "versus" hori hartu zen an XV mendea ti latina, non, besteak beste esan nahi zuen opposite. Euskarara berrikiago pasatu da (dirudienez, via inglesa), baina latinismo berbera da.
Zerbait zuzentzen duzunean, adierazi behar dituzu zure iturriak. Ikasi behar duzu rigurosoa izaten.
2.: Dio Josuk: "PORKE Bravo!"
Diot nik: Ze arazo duzu kin "porke"? Ez al da erabiltzen? Idatzi beharko nuke "porque" eta esan "porkwe"?
Ikasi behar duzu zehatzagoa izaten.
3.: Dio Josuk: "NORMALIZATZEN DENEAN quiere decir CUANDO SE NORMALIZA. (putus modus indicativus) NORMALIZA DADINEAN quiere decir CUANSO SE NORMALICE (subjunctivo)".
Ba dirudi ze Josuk erabakitzen du zerk zer esan nahi duen. Eta kitto! Ikasi behar duzu Josu malguagoa izaten.
4.: Dio Josuk: "KANPUSA? Pa'l botellon?"
Diot nik: Nik momentu honetan idazten dut "campusa", baina, egia esan, grafia hori lehenengo aldiz ikusi nuenean harritu egin nintzen. Nik argi daukat: ez daukat arazorik afin idatzi "kanpusa", nola ez daukadan arazorik afin idatzi "kanpo". Polonieraz edo suomiz ere ez dute arazorik afin idatzi "kampus", adibidez.
5.: Dio Josuk: "BADEMEKUN? Igual hobeto badekinme, ezta? Edo hoakinni?"
Diot nik: "Vade mecum" edo "veni mecum" latino horiek ez dirudite jatorriz oso formalak: berdin nola ez dirudien oso formala deitzea a liburu bat "hoa nirekin" edo "etor nirekin". Baina usantzaz formaldu egin dira (usantzaren poderioa!), eta ongi da. Gainera dibertigarria da kontrastea.
Nik momentu honetan idatziko nuke "vade mecum", nola latinezko esamoldea. Baina esamolde hori hasten bagara moldatzen, hala nola egin duten gaztelaniaz: "vademécum" (baita "vademeco" ere), edo alemaneraz: "vademekum" ("v"-a ahoskatzen dute); ez nuke nik kasu horretan arazorik afin idatzi "bademekum", "bademeko" edo inkluso "bademekun", berdin nola ez dudan arazorik afin idatzi "kurrikulum" (munduan zehar ere hala idazten da askotan), edo kurrikulo (baina "curriculum vitae"). Hau da, edo dena berdin, edo hasten bagara egokitzen, egokitu dezakegu dena (ez derrigor, hala ere).
Baina, argi dago, bai alemanek, bai polakoek, bai finlandesek, bai filipinoek(tagalog) Josu Lavinentzat dira "subnormalen herriak". Berriro diotsut, zaindu zazu zure burua, zeren dituzu arazoak.
6.: Bukatzen du Josuk: "Has perdido muchos puntos, majete!"
Diot nik: hori bai dela adarjotzea!
Blog-administratzaileak iruzkina kendu du.
Begira, Jesus, heldu gara punktu batera nondik ezin baitugu aurrera egin.
Pena bat da.
Gera zaitez zure bideo, birus eta bademekun guztiekin. Disfruta ezazu haiekin eta egon zaitez lasai, zeren majoritatea zurekin bat baitator. Ea zorte bera duzun garabidegailuekin ere.
J.L.
Bai, Bereterretxe, hemen diskussionean arazoa da onhartu nahi da edo ez da onhartu nahi graphia internationala hon hitz internationalak. Esaterako ez du onhartu nahi hak Jesus Rubio eta aitzitik bai du onhartzen hak Josu Lavin (Labin?).
Arrazoiak edo argudioak antza dira alferrik. Batzuk dute "maniak edo erreparoak" respektuz edo kontra letra batzuk, bestek aitzitik ez.
Ote du, galdetzen dut, zeozer zerikusirik kin razismo kulturala, ez doa prefosta personalki kontra inor (ez Jesus, ez beste inor baizik doa esana serioski eta impersonalki).
