Baliabide pospositiboak ez dira soluzio orokorra afin inplementatu sintaxi burulehena

Atzoko sarreran, Luis Lauzirikak zúen egiten saio interesgarria ki inplementatu ordena ahalik-eta progresiboena (burulehenena) bidéz baliabide sintaktiko pospositiboak (buruazkenak). Hori da bide bat eze batzuetan eman ditzake bere emaitzak, baina zein, orokorrean, ez den bide egokia, baizik ondo traketsa eta deserosoa ere. Zeren baliabide pospositiboak sortu ziren ki lotu sintaxi buruazkena berdin nola baliabide prepositiboak ki lotu estruktura burulehenak.

Dio Lauzirikak an bere itzulpena:   

...da entitate bat zientifiko kulturala, karakter privatukoa, fundatua 1918an, Araba, Bizkaia, Gipuzkoako eta Nafarroako Diputatioez emateko erantzun globalak... 

eta bistan da bere trakestasuna respektu: 

... es una entidad científico-cultural de carácter privado fundada en 1918 por las Diputaciones Forales de Araba-Álava, Bizkaia, Gipuzkoa y Navarra para dar respuestas globales...

non ez den behar komarik ere afin itsatsi esaldiko osagarri koherente ezberdinak (ez bada ki banatu zerrendagaiak) horrela erakutsiz bere jarraitutasun maximoa.

Lauzirikaren saioan:

• Ez da berdin jarraitua: komak behar dira afin banatu bloke sintetiko buruazkenak.
• Ez da berdin koherentea: "Araba, Bizkaia, Gipuzkoako eta Nafarroako Diputatioez" osagai sintetikoak ditú 22 silaba, zeinen buruan jakinen dugu ze osagarri hori zén subjektu pasibo bat.
• Ez da berdin xehetua: 22 silaba horiek gehiegi direlarik ere, hor desagertu da "Foral" adjektiboa (edo "Foru-" izen konposatua), zeinekin izanen lirake beste 2 silaba.
• Ez da berdin efektiboa: ez du ahalbidetzen jarraitutasun koherentearen ritmo kontrolatua, aukeran pausatuagoa edo azkarragoa, nahierara intonatua, afin mezua izan efektiboago.    

Eta diferentzia horiek doaz pilatzen, metatzen, osagarriz osagarri, esaldiz esaldi... Ez, baliabide posposiboek ez dute ahalbidetzen soluziobide orokor-sistematikoa. Ez dira soluzioa. [⇶]

Estrategia zehaztailea vs inguratzailea

Aurreko sarrera batean ikusi genuen zértan datzan diferentzia artén estrategia komunikatibo deduktibo-zehaztailea eta estrategia komunikatibo induktibo-inguratzailea (ikus ere "Pentsamolde induktiboa vs. deduktiboa"). Gogora dezagun ezen estrategia zehaztailean atal rhematikoa dá abiatzen ti aditz nagusia (informazio estrategiko laburra), gero dá pasatzen ki kontzeptualizazio zentral zehaztaile bat (informazio estrategiko laburra zein dan izaten bizkarrezurra on mezua, batera kin aditza) afin gero segitu zehazten progresiboki (deduktiboki) esaldia. Estrategia induktibo-inguratzailea, berriz, dá abiatzen ti informazio osagarria (referentebakoa) afin joan bilatzen edo hobeto inguratzen gerota gehiago (induktiboki) referentzia nagusiak zein agertukó an bukaerako kontzeptualizazioa eta aditza.

Planteamendu zehaztailearen plana da direktoagoa, izanki seguruagoa ere, bitarten estrategia inguratzailearen ahuldadeak agerian gelditzen dirén noiz hasierako informazioa izán luzea edo espezifikoa. Adibidez, aurreko sarreran irakurri dugú ondokoa respektu euskaltzain berri Beatriz Fernández:

Basdisyn, Basque Dialect Syntax euskal hizkeren sintaxia aztertzen diharduen ikerketa-taldeko burua da, Ricardo Etxeparerekin batera.

