Teknologia sintaktiko progresibo-koherentea dá orohar abantailatsuagoa gana mezu-emaileak eta mezu-hartzaileak azpi baldintza komunikatibo orokorrak

Atzo mintzo ginen gain reflexibitatea zein den derivatzen ti estruktura sintaktiko progresibo-koherenteak, non buru diskursiboak (gaiak: sujetua ere) doazkigún agertzen lehénda euren osagarriak (zér buruz gaia: predikatua dá osagarri diskursiboa on sujetua). Horrek bideratzen dú estruktura diskursiboki jarraitu bat, non, halere, pausa koherenteak egin ahal dirén nonahi. Reflexibitate edo pausatasun koherente hori abantaila handia izaten dá gana mezu-emailea (azpi baldintza orokorrak) baina baita ere gana mezu-hartzailea, nok ahalko du deskodifikatu mezua orobat jarraituki, analitikoki, praktikoki gabé erabili bere lan-memoria. 

Estruktura progresibo-koherentea gauzatzen da an komenientzia ki kokatu kanonikoki sujetua lehenda bere predikatua, baina gauza da ze ber komenientzia dikursiboa orohar zabaltzen da ki erlazioak artén predikatuko buru sintaktikoak eta euren osagarriak (gogora gaitezen ze predikatuan, buru eta osagarri diskursiboak orohar bat-datoz kin euren buru eta osagarri sintaktikoak). Gauza da ze koherentzia sintaktiko-interpretatiboa ez da agortzen an erlazioa artén sujetua eta predikatua (ikus "[#10] Koherentzia sintaktiko-interpretatiboa ez da agortzen an erlazioa arten sujetua eta predikatua"):

Atzokoan genioenez, Fernández eta Ortiz de Urbina (2007), noiz azaltzen duten zergátik hurrenkera sintaktiko batzuk diren agertzen maizago zein beste batzuk (ikus [#7] [#8] eta [#9]), zúten amaitzen euren argumentazio komunikatibo-funtzionalista esánez:

Beraz, gramatikaren parametro batek predikatuaren barruko AO eta OA lerratzeak zilegiztatzen baditu, informazio sistemarekiko elkargune betebeharrengatik, subjektuak predikatua baino lehenago, hots, ezkerretarago, agertu beharko du, balizko bestelako hurrenkerak baztertuz. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:217]

Gaurkoan, alde batetik azpimarratu nahi genuke ze, konklusio horretara heltzeko, soilik behar dugu logika komunikatiboa: ez badakigu zértaz ari den predikatua, ezin izanen dugu ondo interpretatu predikatu hori; edo bestela esanda: askoz efektibokiago interpretatuko dugu predikatu bat baldin ondo badakigu zéri referitzen den. Horretan datzá koherentzia interpretatiboa. Eta bide beretik doá koherentzia sintaktikoa, zeinek sortzen duén seguritate sintaktikoa, seguritate estrukturala eta finean seguritatea an interpretazioa on informazioa zein jasotzen ari garen.

Azken buruan gure goragoko bi autoreak horixe ari dira islatzen an euren eredu sintaktiko generatiboa noiz finkatzen dutén sujetua (edo bere ustezko gunea: espezifikatzailea) ezkerretara. Gogora daigun (ikus [#6]): 

Herenegungoa laburbilduz:

Subjektua, hortaz, ezkerretara, hauxe da esandakoa laburbiltzeko leloa. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

izan ere ...

... ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik, buruak osagarriarekin egiten duen moduan. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56] 

Beraz, espezifikatzailearen posizioa ez litzake parametrikoa, nola hóri arten "burua" eta bere "osagarria", baizik-ze espezifikatzailea kokatuko zén beti aurré bere aditza. 