Jesus, zorionez guti dagoz zu bezain radikal eta extremista an euskal orthographia, zorionez. Da evidentea eta klar. Jartzen diezu ere salvuespenei possibilitatea hon applikatzeko retroaktivotasuna, kaduzitate data, hori gatik diot hori hon radikal eta extremista.
Joan zarateke lar urrun edo zagoz lar atxikia, kateatua eta harrapatua an zeure orthographia phonetikoa. Esan bezala, behintzat konzeptualki dira differente ortho+graphia eta ortho+epia. Hemen ari gara soil buruz ortho + graphia.
Neuk aitortu beharra daukat ezen neure idazteko manera inoiz bortitza suerta ahal daitekeela. Sutan jartzen naiz.
Odolak deraut irakiten.
Zenbait mezu' politikoki inkorrektu zirenik' ezabatu behar izan ditut, niri neroni ere gogor gertatzen baitzitzaizkidan' haiek berrirakurtzean.
Ezabatu ditudanarren' mezu haietan esaten nituenak oro' ene baitan hain dira atxikiak' eta eni hain zaizkit estekatuak eta neu haiei' non iritzi horien preso bainaiz ezin disimulatuzko eta ezin bazterra utzizko manera ondikozko batean.
Lerro bat ezarriko dut hemendik aitzina' zeinaren alde batean BIRUSDUNAK egonen baitira eta beste
aldean VIRUSDUNAK.
VIRUS idazten dutenak izango dira nire adiskideak, eta BIRUS idazten dutenak aski izango dute eta sobera' BIRUS hori jasaiteaz.
Ezberdina litzateke BIRUS eta holakoak ignorantziaz idatz balezate. Ignorantzia soluziona litekeen gaitza da tresna egokiak helaraziz, baina jakinaren gainean BIRUS idazten duten guztiei ongi jakinaraziko diet zenbaterainokoa den handia nire hostia txarra, eta batez ere VIRUS erdara-anglesetan eta BIRUS euskaran idazten duten lotsagabeko guztiei.
J.L.
Kaixo Bereterretxe:
Ni ez naiz jartzen inondik inora zurrun respektu erabilera hon "v" edo "b". Nik uste askatasuna egon behar dela idaztekotz zenbait hitz kin "v" edo kin "b" nahierara, segun idazlearen sensibilitatea, intentzioa edo kontestua.
Hala ere, nik ditut nire lehentasunak, nola zuk dauzkazun zeureak. Adibidez, euskaraz idazten da “imajinatu”, “exijitu”, ..: orduan, zergatik ezingo da idatzi “sujeritu”? Nik aurrejartzen dut irizpide fonetikoa, besterik ez. Bestalde, nik onartzen ditut bai “sug(g)eritu”, bai “suyeritu”, eta baita “suieritu” ere (kin edozein ahoskera).
Gaurko berrikuntza izan daiteke biharko jeneralitatea , baina berrikuntzak gara daitezen (edo ez) existitu behar da giro irekia respektu berrikuntzak, eta hori giroa da falta zaiguna.
Denok aski ados egon gaitezke ezen euskarak behar ditu berrikuntzak; baina, nola demontre garatuko dira berrikuntza horiek baldin ez badugu sortzen giro ireki egokia?
Kaixo Erramun:
1.: Ez da egia ze nik ez dut onartu (ontzat hartu) nahi grafia internazionala hon hitz internazionalak. Nik ontzat hartzen dut edozein grafia baldin ulertzen bada; baina nire lehentasunak ditut. Espero dut utziko didazula nire lehentasunak izaten.
2.: Afera honetan, zu zara, Erramun, nire grafia onartzen ez duzuna.
3.: Nik badakit zer diren kontzeptu eta ideia internazionalak, nola “demokrazia” edo “arrazakeria”; baina ez dakit ondo zer den grafia internazionala (demokratia?, democracie?, racism?, rassismus?).
4.: Diozu ze “arrazoiak eta argudioak antza dira alferrik”, eta hori, berriro ere, ez da egia. Azaldu behar didazu zergatik idazten duzun “razismo” kin “z” baldin inguruko hizkuntza gehienak erabiltzen badute “c” edo “s”. Zure arrazoi eta argudio horiek ez al dute balio ezta zeuretzat ere?