Hor dena da rhema, eta rhemaren hasieran entzun-irakurtzen dugu izen espezifiko eta luze bat, zein ez dakigun zertára datorren, ezta ere zéin dan bere erlazioa kin Beatriz Fernandez. Orohar, soilik esaldiaren bukaeran jakingo dugu ze hasierako Basdisyn hori dá izená on ikerketa-talde bat (zein dan dedikatzen ki aztertu sintaxia on euskal hizkerak), hala nola ze Beatriz Fernández (esaldiaren thema baita) da talde horren burua, batera kin Ricardo Etxepare.

Ikus orain:

(Beatriz Fernandez) Da burua (kin Ricardo Etxepare) on ikerketa-taldea deitzén Basdisyn, Basque Dialect Syntax, zein ari dan aztertzen sintaxia on euskal hizkerak. 

Hor ere dena da rhema, baina rhemaren hasieran daukagú aditza (esaldiak esango digu zér dan Beatriz Fernandez) eta gero kontzeptualizazio zentral zehaztaile bat (burua, zein dan osagarri guztien nukleoa, osagarriaren bizkarrezurra): zehazkiago, Beatriz Fernandez da buruá on ikerketa-talde bat deitzen Basdisyn, Basque Dialect Syntax, zein dan dedikatzen ki aztertu sintaxia on euskal hizkerak. [176] [⇶]

PP3: Ari gara burúz kalitate komunikatiboa

[Erantzunez tu Patxi Petrirena burúz bere erantzuna tu Erramun Gerrikagoitia, zein irakur daiteke hemen. Ikus halaber PP1 eta PP2.]

Imagina dezagun hurrengo titularra:

Un proyecto de ley de reducción de impuestos ha aceptado el gobierno francés.

edo:

Un proyecto de ley de reducción de impuestos ha sido aceptado por el gobierno francés.

eta konparatu kin:

El gobierno francés ha aceptado un proyecto de ley para reducir los impuestos

Kontua da kalitate komunikatiboa.

Gauza da ze, azken versio horretan, informazio berri-xeheena (rhema) doá izaten gero-ta finagoa, zenbat azkenerago eta xeheago, halako moldez non, adibidez, segitu genezake zehazten rhema hori gabéz arazorik:

El gobierno francés ha aceptado un proyecto de ley para reducir los impuestos a los jóvenes de entre 18 y 25 años que acceden a su primera vivienda

Hori da diskursibitatea, artikulazio egokia, ahaltsua, zeinetan pausa koherenteak egin daitezke non nahi den, prestatuz hurrengo pausua, hurrengo hitza, an modu reflexiboa.

Titularrak, orokorrean, izaten dira aski laburrak, baina, euren laburrean ere, nabaritzen dira diferentzia komunikatibo argiak arten ordena informatibo-progresiboa eta ordena adierazkor-regresiboa. Ikus beste titular hau (zein aipatzen duzun):

Foru Aldundirako akordioak zehaztu gabe eratuko dira ...

Balirudike ze "akordio batzuk era batera eratuko dira". Segi dezagun:

Foru Aldundirako akordioak zehaztu gabe eratuko dira gaur Arabako Biltzar Nagusiak

Eta azkenean enteratuko gara ezen eratuko direnak izango dirá ... Arabako Biltzak Nagusiak. Konparatu kin honako hau:

Las Juntas Generales de Araba se constituirán hoy sin haber concretado los acuerdos para la Diputación Foral

Hor bai dela sekuentzia informatiboa, neutroa, progresiboa, ... (non, bide batez, ez dagoen inongo zirrikiturik tu gaizkiulertuak, zeren progresioa on komunikazioa dá koherentea).

Eta, jakina, rhema goáz finagotzen aurrerantz, eta jarrai genezake finagotzen an modu ezin prezisoagoa:

Las Juntas Generales de Araba se constituirán hoy sin haber llegado a concretar los acuerdos para la Diputación Foral sobre el reparto de las carteras de economía y medio ambiente

Berria-ren euskaran ez dagoela aukera hoberik? Ba horixe da arazoa! [124] [⇶]

PP2: Tik titular koherente-ahaltsuak tu hizkuntza koherente-ahaltsuak

[Erantzunez tu Patxi Petrirena burúz bere erantzuna tu Erramun Gerrikagoitia, zein irakur daiteke hemen. Ikus halaber PP1.]

