Galdegai preverbalek ez dute ametitzen aposiziorik artén galdegaia eta aditza

Atzo ikusten genuen Euskaltzaindia-k emandako pasarte bat non, besteak beste, instituzio goren horrek ematen zigún adibide hau (Euskaltzaindia, EGLU V, 1999:237):

Bertan aurkezten diguté ondorengo esaldia:

(Ez edozein liburu, baina) eleberri bat, zein Etxaidek iaz argitaratu baitzuen, eskaini zidaten lagunek (= Etxaidek iaz argitaratu zuen eleberria)

non izanen genuke perpaus erlatibo explikatibo bat (aposizio azaltzaile bat) zeini...

..., interpretazio murrizgarria eman dakiokeen. (Euskaltzaindia, EGLU V, 1999:237)

halan ze interpretazio restriktibo hori ametituko litzaioké zeren bere aurrekaria dén mugagabea.

Baina, nola genioen an sarrera hau, gauza da ze:

Eta antzerakoa gertatzen da kin aditz-buruak respektu euren foku estuak (galdegaiak). Euskaraz adibidez, aditzaurreko foku estuek eramaten duté azentua, eta segituan (pausa gabe) aditza eman behar da, oro har. Gakoa da ze sintagma enfatiko inkoherente (burugabeko) batek behar du erdietsi koherentzia ahalik eta lasterren afin izan eraginkorragoa, eta horrexek presionatzen du hiztuna afin ez egin pausarik (zein izanen litzateke pausa inkoherentea). Ikus Euskaltzaindiaren hitzetan (Euskal gramatika. Lehen urratsak I, 1991):

..., galdegaia atal bat denean, atal hau aditzaren aurre-aurrean ipini ohi da, eta aditzarekin batera ahozkatu, bien artean inolako etenik egin gabe. [Euskaltzaidia, Euskal gramatika. Lehen urratsak I, 1991:17]

Esan nahi baita ze aditz aurreko galdegai batek ez du ametitzen aposizio bat artén galdegaia bera eta bere aditza, zeinekin batu beharko litzaken intonatiboki (horrek hautsiko bailuke batasun intonatiboa zein eskatzen zaion ki galdegai preverbal bat). Esan nahi baita ze Euskaltzaindia-k emandako esaldiori non formalki agertzen zaigún perpaus erlatibo explikatibo bat (nahiz, dioskuenaren arabera, semantikoki restriktiboa ere izan liteken), ez legoké...

... ondo moldatua... (Euskaltzaindia, EGLU V, 1999:237)

baizik eta, antzera nola goragoko ustezko restriktibo hutsa, hori ere gaizki moldatua. [990] [>>>]

Coupé et al. (2019): "..., excluding pauses longer than 150 ms,..."

Itzul gaitezen orain ki experimentua on Coupé, Mi Oh, Dediu eta Pellegrino (2019), non, genioenez, parte-hartzaileek burutu behar zituztén irakurrali batzuk (behinda textuak egón jada ulertuak eta landuak). Eta gaurko kontua da ze, autoreek, noiz konputatú irakurraldi horien iraupenak, kendu dituzté pausa erlatiboki luzeak (esan nahi baita, luzeagoak zein pausa tipikoa), baina ez dituzte kendu pausa tipikoak edo erlatiboki laburrak:

For each recording, we extracted the duration [in seconds, excluding pauses longer than 150 ms, i.e., longer than typical phonemic silences... [Coupé, Mi Oh, Dediu eta Pellegrino, 2019]

Hortaz, baldin grabazio batean topátu pausa bat luzeagoa zein 150 ms (milisegundu), eta hortaz erlatiboki luzea, deskontatuko zutén denbora hori ti iraupena on irakurraldia, baina baldin topatú pausa bát on 149 ms, orduan ez zuten kenduko, hola guztira geldítuz erlatiboki laburrago horixe zein hasieran zén ondo luzeago (esan nahi baita ze pausa luzeago horiek, behin kenduta, konputatuko luketé zero, bitárten laburragoak, bertan utzita, konputatuko luketé 149).

Gauza da ze, pausa luzeago horiek (>150) izan lezaketé arrazoi linguistikoren bat, antzera nola pausa laburragoek ere izan lezaketén eurena, eta ez dirudi egokiá soilik konputatzea pausa ertain eta laburrak, pasatuz pausa luzeenak ki konputatu nola balirán laburrenak (behin kendutakoan).