5.: Diozu ze “batzuk dute “maniak eta reparoak” respektuz edo kontra letra batzuk, bestek aitzitik ez”. Eta hor egia diozu, baina ez naiz ni maniak eta reparoak ditudana. Nik ez daukat batere reparorik afin zuk idatzi dezazun “kontra”, “salvu” edo “virus”. Baina zuk baduzu reparorik nik idaztekotz “salbu” edo “birus”. Non dago reparoa, zugan edo nigan?
6.: Aipatzen duzu “razismo kulturala”, baina (zentzu figuratuan) kanpoko hitzei bertokotzeko eskubidea onartzea da justu razismoaren kontrakoa.
7.: Diozu, gainera, ezen naiz radikal eta extremista zeren jartzen diet salvuespenei retroaktivotasuna eta kaduzitate data: ez, Erramun, nik ez diet jartzen hitzei kaduzitate-data, nik hitzei ezagutzen diet bertokotzeko eskubidea. Zu zara radikala eta extremista, zeren ez diezu hitzei eskubide hori ezagutu nahi.
8.: Diozu ze ni nago lar atxikia, kateatua eta harrapatua an nire grafia fonetikoa, baina nik ez dut totemizatu letra bat (“v”) nola balitz hasiera eta akabera hon kultura. Zuk totemizatu duzu “v”-a (berdin nola beste batzuek totemizatu duten “ñ”-a nola balitz esentzia hon españolitatea) eta gelditu zara totem horretan atxikia, kateatua eta harrapatua.
PAIDEIAk aurkezten duen Euskara Erkide Batuan, hau da, Europear Euskaran VIDEO eta VIRUS idazten da, zeren hitzok /video/ eta /virus/ ahoskatzen baitira.
Euskaltzaindiak aurkezten duen Euskara Batuan, hau da, hispaniar Euskaran BIDEO eta BIRUS idazten da, zeren hitzok /bideo/ eta /birus/ ahoskatzen baitira.
Geuk, PAIDEIAkideok, ez diegu euskaltzaindizaleoi geure europear euskara imposatu nahi.
Haiek, ordea, beren hispaniar euskara imposatu nahi digute eta imposatzen digute.
Bejondeiela! Que les den!
J.L.
Uste dut ondo argi geratu da zer pensatzen dugu buruz orthographia eta hitzen egokitzen eskubideak hon hitz internationak edo arrotzhitzak zeintzutan beti da txikia erosione edo egokitze gradua. Nik esaterako ikusten dut egoki eta ere beharrezko izkiria dadin twist eta ez tuis, esaterako. Geratu da ere klaru ezen zu zara zabalago eta irakiago ezi ni esaterako izkiria dezan bakotzak nahi duena eta modu differentetan hitz internationalok. Da eskertzekoa zure zabaltasun hori zein behar izaten da edozein arlotan munduan non dago libertaterik. Hori aitortzen dut, eta hortan naiz ni hertsiago ezen zu ze uste dut twist da holan eta ez beste ezein formara.
Baina orthographia dobleko edo tripleko edo multipleko hitzak izan behar dute eta dira guti, behintzat porzentaiaz guti zeren bestela litzateke deskalabro handia bat eta diot hori aldetik naizen eskola maisu primariakoa. Holako hitzak egon ahal dira soil batzuk, esango nuke, gehienez ere 200 edo 500 baina ez esaterako 15000 edo 20000. Hori pasatzen da hizkuntza askotan esateko inglesean ba dugu theater eta theatre, non biak dira zilegi eta erabiliak dependitzen, uste dut, zona geographikoa. Ba dut eginik lista luzesko bat holako hitzena.
Nik uzten dizut izaten edo dut egiazkiago sopportatzen izan dezazun zeure lehentasunak, baita ere sortzeko alphabeto berri bat ex nihilo tzat euskara, baina ez nuke logiko ikusiko eta kontra nengoke. Diozu ere nik ez dut onartzen zure grafia eta bai' egia dateke, ze ez dut ulertzen izkiriatzea asteroide esaterako nola apkeroide nola esana dut lehenago ere. Baina arazoa eta problemea ez da zer zuk onartzen duzun besteak ganik eta besteek -esaterako nik- zer zurea ganik. Problemea ez da personala baizik aritzea buruz zein orthographia litzateke egokia edo aski egokiagoa.