Bestalde, kontuan hartuz ze, jarraituz kin gure teoria generatiboa, sujetua (sujetuaren "zerak" hartzeko) kokatu behar dá an esaldiko espezifikatzaile-gunea (esaldiari deitzeko beste modu teknikoago bat dá "inflexio-sintagma", eta, bestalde, "inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea" izanen litzaké esaldiaren sujetu-gune sintaktikoa):

... izatez gure iritziz, inflexio-sintagmaren espezifikatzaile gunera heltzen diren sintagmak dira subjektuak. Izan ere, subjektua eta osagarria bi gune sintaktiko baino ez direla pentsatzen dugu, hau da, ez inolako zerak, zer horiek ezar daitezkeen lekuak baino, eta bien artean, badirudi inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea dela subjektu gunea, edo, bestela esanda, subjektua kokatzeko lekua. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Hortaz, ezin liteke izán oinarrizkoa edozein hitz-ordena non subjetua (esaldiaren espezifikatzailea) dá agertzen ondorenda aditz-objetua (esaldiaren buru-osagarria), nola gertatú an VSO, VOS, OVS edota gure interesaeko OSV. [#6]

Baina gauza da ze hori argumentu logikoa on koherentzia sintaktiko-interpretatiboa ez da agortzen an erlazioa artén sujetua eta predikatua (hor aplikatzen da, osoki, baina ez soilik hor), baizik ze antzera gertatzen da artén buru sintaktiko-diskursiboak eta euren osagarri sintaktiko-diskursiboak: 

•  "Kayne, abstraktuki, dú modelatzen koherentzia sintaktikoa, zein den azken buruko arrazoia zergátik bere ereduan dén finean aukeratzen ordena burulehena"

Kayne (1994) ere, finean, ari da modelatzen koherentzia sintaktikoa noiz finkatzen duén ordena burulehena an bere interpretazioa on Gramatika Universala, zeintan ez den soilik finkatzen "espezifikatzea ezkerretara", baizik areago, "espezifikatzaile-buru-osagarri" ordena burulehen universala (finean  SVO), nondik derivatuko lirakén beste ordena guztiak. Gogora daigun (ikus hemen):

Nolabait esanda, sintaxi burulehena dá generatzen jarráiki norabidea on denbora (aurrerantza), halan ze zehazki eta ziurtasunez doaz finkatzen erlazio sintaktikoak artén esaldiko elementuak, zein doazen agertzen linealki ("some fixed relation to every terminal in every substring": "a, ab, abc, abcd, abcdz"), bitárten sintaxi buruazkenean zehaztasun eta ziurtasun hori gerta zedin, hasi behako ginake ti azken elementuak on sekuentzia ("z, zd, zdc, zdcb, zdcba"), joanez kóntra linealizazio tenporala. Zeren denbora ez da simetrikoa, eta ondorioz, hurrenkera buruazkenean izanen dugú inseguritate sintaktikoa, besteak beste (ikus "Arazo guztiak joan ohi dirá batera"). Finean Kayne ari dá modelatzen koherentzia sintaktikoa.

Ikus zér dioen Kayne gain (5) sekuentzia hori ("The antisymmetry of Syntax", 1994:37-38):

Jakina ze, orohar, hobeto interpretatuko da zérbait zein den diskursiboki koherentea, baina ez da inondik inora beharrezkoa estruktura sintaktiko horiek egotea grabatuak an giza-burmuina: halako estrukturak sinpleki dirá teknologia garatuagoa, halanze erantzun ahal dute ki exigentzia handiagoa. Koherentzia dá printzipio logiko bat, ez bereziki linguistikoa. Dá, noiz aplikatua ki teknologia, printzipio tekniko bat. [ikus hemen]

Bai, koherentziaren itzala proiektatzen dá askoz luzeago zeinda jartzea sujetua lehenda predikatua, eta finean horretan datza diferentzia artén Kayne eta gure goragoko generatibistak: noráino modelatzen duten printzipio logikoa on koherentzia sintaktiko-interpretatiboa an euren eredu biologikoak. Baina, horretarako ez da behar biologiarik (ikus sarrera hau): koherentzia sintaktiko-interpretatiboa dá kontu sinpleki logiko bat, teknikoa, teknologikoa.

Bai, teknologia sintaktiko progresibo-koherentea dá orokorki ondo abantailatsuagoa gana mezu-emaileak eta mezu-hartzaileak (azpi baldintza komunikatibo orokorrak). [1376] [>>>]

Hortxe dago gakoa on asimetria artén sintaxi burulehena eta buruazkena azpi baldintza orokor-landuak: euren kontrako norabide expansiboa

Atzo mintzo ginen burúz aipu hau ganik Duanmu (2007):

The syntactic non-head has a deeper structure because it is phrasal in nature and can expand. In contrast, the syntactic head is a word (or a morpheme), which cannot expand. [Duanmu (2007) buruta Duanmu 1990]

Bai, osagarriak dirá sintagmak an natura (phrasal in nature), sintagmak zein expanditu ahal diren bidéz beste azpisintagma batzuk non egonen dirén beste azpiosagarri batzuk zeinen buruan izanen dugún azken osagarri bat, osagarri sakonena, zein sintaxi diskursiboki-buruazkenetan kokatuko den an esaldi-hasiera, eta sintaxi diskursiboki buruazkenetan an bukaera.