Dio hak G. Martín Vivaldi an bere liburua deitzen "Curso de redacción" (oso aipatua):

Se titula la noticia, no para despertar la curiosidad del lector, sino para satisfacerla, para atraer el interés del lector por medio de una declaración inteligente e inteligible. Si hay que adivinar lo que se dice o leerlo dos veces, el título es débil.
...
Nunca debe exagerarse en los títulos, ni poner demasiado énfasis en lo que se dice con el afán publicitario de atraer la atención. Hay que ser justo y preciso en la expresión. No intente nunca sorprender la buena fe del lector: es peligroso y, a la larga, desprestigia. Piénsese que a la gente no le gusta que la engañen. La verdad es de por sí suficientemente atractiva. [335. or.]

Hortxe dauzkagu bi aipu beté intuizio arras sugerenteak burúz zér den eta zér ez den titular informatibo bat.

Bistan da, titular informatiboetan ez da egon behar zirrikiturik tzat interpretazio okerrak (totalak edo partzialak). Esan nahi baita ze irakurleak zapaldu behar du lur segurua kin pausu segurua an norabide segurua, koherentea, dudabakoa, sorpresabakoa. Zeren bide erdiko dudak zuzendu beharrak ez dira orokorrean gauza ona, eta, epe luzean, desprestigiatzen dute medio bat, eta ... hizkuntza bat (baldin ezagutzen bada alternatiba ahaltsuagorik, behintzat).

Izanez ere, alde batetik dauzkagu titular diskursiboak (eta bide beretik: esaldi diskursiboak, ordena diskursiboak edo/ta sintaxi diskursiboak), ahaltsuak, irekiak, neutroak, pausatuak, reflexiboak, ondo autonomoak, ..., eta, gero, bestetik, dauzkagu titular adierazkorrak (eta bide beretik, esaldi adierazkorrak, ordena adierazkorrak edo sintaxi adierazkorrak), ahalgabeak, itxiak, enfatikoak, urgentziaz beteak, bapatekoak, ondo kontextualak, ... zein baitira komunikatiboki askoz mugatuagoak eta primarioagoak ezi euren kide diskursiboak.

Sintaxiak ere, berdin. [123] [⇶ Ikus erantzun honen jarraipena]

Piperrik ulertu ez, baina, hala ere, testu ona?

Gaurko Berria egunkarian irakur daiteke honako hau:

Joxerra Gartziak aipatu zuenez, ahozkotasuna lantzeko modua irauli behar da irakaskuntzan. «Zuzentasunetik egokitasunera igaro behar dugu». Ildo horretatik, Anjel Lertxundi idazleak Donostiako Kursaalean irakurri zuen euskararen inguruko diskurtso bat aipatu zuen. Gartziaren esanetan, Lertxundiren testua «oso maila onekoa» zen idatzirako, baina esateko «oso desegokia».

Beraz, Lertxundiren testua oso maila onekoa zen idatzirako, baina hura publikoki irakurri eta ez zen piperrik ere ulertzen. Nik uste hor zerbait gaizki dabilela.

Nire ustez, zerbait ona bada idatzirako, ona izanen da esateko, derrigor. Ezin liteke ona izan idatzirako, eta txarra irakurtzeko edo esateko. Testu ón bat aski trinkoa bada, irakurriko da astiro eta pausatuki (hori zentzuz egin ahal izateko, testua koherentea izan behar da); bitartean-eta testu ón hori arina bada, irakur liteke arinxeago (edo ez, segun zein efektu nahi dugun).

Arazoa zein da? Inkoherentzia. Inkoherentzia on sintaxi regresiboa.

Baldin testu minimoki trinko bat inkoherentea bada (sintaxi regresiboan hala dira), orduan testu hori ezin izanen da irakurri astiro eta pausatuki (osagarri-buruak azkenean doazelarik, presak jota ibiliko gara), horregatik irakurri beharko da ritmo normal edo inkluso azkartxuan; baina testu trinkoa izanik, ritmo normal edo azkar horretan irakurrita ez da aise ulertuko (hau askotan gertatzen da ETB1-eko dokumentaletan, non aurreko esaldi trinkotxua ulertzen hasi zarenerako, ja sartu dizute beste bat, zein, onenean, ulertuko duzu nekez).