Noiz izkiriatzen duzu (demokratia?, democracie?, racism?, rassismus?), ematen dukezu aditzera ze orthographia ez da horren amankommuna baina hori ez da egia ze generalean bai ba da amankommuna, esaterako hitz batzuekin baina ez horregatio identikoa eta mimetikoa. Galdetzen duzu zergatik ipintzen dut razismo eta ez racismo edo rasismo. Ba ziur ez dakit eta hori litzakene hori margena zein dute hitzek pitin bat egokitzeko, baina dira detaille txikiak eta marginalak hauek, nire ustez.
Diozunaz buruz reparoak izan ahal litzateeke nik izatea reparo eta intransigentzia gehiago ezi zuk, baina esan bezala ez da diskusione dimensione personalekoa. Buruz totemizatu gorabeherea hon orthographia diotsut ze nik ez dut totemizatu baizik esan duela v haimbat hitzek, nola vigorismo, vampiro, vokal, viagra, vespa, nivel, observatu, ... eta asko eta asko, delarik milaka hitzetako listea berhau zein orthographia da amankommuna artean hizkuntzari gehienak. Nik diot ze hitz horiek dutela eta dakartela v letrea eta ez dagoela zertan egokitu beharrik hitzok gurera zeren gureak ere ba dira dagozen lez -gabe egokitzerik-, bai dimensione konzeptualean nola orthographikoan. Nola ikusten ahal duzu, Jesus, soil esan daroagu esan eta errepikatu duguna lehenagotik ere. Esan eta reesan, bakoitzak geurea.
Ez dut totemizatzen v letrea baina bai uste dut eta sentitzen ezen sartzearekin v-a euskaraz gendukeela euskara normalizatuago eta txukunago an eremu kultural okzidentala. Uste dut dudala zuri zeozer erantzunten edo reesaten, da otu zaidana.
Mitxelenaren hiztegia konsulta badezazue' ikusiren duzue ezen KUA- silabarekin (singularra) hasten diren hitzak' KOA- silabekin (plurala) hasten direnak baino gehiago direla.
Euskaltzaindiaren Euskara Batua' kalte besterik ez dakarren euskara hispanoa da.
Gora eurouskara!
Josu Lavin
**********
Kaixo Bereterretxe:
Galdetzen duzu:
"Zer signifikatzen duzu esatean sortu behar dugula giro ireki bat? Explika ezadazu, otoi, zer adierazi nahi duzun horrekin eta nola sor daitekeen halako egoera bat."
Adibide bat:
1.: "Elhuyar" hiztegian soilik agertzen dira "imajinatu" eta "exijitu", eta ez "imaginatu" edo "exigitu" ("sugeritu" edo "sujeritu" ez dira agertzen).
2.: "Google"-en agertzen dira honako maiztasunak:
Imajinatu: 10100
Imaginatu: 875
Exijitu: 24.100
Exigitu: 592
3.: Egoera horretan, Akademiak erabaki du: "imajinatu" (irudikatu) eta "exigitu".
Giro irekia litzake onartzea "imajinatu" eta "imaginatu", bai-eta "exigitu" eta "exijitu" (era berean, "sugeritu" eta "sujeritu" ere).
Hiztegietan agertu beharko ziren bi sarrerak (hau da: Imajinatu edo imaginatu eta Imaginatu edo imajinatu), eta biak ere ontzat eman, nahiz akaso Akademiak erabilera honetarako edo hartarako lehenetsi hau edo bestea.
Aparte, giro irekian idazleek (narratiba, saioa, poesia, ...) beharko lukete izan askatasuna idaztekotz nola nahi duten, eta inork ez lieke inposatu behar inongo zuzenketa ortografiko, lexiko edo sintaktikorik (salbu erroreak, jakina).
Horrela, idazleek jakingo lukete ezen libreki egin dezakete euren proposamentxoa an plaza publikoa. Eta izanen bide genuke beste giro bat, akaso sortzaileagoa, non kabituko ziren berrikuntza ortografiko, lexiko edo sintaktikoak.
Akademia adi egon beharko litzake a proposamen horiek, eta noiz nahi duen, Akademiak komentatu lezake komenientzia hon erabiltzea molde bat edo bestea segun berak nola ikusten duen (betiere behartu gabe). Denborarekin joan beharko litzake eguneratzen bere komentarioak.