Expansio hori gertatzen badá aurrerantza (nola gertatzen den an sintaxi burulehenak) ordezta atzerantza (nola gertatzen den an sintaxi buruazkenak), hortik segitzen dá irekitasun sintaktiko-expresiboa, zeren mintzatu ahala joan gaitezke eraikitzen, pausatuki, osagarri gerota rhematikoagoak, gerota xeheagoak gain parte thematikoa (edo thematikoagoa) zein jada joan garen finkatzen an hasiera on esaldia.

Hortxe dago gakoa on asimetria artén sintaxi burulehena eta buruazkena azpi baldintza orokor-landuak: euren kontrako norabide expansiboa, zeinek bide ematen du ki irekitasun sintaktiko-komunikatiboa noiz expansio hori gertatu ahal den aurrerantza (expansio progresibo-koherentea). 

Izan ere, estruktua irekiak ahalbidetzen dú ondo presta daigun esaldiko parte rhematikoen hori, progresiboki, alde batetik hiztunari ahálbidetuz joatea emeki eraikitzen bere rhema an modu pausatu, reflexibo eta irekia, halan ze esaldiaren potentzia informatiboa biderkatuko da an modu aberasgarria; eta bestaldetik mezu-jasotzaileari ahálbidetuz jasotzea mezua an modu koherentea, halan ze adreilu informatiboak joan ahal diren integratzen jarraituki an entendimendua, minímotuz erabilerá on memoria laburra, eta bidératuz mezuaren interpretazio analitikoa (eta ez sintekikoa) eta ondo bideratua ki azken txanpa non aurkituko den informazio gutxien eskuragarria, rhematikoena, xeheena, non gehienetan kokatu nahi genukén indar prosodiko nagusia eta orohar intonazio expresiboena. [1374] [>>>]

Sintaxi koherente-progresibo-jarraitu-pausatu-irekia dá sintaxi SVO-burulehena

Zenioen atzo, Bittor:

Ez dakit Jesus ze esan nahi duzun diozunean “sintaxi koherente-progresibo-jarraitu-pausatu-ireki bat” [Bittor Hidalgo]

Sintaxi koherente-progresibo-jarraitu-pausatu-irekiak dirá sintaxi SVO-burulehenak. Horretaz mintzo ginén, adibidez, an erabili.com (2004):

Zin-zinez, munta handiko okerra egiten dute hizkuntzalariek noiz ekiparatzen baitituzte sintaxi diskurtsibo-prepositibo-progresiboa (edo, teknikoki, buru-lehena edo head-first, zeinetan jartzen baitira erreferenteak edo buruak lehenago ezi erreferentziak) eta sintaxi adierazkor-pospositibo-regresiboa (edo, teknikoki, buru-azkena edo head-last, zeinetan jartzen baitira erreferenteak atzerago ezi erreferentziak). [erabili.com, 2004]

Gero azaltzen genuen zergátik sintaxi burulehena dén koherentea, progresiboa, jarraitua, pausatua eta irekia (klikatu gain irudia afin irakurri hobeki, erabili.com, 2004):

Beste azalpen batzuk agertzen dirá adibidez an "Arazo guztiak joan ohi dirá batera" (2017). [1197] [>>>]

"... excepto A, B y C" versus "..., A, B y C excepto"

Azken postean galdetzen genuen ea egon litekén arrazoi komunikatiborik aldéztuz "excepto" prepositiboa gain bere latinezko kide postpositiboa (hala gaztelaniaz nola frantsesez nola inglesez ez da erabiltzen forma postpositiboa). Hortaz, konpara daigun ondoko bi esaldiak:

Recorrí Europa excepto algunas partes cercanas al Caucaso y la zona de Ucrania.

Recorrí Europa, algunas partes cercanas al Caucaso y la zona de Ucrania excepto.