Kentzen hasita, akaso autoreek kendu beharko zituztén pausa guztiak, edo denei emán iraupen bera (adibidez 150 ms). Gure ustez, ordea, egokiagoa izanen zen iraupenak ez ukitzea, eta gero aztertu nóla banatzen dirén pausa horiek guztiak artén hizkuntzak, zeren banaketa horretan ere egon liteké informazio interesgarria. [677] [>>>]

Aditz-osteko fokuen oinarrizko neutrotasun pausatua derivatzen dá ti euren koherentzia

Sarrera honetan genioenez, foku preverbalak dirá informatiboki ezjarraituagoak, bapatekoagoak eta nolabait esan, irregularragoak zein euren kide postverbalak, zein berez dirén informatiboki jarraituagoak, prestatuagoak eta regularragoak. Eta hain zuzen prestaketa informatibo edo esaldi-barneko kontextualizazio handiago horrek ematen die postverbalei moldagarritasun expresibo edo adierazkor handiagoa, zein arazorik gabe adaptatu ahal den ki helburu expresibo oso neutroak edo oso enfatikoak edo beste edozein modutakoak, eta edozein gradutan ere.

Foku pre eta postverbalen berezko izaera ezberdin horiek ezin hobeto islatzen dirá noiz preverbala doan justuki esaldi-hasieran (hor bapatekotasuna erabatekoa baita), eta postverbala justuki esaldi-bukaeran (hor aurrelan komunikatiboki prestatzailea maximoa baita). Izan ere, muturreko posizio horietan maximizatzen baita bi foku-mota horien berezko tendentzia, zein baita kontrastiboagoa an aditz-aurreko galdegaiak, eta printzipioz neutroagoa an aditz-ostekoak. 

Ikus hurrengo komentarioa ganik Beatriz Fernández eta Jon Ortiz de Urbina ("Hizkuntzari itzulia 80 hizkuntzatan", 2007:230)

b1. Juan llegó a las tres.    b2. A las tres llegó Juan.
Informazio egituraketaren ikerketa lanek irakasten digutenez, badago iruzkinean garrantzi gehien hartzen duen osagai bat, gaztelaniaz edo ingelesez (AO hizkuntzetan) normalean eskuineko muturrean dagoena: (b1) perpausean Juan heldu zeneko ordua da garrantzia daukana, eta (b2) kasuan ordu horretan heldu zena.

Ohartu hemen  aipatzen dugun "nabarmentasun" hau euskal gadegaiarena ez bezalakoa dela: ez a las tres eta ez Juan osagaiek ez dute galdegaiek duten enfasi dramatikoa, ez eta euskalki batzuetan behintzat Hualdek eta Elordietar anai-arrebek aurkitu zuten azentu berezia. Entonazio neutral eta galdegaiarenaren arteko lehenengo mailako nabarmentasun ahula daukate osagai hauek, bai ahoskeraz bai eta informazioaren aldetik. Izan ere, gaztelaniaz ere era ditzakegu enfasi sendoko egiturak, euskararen antzekoak:
a. A LAS TRES llegó Juan
b. HIRURETAN heldu zen Jon

Beraz, aditzaurreko galdegaia ez da soilik gutxiago pausatua (buru bila baitabil), baizik-ere intonatiboki nabarmenagoa oro har (edo nahiago bada dramatikoagoa) respektu aditz-osteko galdegaia, zein den aditzarekiko askeagoa: foku estu postverbalak agertuko baitira normalean eskuineko muturrean, ez derrigor justuki ondóren aditza, bitarten ezkerraldekoak agertu ohi dira ez soilik aditzaren alboan, baizik aditzarekin batera. Eta hori guztia dá efektua ti koherentzia (edo inkoherentzia) sintaktiko-interpretatiboa.

Gainera, eta betiko koherentzia handiagoa tartean, bukaerako foku hori ahalko da enfatizatu (edo nahierara moldatu expresiboki) soilik eginez pausatxo bat (edo pausarik gabe) eta emanez intonazio egokia an bukaera ondo prestatu (eta akaso isolatu) hori. Behin foku ondo aurreprestatu hori emanda, ez dago zertan jarraitu: horretara (fokura) gindoazen eta bukatu da festa komunikatiboa (esaldia).