Horrela, bide emanen litzaioke a bilakaera ortografiko, lexiko edo sintaktiko konsensuatuago bat.
Munduan gauza monolithiko -harri bakar, pieza bakarreko- guti dago eta hizkuntzetan ere beti ba da lekua tzat aktuatu flexibilitatez eta barruan norbere izakerea. Holan, behar da bai tolerantzia flexibe eta malgu minimun bat baina ahalik handiena.
Hemen doaz hitz ingles batzuk zeintzu duten an orthographia bi possibilitate orthographiko.
Hara:
accouter / accoutre
among / amongst
afterward / afterwards
around / round
avocado / avocado pear
behavior / behaviour
coccyges / coccyxes
judgment / judgement
farther / further
fish / fishes (pluralean)
folk / folks
forward / forwards
fulfillment / fulfilment
gauge / gage
gram / gramme
harbor / harbour
herring / herrings (pluralean biak)
hyena / hyaena
kidnaper / kidnapper
labeling / labelling
landward / landwards
leap / leapt
marvel / marvell
meager / meagre
odor / odour
pics / pix (photoak, pl.)
practise / practice
quarrel / quarrell
savanna / savannah
scarfs / scarves (bufandea, pl.)
soy / soya
swollen / swelled
toward / towards
traveler / traveller
turn around / turn round
veranda / verandah
whilst / while
EUSKARA FONETIKOA
Adiskideok,
PAIDEIAn euskara fonetikoa erabiliko dugu, idatzi bezala ahoskatuko dugula, alegia.
PAIDEIA' Hezkuntzaren Euskal Akademia' Frederiko Krutwig jaunak kreatu zuen Jakintza Baitharen azpisaila modura.
Lehen lapurtera klasikoaren alde geunden, edo exaktukiago mintzatzera krutwigeraren alde. Euskara hartan ere idatzi bezala ahoskatzen genuen.
Krutwigen euskaran PHILOSOPHIA, THEOLOGIA, KHAOS euskarazko ph, th eta kh aspiratiez ebakitzen ziren. Halaber y grekoa (physiko) zuberotarren ü soinuaz ematen genuen.
Bai, Krutwigen euskara phonetikoa zen.
Grekeratiko ê eta ô ere erabiltzen genituen e eta o irekiak representatzeko.
Ez da gauza berria, beraz, gure fonetikotasunaren aldeko hautua. Orain inork ere ez du PSYKHOLOGIA idatzi bezala ahoskatu nahi, eta beraz PSIKOLOGIA idatziko dugu.
V eta Q atxikitzen ditugu zeren gure artean bada horretara ahoskatu nahi duenik.
quadro, quaderno, inquesta eta abar idatziko ditugu virus eta videoekin batera, zeren idatzi bezala ahoskatzen baititugu.
koadro, koaderno, inkesta, birus eta bideo idatzi nahi dutenentzat Euskaltzaindiaren euskara batua dago, zeinek falsutzen eta falsifikatzen baitu ahoskera nazionala.
Viva geu!
J.L.
Euskaltzaindiaren Hiztegi Batuan VODKA eta VOYEUR daude bilduta. Iparraldeko edozein euskaldunek badaki hitzok ahoskatzen, eta hala egiten du, ve labiodentalaz. Ala ez?
Euskaltzaindia ausartu al da inoiz esaten bi hitz horiek be bilabialaz ahoskatu behar direnik? Ez, Euskaltzaindiak ez du inoiz esan BEz ahoskatu behar direnik.
Orduan, VIRUS eta VIDEOren kasuan zer gertatzen da? BIRUS eta BIDEO idaztea erabaki denez gero, iparraldeko euskaldun horrek berorrek BErekin ahoskatu behar ditu? Bai, Euskaltzaindiaren arauera bi hitz hauek BErekin ahoskatu behar dira. Hostia!
Eta Hiztegi Batuan ere agertzen diren beste hitz hauek: walkman, waterpolo, windsurf, quorum, quasar, xilofono, taxi, etc. Nola ahoskatu behar dira, bada?