Bistakoa da ze lehenengo versionean askoz hobeki expresa eta interpreta daikegu esaldia, zeren:

• "excepto" burulehena irakurrita, bádakigu ze jarraian irakurri behar dugu salbuespenezko osagarri bat (kin-eta salbuespenezko informazioa), eta horrela, hasieratik ahal dugu sintaktikoki uztártu salbuespen-sintagma hori an informazioa zein jasotzen ari garen, eta baita plenoki interpretatu eta expresatu informazio hori, efektibokiago. Hori dá koherentzia sintaktiko-interpretatibo-expresiboa.
  

• "excepto" prepositiboa, gainera, eman ahal da jarraituago, gabén koma. Hor islatzen dá jarraitutasuna. 
  

• "excepto" prepositiboa erabilita, jarrai daikegu ematen salbuespenenak gabén arazorik ("... excepto A, B, C,..."), nahi badá pausatuki, ondo reflexionátuz burúz salbuespenak zeintaz mintzatuko garen, ondo pensatuz eta ondo emanez gure osagarri konplexu hori, sartuz xehetasunak zein bestela ez liraken kabituko. Hori dá irekitasuna, nondik segitzen dén, adibidez, aberastasun matizatua.
  

Hori dela-ta, ulertzen da ez egotea interes berezirik an kokapen postpositiboa on "excepto", halatan-non finean galdu da "excepto" postpositiboa an gaztelania edo frantsesa. Ez da, jakina, kasualitatea. Bádira arrazoi komunikatibo onak. [1133] [>>>]

Baliabide postpositiboak ez dira soluzio orokorra afin inplementatu sintaxi burulehena

Atzoko sarreran, Luis Lauzirika-k egiten zuén saio interesgarri bat ki inplementatu ordena ahalik-eta progresiboena (burulehenena) bidéz baliabide sintaktiko postpositiboak (buruazkenak). Hori da bide bat eze batzuetan eman ditzake bere emaitzak, baina zein, orokorrean, ez den bide egokia, baizik ondo traketsa eta deserosoa ere. Zeren baliabide postpositiboak sortu ziren ki lotu sintaxi buruazkena berdin nola baliabide prepositiboak ki lotu estruktura burulehenak.

Dio Lauzirika-k an bere itzulpena:   

...da entitate bat zientifiko kulturala, karakter privatukoa, fundatua 1918an, Araba, Bizkaia, Gipuzkoako eta Nafarroako Diputatioez emateko erantzun globalak... 

eta bistan da bere trakestasuna respektu: 

... es una entidad científico-cultural de carácter privado fundada en 1918 por las Diputaciones Forales de Araba-Álava, Bizkaia, Gipuzkoa y Navarra para dar respuestas globales...

non ez den behar komarik ere afin itsatsi esaldiko osagarri koherente ezberdinak (ez bada ki banatu zerrendagaiak) horrela erakutsiz bere jarraitutasun maximoa.

Lauzirikaren saioan:

• Ez da berdin jarraitua: komak behar dira afin banatu bloke sintetiko buruazkenak.
• Ez da berdin koherentea: "Araba, Bizkaia, Gipuzkoako eta Nafarroako Diputatioez" osagai sintetikoak ditú 22 silaba, zeinen buruan jakinen dugu ze osagarri hori zén sujetu pasibo bat.
• Ez da berdin xehetua: 22 silaba horiek gehiegi direlarik ere, hor desagertu da "Foral" adjetiboa (edo "Foru-" izen konposatua), zeinekin izanen lirake beste 2 silaba.
• Ez da berdin efektiboa: ez du ahalbidetzen jarraitutasun koherentearen ritmo kontrolatua, aukeran pausatuagoa edo azkarragoa, nahierara intonatua, afin mezua izan efektiboago.    

Eta diferentzia horiek doaz pilatzen, metatzen, osagarriz osagarri, esaldiz esaldi... Ez, baliabide postposiboek ez dute ahalbidetzen soluziobide orokor-sistematikoa. Ez dira soluzioa. [397] [>>>]

Estrategia zehaztailea vs inguratzailea

Aurreko sarrera batean ikusi genuen zértan datzan diferentzia artén estrategia komunikatibo deduktibo-zehaztailea eta estrategia komunikatibo induktibo-inguratzailea (ikus ere "Pentsamolde induktiboa vs. deduktiboa"). Gogora dezagun ezen estrategia zehaztailean atal rhematikoa dá abiatzen ti aditz nagusia (informazio estrategiko laburra), gero dá pasatzen ki kontzeptualizazio zentral zehaztaile bat (informazio estrategiko laburra zein dan izaten bizkarrezurra on mezua, batera kin aditza) afin gero segitu zehazten progresiboki (deduktiboki) esaldia. Estrategia induktibo-inguratzailea, berriz, dá abiatzen ti informazio osagarria (referentebakoa) afin joan bilatzen edo hobeto inguratzen gerota gehiago (induktiboki) referentzia nagusiak zein agertukó an bukaerako kontzeptualizazioa eta aditza.

