Esaldi deklaratiboak: hemen, Berrian eta Japonian

Erantzunez a Erramun Gerrikagoitia buruz hemengo galdera bat.

Definituko dugu hemen esaldi deklaratiboak nola hóriek osatuak per aditz deklaratibo nagusi bat (verba dicendi, hala nola "esan", "erakutsi", "pensatu", ...) eta perpaus suborbinatu konpletibo bat zeinen marka izaten da atzizkia "-(e)la".

Jesus Maria Agirre itzultzaileak dio honako hau buruz esaldi deklaratibo horiek:

DEKLARAZIOA
Verba dicendi edo aditz iragarleak, askotan jartzen dira enuntziatu hasieran, aditz operatibo, bideratzaile eta aurkezleak baitira. Euron artean, ESANen portaera oso nabaria da, zentzu honetan, hegoaldeko literatura batipat herrikoian. [J.M. Agirre, Euskal Gramatika Deskriptiboa, 834. or.]

Har dezagun, adibidez, joan den ostiralean Berria egunkariak emandako titular nagusia:

"Bonbek bakeari eta askatasunari bide emateko zantzuak" daudela dio Sanzek.

Hortxe dugu esaldi deklaratibo normal horietako bat zeinek daukan joskera hain anormala nola antikomunikatiboa.

Esango nuke Berria egunkariak báduela famá on eskaintzea euskara estandar zaindua; eta, gogoratu uste dudanez, behin baino gehiagotan jarri da nola adibidé on euskara estandar ia perfektua. Ondorengo aipuak jasotzen ditu hitz batzuk ti Ibon Sarasola burúz "Euskaldunon egunkaria", baina uste dut hitz horiek berdin ere aplika dakizkiokeela a Berria:

(Ibon Sarasolak) Egunkariaren egitekoa goraipatu zuen, hizkuntzaren ikuspegitik batez ere: “Euskararen normalizaziorako tresna garrantzitsuenetakoa kendu digute Egunkariarekin batera, Euskaltzaindiak jarritako arauak eguneroko lanera moldatzeko tresna eraginkorrenetakoa baitzen”.

Sarasolaren iritziz, “ez dago inolako zalantzarik euskararen normalizazioan Euskaltzaindia bezainbesteko lana egiten ari zela” Egunkaria.

Nik, ordea, ez dut uste goikoa bezalako titularrek emango diotela a euskara ezer goraipagirririk, eta bai, ordea, kenduko, ondo kenduko ere.

Esaldi deklaratiboek askotan izaten dute sujetu oso labur bat zeinek dún zimentatzen oinarri thematikoa (Sanzek: bi silaba), eta aditz nagusi are laburragoa zeinek irágarri deklarazio-mota (dio: bi silaba), hala nola galdegai luze edota konplexu bat zein baita deklarazioa bera ("Bonbek bakeari eta askatasunari bide emateko zantzuak" daudela: 26 silaba).

Evidentea iruditzen zaigu ze goiko mezu hori hagitz hobeto ulertuko zen baldin eman baligute aurrena sujetua, gero aditza eta azkenik deklarazioa. Ikus Deia-k nola ematen duen lehenengo orrialdean informazio berbera:

Titularra:

Sanz contradice el discurso oficial del PP y confiesa su esperanza en el proceso de paz

Azpititularra (zein baita interesatzen ziguna):

Afirma que se atisban signos de que las pistolas y las bombas pueden dejar paso a la paz y la libertad

Bistan da, Deia-ko azpititularrak informazio gehiago ere ematen du an modu askoz informatiboagoan, irakurgarriagoan, eta abar.

Berria-ko hizkuntzalariek akaso esan lezakete ze euskararen ordena dá SOV, eta horrek aldatzen dituela gauzak, baina euren goiko titular hori ez da SOV ezpaze OVS (hots, Mahomarena eginda: nola galdegaia dén luze edo konplexua, desthematizatu dezagun esaldia), eta, gainera, esaldi deklaratiboetan, eta areago deklaratibo konplexuetan nola titular hori, euskaraz ere estandarragoa da SVO ezi SOV (ohitu gara a estruktura hori):

Egia esan, lizentzia hitza ez da beharbada egokiena holakoetarako, zeren lizentzia horren arabera jokatzen baita normalena (ez dela, alegia, noizbait gogoz beste hartu beharreko erabaki halamoduzko bat, arauaren salbuespen sistematiko moduko bat baizik).

Formulatzea oso erraza da, hara: galdegaia perpaus konpletiboa denean, aditzaren eskuinera doa eskuarki. [Juan Garzia, Joskera lantegi, 229: kasu honetan azpimarrak dira Juan Garziarenak]

Beraz, goiko erabilera ez da soilik antikomunikatiboa eta antiperiodistikoa (deklarazioa soilik bihurtu da interesgarri noiz ezagutu dugún autorea), baizik-eta gainera antiestandarra, zein baita ja akaboa on kontratransgresioa.

Kontua ez da soilik ze halako erabilerek ez dutela jotzen an norabide egokia, baizik ze jotzen ari direla aúrka aurrerapen linguistiko partzialak zein diren estandarizatu edo gramatikalizatu an euskara; hau da, kontrako norabidean: horretan ere ereduzkoak ote? edo, akaso horrexegatik ote dira ereduzkoak batzuentzat?

Eta gauza da ze, ez soilik SVO sintaxietan, baizik munduko SOV hainbat sintaxitan ere, galdegai deklaratiboak jarri ohi direla atzé aditz nagusia (euskara estandarrean gainera, horixe da salbuespen nagusia a arau orokorra on jartzea galdegaia aurré aditza). Dá adibide ona buruz nóla arrazoi komunikatiboek tira egiten duten ti estruktura linguistikoak an norabide konkretu bat: norabide progresiboa.

Japonieraz, berriz, menpeko deklaratiboak ere emanen genituzke an modurik kanonikoena (SOV), eta, jakina, itxaron behar genuke harik azkena afin enteratu ea "Sanzek esan ote zuen", "Sanzek ukatu ote zuen", "Sanzek zin egin ote zuen", "Sanzek ezeztatu ote zuen", "Sanzek baieztatu ote zuen", noiz-eta aditz nagusiaren informazio hori dén informazio estrategiko klavea afin zuzenean interpretatu informazio potentzialki konplexu hori zein, japonieraz, emanen zitzaigun aurretik.

Ohitura hori antikomunikatiboa da hemen eta Japonian. [88] [⇶]