Luis Mitxelenaren FONETICA VASCAn baino fonema gehiago ditugu egungo euskaldunok, ala ez?
Bestalde, UE eta UA, adibidez, ez dira beti U-E eta U-A bi silabatan ahoskatzen, baizik bakar batean: KUES-TI-O, KUA-DER-NO eta fonetikoki ongi representatzekotan QUE /kwe/ eta QUA /kwa/ behar ditugu, zeren KUESTIO eta KUADERNO idazten baditugu /ku-es-ti-o/ eta /ku-a-der-no/ ahoskatu beharko baikenuke, eta horiek ez datoz bat egiazko ahoskerarekin. Gaztelaniazko CUADRILLA euskaran QUADRILLA idatziko dugu PAIDEIAren arauerako Euskara Erkide Batuan, horrelaxe ahoskatzen delakotz.
Argiago... Bruce Leeren the water.
Adeitsuki
J.L.
Ez naiz ni berez oso aldeko izan sartzeko q letrea euskaran (egia ez dut reflexionatu buruz hori puntua orai arte), ezta ere arras kontrako baldin komeni bada, baina pasatzen dena da, Josu eta beste, ze dago pensamendua, edo mania, edo reparoa, edo gorroto viszerala kontra zenbait letra (v, q, c, w, y, lehen h, r-ez hasten diren hitzak, ...) -zein da inulergarria an mundu kulurala-, baina hori ere ba da.
Dagoela -sines zazu niri Josu- hori pensamendua edo ideia edo mania edo reparoa edo gorroto viszelar absurdua.
Esaterako an liburua Sugearen errautsa ganik (by, inglesean) Inazio Mujika zein liburu dago egina kin zenbait rekopilatione hon Tartas euskal klassikoa ez du errespetatu Mujika-k textuan ezein v letrarik, transkibatzen duela esaterako bisione (eta ez bisio) ordez visione originalekoa, soil darabilela Mujikak v izen propioetan nola Virgilio eta holakoak hartzen duelarik hortara irakurle normalak impressionea hon izkiriatu zuela Tartas-ek guzia kin b salvu izen propioak.
Ez al da hau gorroto viszeral bat kontra letra bat -eta errespetu guti a textu originala-?
Zuzen mintzo zara, Erramun, gorrotoa diete letra horiei zeinek representatzen baitute haientzat okzidenteko kultura zein biziki gorrotatzen duten.
qua, que, qui eta quo (quu duen hitz ez baitagoke) oso egokiak dira kwa, kwe, kwi eta kwo reprensentatzeko, hau da kua, kue, kui eta kuo bi silabatan ahoskatzen direnerako.
Ez dira memorizatu behar Q duten hitzak zeren ahoskerak berak jakinarazten baitigu noiz den QUA eta noz KUA.
Adibidez MEDIKUA kArekin idazten da ME-DI-KU-A ahoskatzen delako, baina QUADRUPEDO QUrekin zeren /kwa-dru-pe-do/ ahoskatzen baita.
Uste dut zuk ere Q onar zenezakela honelako hitzetan.
Adeitsuki
J.L.
Esana dudan lez aurretik irakurria dut egunokin liburua Sugearen errautsa ganik Inazio Mujika zein liburu osaturik dago kin Tartas-en zatiak bere bi liburuak, delarik liburua arras gustura irakurtzen dena. Diodan bidenabar zorionak zuri Inazio publikationea gatik.
Nahi dut aipatu hemen listea hon hitzak agertuak an liburua zein hasten dira r letratik gabe ezarri aurretik e letra epenthetikoa. Inazio, hortan behintzat, izan da zabalago eta irekiago hainbat non errespetatu du phenomeno puntual hori, baina jakina ez beste batzuk ze ikusten ahal da esaterako hauek hitzat batere gabe errespeturik a textu originala:
inbisible, bijilantzia, probisioneak, devoto, ebajelio, pribatione, pribilejio, biolentzia, Eba, kontserbazione, ebanjelioa, ebangelistak kin g, banitatea, dibisione, salbatu, abarizios, birjinak, bisionea ... eta guziak hortara kin errespetu eta exaktitude guti,
ordez:
invisible, vigilantzia, provisioneak, privilegio, violentzia, Eva, konservazione, evangelioa, evangelistak, vanitatea, divisione, salvatu, avarizios, virginak, visionea,...