Planteamendu zehaztailearen plana da direktoagoa, izanki seguruagoa ere, bitarten estrategia inguratzailearen ahuldadeak agerian gelditzen dirén noiz hasierako informazioa izán luzea edo espezifikoa. Adibidez, aurreko sarreran irakurri dugú ondokoa respektu euskaltzain berri Beatriz Fernández:

Basdisyn, Basque Dialect Syntax euskal hizkeren sintaxia aztertzen diharduen ikerketa-taldeko burua da, Ricardo Etxeparerekin batera.

Hor dena da rhema, eta rhemaren hasieran entzun-irakurtzen dugu izen espezifiko eta luze bat, zein ez dakigun zertára datorren, ezta ere zéin dan bere erlazioa kin Beatriz Fernandez. Orohar, soilik esaldiaren bukaeran jakingo dugu ze hasierako Basdisyn hori dá izená on ikerketa-talde bat (zein dan dedikatzen ki aztertu sintaxia on euskal hizkerak), hala nola ze Beatriz Fernández (esaldiaren thema baita) da talde horren burua, batera kin Ricardo Etxepare.

Ikus orain:

(Beatriz Fernandez) Da burua (kin Ricardo Etxepare) on ikerketa-taldea deitzén Basdisyn, Basque Dialect Syntax, zein ari dan aztertzen sintaxia on euskal hizkerak. 

Hor ere dena da rhema, baina rhemaren hasieran daukagú aditza (esaldiak esango digu zér dan Beatriz Fernandez) eta gero kontzeptualizazio zentral zehaztaile bat (burua, zein dan osagarri guztien nukleoa, osagarriaren bizkarrezurra): zehazkiago, Beatriz Fernandez da buruá on ikerketa-talde bat deitzen Basdisyn, Basque Dialect Syntax, zein dan dedikatzen ki aztertu sintaxia on euskal hizkerak. [176] [⇶]

Ari gara burúz kalitate komunikatiboa

[Erantzunez ki Patxi Petrirena burúz bere erantzuna ki Erramun Gerrikagoitia, zein irakurri ahal dén hemen. Ikus halaber PP1 eta PP2.]

Titularrak, orokorrean, izaten dira aski laburrak, baina, euren laburrean ere, nabaritzen dira diferentzia komunikatibo argiak artén ordena informatibo-progresiboa eta ordena adierazkor-regresiboa. Ikus beste titular hau (zein aipatzen duzun):

Foru Aldundirako akordioak zehaztu gabe eratuko dira ...

Balirudike ze "akordio batzuk era batera eratuko dira". Segi dezagun:

Foru Aldundirako akordioak zehaztu gabe eratuko dira gaur Arabako Biltzar Nagusiak

Eta azkenean enteratuko gara ezen eratuko direnak izango dirá ... Arabako Biltzak Nagusiak. Konparatu kin honako hau:

Las Juntas Generales de Araba se constituirán hoy sin haber concretado los acuerdos para la Diputación Foral

Hor bai dela sekuentzia informatiboa, neutroa, progresiboa, ... (non, bide batez, ez dagoen inongo zirrikiturik tu gaizkiulertuak, zeren progresioa on komunikazioa dá koherentea).

Eta, jakina, rhema goáz finagotzen aurrerantz, eta jarrai genezake finagotzen an modu ezin prezisoagoa:

Las Juntas Generales de Araba se constituirán hoy sin haber llegado a concretar los acuerdos para la Diputación Foral sobre el reparto de las carteras de economía y medio ambiente

Hori da diskursibitatea, artikulazio egokia, ahaltsua, zeintan pausa koherenteak egin daitezke non nahi den, prestatuz hurrengo pausua, hurrengo hitza, an modu reflexiboa. Berria-ren euskaran ez dagoela aukera hoberik? Ba horixe da arazoa! [124] [>>>]

Titular koherente-ahaltsuak bide emánez ki informazio koherente-ahaltsuak

Erantzunez ki Patxi Petrirena burúz bere erantzuna ki Erramun Gerrikagoitia, zein irakurri ahal dén hemen. Ikus halaber [122].