Argi esan behar dugu: baldin testu bat bada desegokia tu esan, izanen da desegokia tu irakurri (azken buruan irakurtzea da zerbait aski antzekoa ti mintzatu tu gure burua), eta, finean, izanen da testu txar bat.

Nik ez daukat dudarik ezen Lertxundiren testu hori hizkuntza progresibo batera itzuliz gero, esateko ona izanen zela, horra hor diferentzia. [45] [⇶]

Aditzaren aurretik zerrenda gutxi, eta are gutxiago koherentzia gabe

ETBko euskara-sailaren buru Asier Larrinagak ematen digu honako adibide hau (ikus gaurko erabili.com):

- EZ: Estatu Batuak, Mexiko, Venezuela, Txile, Argentina eta Perun entzungo da, besteak beste, Fangoriaren musika.

- (?) Estatu Batu, Mexiko, Venezuela, Txile, Argentina eta Perun entzungo da, besteak beste, Fangoriaren musika.

- HOBETO: Mexiko, Venezuela, Txile, Argentina, Peru eta Estatu Batuetan entzungo da, besteak beste, Fangoriaren musika.

EDO:

- Estatu Batuetan, Mexikon, Venezuelan, Txilen, Argentinan eta Perun entzungo da, besteak beste, Fangoriaren musika.

Aukera horiek guztiak oso eskasak dira ti ikuspuntu komunikatiboa, zeren denek ere ematen digute zerrenda luzetxoa lehenago ezi ezagutu dezagun aditza, hau da lehenago ezi jakin dezagun zer gertatzen ari den esaldi horretan; eta areago: lehenago ezi ezagutu dezagun zertara datorren zerrenda (ezin dugu zerrenda hori koherenteki itsatsi an diskurtsoa).

Euskaraz, gainera, halako zerrenda bat izan liteké, adibidez, perpaus erlatibo baten hasierako osagarria edo beste edozer: hau da, euskaraz guztiz galduta gaude: gaztelaniaz, bádakigu perpaus erlatibo batean gauden, edo bestelako menpeko osagarri batean gauden, zeren aurretik iragartzen baita hori.

Azken batean esaten ari gara ezen baliabide prepositiboak koherenteak direla, bitartean-eta pospositiboak ez (itxaron behar dugu azkeneraino). Bistan da, askoz komunikatiboagoa da ondoko aukera:

Fangoriaren musika entzungo da Mexikon, Venezuelan, Txilen, Argentinan, Perun eta Estatu Batuetan, besteak beste.

edo beste hau:

Fangoriaren musika entzungo da an Mexiko, Venezuela, Txile, Argentina, Peru eta Estatu Batuak, besteak beste.

Bestalde, Asier Larrinagak ematen digu beste adibide hau:

- EZ: Euskadiko Alderdi Sozialista, Eusko Alderdi Jeltzalea, Eusko Alkartasuna, Alderdi Popularra eta ezker Batuko udal bozeramaileek aho batez onartu eta sinatu dute gaitzespen testua.

- HOBETO: Euskadiko Alderdi Sozialistako, Eusko Alderdi Jeltzaleko, Eusko Alkartasuneko, Alderdi Popularreko eta ezker Batuko udal bozeramaileek aho batez onartu eta sinatu dute gaitzespen testua.

Azken esaldi hori ez da batere komunikatiboa. Nik uste bistan dela ezen askoz hobeki doa hau:

Los portavoces (hau sujetuaren burua da, eta ezin da besterik izan) municipales del Partido Socialista de Euskadi, Partido Nacionalista Vasco, Eusko Alkartasuna, Partido Popular e Izquierda Unida (hemen amaitzen da sujetuaren osagarri luze hori) han aprobado por unanimidad y firmado el texto de rechazo.

Edo hobeto honela:

El texto de rechazo ha sido aprobado por unanimidad y firmado por los portavoces municipales del Partido Socialista de Euskadi, Partido Nacionalista Vasco, Eusko Alkartasuna, Partido Popular e Izquierda Unida.

Nik ezin dut ulertu nola Asier Larrinagak ikusten dituen ñabardurarik ñabarrenak, bitartean-eta ez duen ikusten zeruaren urdina. [25] [⇶]