Baina etorririk gaurko kommentariora diot ze hau da lintea hon r letrakin hasten diren hitzak an publikationea hon Inazio Mujika, nik detektatuak:
razoina pagaturik
representatzeko lurreko erresumak
aflijitu eta ruinatu (affligitu)
hiltzea, galtzea eta ruinamendu totala
fama eta reputazione handi batetan bizik
zuhaintze haren zainen eta razinen jaten eta trenkatzen
Justiziak refusatu zuen
bere konpainian rezibi lezaten
resoluzione saindu bat harturik
hargatik zuen rekurs (sic) barura (rekurritu?)
rezibitu dizut Jainkoaganik
urre haren respektuz
Birjinak bere rosarioan
aitzinean representatu izanen zaizu
eskuineko begia remetitu zion
bertzea remeti liezaion
koroa bat eskuan, zure rekonpensatzeko
Gorputz bat representatzen du
gizona dela animalia razonable bat
akaba, ruina, hil eta
galtzen eta ruinatzen dituela
Ez da han diferentziarik, reserburik, ez eta pribilejiorik
dolore eta regretu handiarekin
galtzean eta ruinan
alegrantzia handiarekin hura rezebitu
punizionetan edo rekonpentsutan presondegia
soldadu koraios, resolutu eta deliberatu hau
hiltze onaren pagutan eta rekonpentsutan
haien kontre irabazteko eta reportatzeko
ohora, lauda, maita, remerzia (sic) eta oroiturik
Eskerrak berriz zuri Inazio Mujika zeren bait duzu errespetatu hemengo kasuan textu originala, nola ez beste puntuetan maleruski.
ZUZENKETA
Aurreko mezuan non esaten baitut:
"qua, que, qui eta quo (quu duen hitz ez baitagoke) oso egokiak dira kwa, kwe, kwi eta kwo reprensentatzeko, hau da kua, kue, kui eta kuo bi silabatan ahoskatzen direnerako."
idatzi behar izan nuke:
qua, que, qui eta quo (quu duen hitz ez baitagoke) oso egokiak dira kwa, kwe, kwi eta kwo representatzeko, hau da kua, kue, kui eta kuo silaba bakarrean ahoskatzen direnerako.
KUA, KUE, KUI eta KUO bi salabatan ahoskatzen dira, ta QUA, QUE, QUI eta QUO bakar batean.
Beraz, QUE eta QUI espainolez ez bezala ahoskatzen dira Euskara Erkide batuan: /kwe/ eta /kwi/ eta ez /ke/ eta /ki/
Adeitsuki
Josu Lavin
**********
Adiskideok,
Ondoko nire wikigune honetan:
http://interlingua-nederlandese.wikispaces.com
editatu dut Piet Cleij jaunaren interlingua nederlandes hiztegi bikaina.
Hitz internazionalen bildumarik handiena da zein orain arte egin den.
Interlingua eta Romanica, zuek dakizuenez, hizkuntza berbera dira, nahiz gramatikalki desberdinak izan.
Tesauro lexiko mundial horretatik euskarak milaka eta milaka hitz hartu behar lituzke, anglesak egina duen bezalaxe.
Adeitsuki
Josu Lavin
***********
Egia da bai dagoela tesauro lexikal mundial bat zein da tzat gu mundukoak, edozein personarentzat eta edozein hizkuntza, nola ere da halaber edozein arlo zientifiko, nola mathematika, biologia, pharmazia, arkhitektura, veterinaria, ozeonagraphia, themodynamika, optika, ekonomia, ... etc. Arlook dira propietate hon humanitatea eta era beretsuan, nola ongi bait diozu Josu, ere hori tesauro lexikal mundiala zein ez da ezein hizkuntzaren exklusio zeren lexikologian ezin da ezarri patenterik. Hitzok dira international eta dakarre organikoki orthographia bat, non esaterako bazillo hitza ez dugu behar izkiriatu motivorik gabe vazillo.
Jesus Rubio adiskidea,
Ireki dezazu eztabaida berri bat, zeren ortografiaren behiak ez baitu esne gehiagorik ematen.
Adeitsuki
Josu Lavin
Argitaratu iruzkina
<< Home