Dio G. Martín Vivaldi-k an bere liburua deitzen "Curso de redacción" (oso aipatua):

Se titula la noticia, no para despertar la curiosidad del lector, sino para satisfacerla, para atraer el interés del lector por medio de una declaración inteligente e inteligible. Si hay que adivinar lo que se dice o leerlo dos veces, el título es débil.
...
Nunca debe exagerarse en los títulos, ni poner demasiado énfasis en lo que se dice con el afán publicitario de atraer la atención. Hay que ser justo y preciso en la expresión. No intente nunca sorprender la buena fe del lector: es peligroso y, a la larga, desprestigia. Piénsese que a la gente no le gusta que la engañen. La verdad es de por sí suficientemente atractiva. [335. or.]

Hortxe dauzkagu bi aipu beté intuizio arras sugerenteak burúz zér den eta zér ez den titular informatibo bat.

Bistan da, titular informatiboetan ez da egon behar zirrikiturik (t)za(t) interpretazio okerrak (totalak edo partzialak). Esan nahi baita ze irakurleak zapaldu behar du lur segurua kin pausu segurua an norabide segurua, koherentea, dudabakoa, sorpresabakoa. Zeren bide erdiko dudak zuzendu beharrak ez dira orokorrean gauza ona, eta, epe luzean, desprestigiatzen dute medio bat, eta ... hizkuntza bat (baldin ezagutzen bada alternatiba ahaltsuagorik, behintzat).

Izanez ere, alde batetik dauzkagu titular diskursiboak (eta bide beretik: esaldi diskursiboak, ordena diskursiboak edo/ta sintaxi diskursiboak), ahaltsuak, irekiak, neutroak, pausatuak, reflexiboak, ondo autonomoak, ..., eta, gero, bestetik, dauzkagu titular adierazkorrak (eta bide beretik, esaldi adierazkorrak, ordena adierazkorrak edo sintaxi adierazkorrak), ahalgabeak, itxiak, enfatikoak, urgentziaz beteak, bapatekoak, ondo kontextualak, ... zein baitira komunikatiboki askoz mugatuagoak eta primarioagoak ezi euren kide diskursiboak.

Sintaxiak ere, berdin. [123] [>>> Ikus erantzun honen jarraipena]

Piperrik ulertu ez, baina, hala ere, testu ona?

Gaurko Berria egunkarian irakur daiteke honako hau:

Joxerra Gartziak aipatu zuenez, ahozkotasuna lantzeko modua irauli behar da irakaskuntzan. «Zuzentasunetik egokitasunera igaro behar dugu». Ildo horretatik, Anjel Lertxundi idazleak Donostiako Kursaalean irakurri zuen euskararen inguruko diskurtso bat aipatu zuen. Gartziaren esanetan, Lertxundiren testua «oso maila onekoa» zen idatzirako, baina esateko «oso desegokia».

Beraz, Lertxundiren testua oso maila onekoa zen idatzirako, baina hura publikoki irakurri eta ez zen piperrik ere ulertzen. Nik uste hor zerbait gaizki dabilela.

Nire ustez, zerbait ona bada idatzirako, ona izanen da esateko, derrigor. Ezin liteke ona izan idatzirako, eta txarra irakurtzeko edo esateko. Testu ón bat aski trinkoa bada, irakurriko da astiro eta pausatuki (hori zentzuz egin ahal izateko, testua koherentea izan behar da); bitartean-eta testu ón hori arina bada, irakur liteke arinxeago (edo ez, segun zein efektu nahi dugun).

Arazoa zein da? Inkoherentzia. Inkoherentzia on sintaxi regresiboa.

Baldin testu minimoki trinko bat inkoherentea bada (sintaxi regresiboan hala dira), orduan testu hori ezin izanen da irakurri astiro eta pausatuki (osagarri-buruak azkenean doazelarik, presak jota ibiliko gara), horregatik irakurri beharko da ritmo normal edo inkluso azkartxuan; baina testu trinkoa izanik, ritmo normal edo azkar horretan irakurrita ez da aise ulertuko (hau askotan gertatzen da ETB1-eko dokumentaletan, non aurreko esaldi trinkotxua ulertzen hasi zarenerako, ja sartu dizute beste bat, zein, onenean, ulertuko duzu nekez).

Argi esan behar dugu: baldin testu bat bada desegokia tu esan, izanen da desegokia tu irakurri (azken buruan irakurtzea da zerbait aski antzekoa ti mintzatu tu gure burua), eta, finean, izanen da testu txar bat.

Nik ez daukat dudarik ezen Lertxundiren testu hori hizkuntza progresibo batera itzuliz gero, esateko ona izanen zela, horra hor diferentzia. [45] [⇶]

Aditzaren aurretik zerrenda gutxi, eta are gutxiago koherentzia gabe

ETBko euskara-sailaren buru Asier Larrinagak ematen digu honako adibide hau (ikus gaurko erabili.com):

- EZ: Estatu Batuak, Mexiko, Venezuela, Txile, Argentina eta Perun entzungo da, besteak beste, Fangoriaren musika.

- (?) Estatu Batu, Mexiko, Venezuela, Txile, Argentina eta Perun entzungo da, besteak beste, Fangoriaren musika.

- HOBETO: Mexiko, Venezuela, Txile, Argentina, Peru eta Estatu Batuetan entzungo da, besteak beste, Fangoriaren musika.

EDO:

- Estatu Batuetan, Mexikon, Venezuelan, Txilen, Argentinan eta Perun entzungo da, besteak beste, Fangoriaren musika.

Aukera horiek guztiak oso eskasak dira ti ikuspuntu komunikatiboa, zeren denek ere ematen digute zerrenda luzetxoa lehenago ezi ezagutu dezagun aditza, hau da lehenago ezi jakin dezagun zer gertatzen ari den esaldi horretan; eta areago: lehenago ezi ezagutu dezagun zertara datorren zerrenda (ezin dugu zerrenda hori koherenteki itsatsi an diskurtsoa).

Euskaraz, gainera, halako zerrenda bat izan liteké, adibidez, perpaus erlatibo baten hasierako osagarria edo beste edozer: hau da, euskaraz guztiz galduta gaude: gaztelaniaz, bádakigu perpaus erlatibo batean gauden, edo bestelako menpeko osagarri batean gauden, zeren aurretik iragartzen baita hori.

Azken batean esaten ari gara ezen baliabide prepositiboak koherenteak direla, bitartean-eta pospositiboak ez (itxaron behar dugu azkeneraino). Bistan da, askoz komunikatiboagoa da ondoko aukera:

Fangoriaren musika entzungo da Mexikon, Venezuelan, Txilen, Argentinan, Perun eta Estatu Batuetan, besteak beste.

edo beste hau:

Fangoriaren musika entzungo da an Mexiko, Venezuela, Txile, Argentina, Peru eta Estatu Batuak, besteak beste.

Bestalde, Asier Larrinagak ematen digu beste adibide hau:

- EZ: Euskadiko Alderdi Sozialista, Eusko Alderdi Jeltzalea, Eusko Alkartasuna, Alderdi Popularra eta ezker Batuko udal bozeramaileek aho batez onartu eta sinatu dute gaitzespen testua.

- HOBETO: Euskadiko Alderdi Sozialistako, Eusko Alderdi Jeltzaleko, Eusko Alkartasuneko, Alderdi Popularreko eta ezker Batuko udal bozeramaileek aho batez onartu eta sinatu dute gaitzespen testua.

Azken esaldi hori ez da batere komunikatiboa. Nik uste bistan dela ezen askoz hobeki doa hau:

Los portavoces (hau sujetuaren burua da, eta ezin da besterik izan) municipales del Partido Socialista de Euskadi, Partido Nacionalista Vasco, Eusko Alkartasuna, Partido Popular e Izquierda Unida (hemen amaitzen da sujetuaren osagarri luze hori) han aprobado por unanimidad y firmado el texto de rechazo.

Edo hobeto honela:

El texto de rechazo ha sido aprobado por unanimidad y firmado por los portavoces municipales del Partido Socialista de Euskadi, Partido Nacionalista Vasco, Eusko Alkartasuna, Partido Popular e Izquierda Unida.

Nik ezin dut ulertu nola Asier Larrinagak ikusten dituen ñabardurarik ñabarrenak, bitartean-eta ez duen ikusten zeruaren urdina. [25] [⇶]