Esaldiaren hasierako posizioan, berriz, aditz-aurreko foku hori kolpez ailegatuko da, bapatean, avisurik batere gabe, eta hala, batere prestaketarik gabe, nola edo hala adierazi beharko du hiztunak fokutasun hori, nondik segitzen baita bere ohiko nabarmentasun berezia.

Azken buruan, gauza da ze tendentzia komunikatibo orokorren azpian egoten dirá arrazoi ez-gutxiago orokorrak, arrazoi logikoak, azalgarriak... ia mekanikoak. Goiko aipuan esaten denez, AO hizkuntzek eraman ohi dute euren foku neutralena ki esaldi-bukaera, eta aditz aurreko posizioak  gorde dituzte afin eman foku ez-hain-neutroak an zirkunstantzia oso kontextualak (esan nahi baita, esaldiz kanpoko kontestuak kontextualizatuak).

Eta horren harira, eta amaitzeko, azpimarragarria iruditzen zaigu adibidez hungarieraren kasua, non bi foku-mota horien diferentzia heldu dá ki izan semantikoa ere. Izan ere, hungarieraz, aditz-aurreko fokua ez da soilik eta oro har kontrastiboagoa, baizik beti-ere exhaustiboa (dú eragiten identifikazio exhaustiboa):

...identificational focus, which expresses exhaustive identification... [Kiss, "Identificational focus versus information focus", 1996]

Aldiz, hugarieraz, aditz-osteko fokua dá informatibo hutsa, ez-exhaustiboa, soilik gehigarria:

...information focus, which conveys new information...[Kiss, "Identificational focus versus information focus",1996]

Hor ere, aditz-osteko neutrotasun pausatu informatibo hori derivatzen dá ti euren koherentzia. [258] [>>>]
_____________________________
Ikus beste sarrera hauek ere:
1.: F1 eta F2 berez dira foku-mota ezberdinak: F1 enfatikoagoa eta F2 landuagoa eta neutroagoa
2.: ...there isn't a simple mechanism which favors that change (VO->OV) ... [Jon Aske]
3.: Buruz pausa koherenteak eta beste
4.: Hobe burua aurretik, pausatukiago eta luzeago ibili ahal izateko
5.: Esaldi bakoitzak bere intentzioa
6.: Beste zantzu bat ti koherentzia: aukerako pausa artén aditza eta foku estua 
7.: Nexu postpositiboen joera sintetikoa vs nexu prepositiboen joera analitikoa

Beste zantzu bat ti koherentzia: aukerako pausa artén aditza eta bere foku estua

Aurreko sarreran ikusi dugu nóla koherentzia sintaktiko-interpretatiboa (aparte izán funtsezkoa afin efizienteki eta efektiboki interpretatu informazioa) dá islatzen an tendentzia isolatzaile erlatiboki handiagoá on partikula burulehenak respektu burazkenak, zeinetan izanen dugu tendentzia itsaskor-sintetiko erlatiboki handiagoa. Nolabait esan, buru sintaktikoak ez du behar bere osagarria hainbeste nola osagarriak bere burua (horra hor azkenburuko iturria on asimetria funtzionala arten ordena burulehenak eta buruazkenak).

Eta antzerakoa gertatzen da kin aditz-buruak respektu euren foku estuak (galdegaiak). Euskaraz adibidez, aditzaurreko foku estuek eramaten duté azentua, eta segituan (pausa gabe) aditza eman behar da, oro har. Gakoa da ze sintagma enfatiko inkoherente (burugabeko) batek behar du erdietsi koherentzia ahalik eta lasterren afin izan eraginkorragoa, eta horrexek presionatzen du hiztuna afin ez egin pausarik (zein izanen litzateke pausa inkoherentea). Ikus Euskaltzaindiaren hitzetan (Euskal gramatika. Lehen urratsak I, 1991):

..., galdegaia atal bat denean, atal hau aditzaren aurre-aurrean ipini ohi da, eta aditzarekin batera ahozkatu, bien artean inolako etenik egin gabe. [Euskaltzaidia, Euskal gramatika. Lehen urratsak I, 1991:17]

Gaztelaniaz ere existitzen dira presio komunikatibo berberak noiz ematen foku estu preverbalak, zeren, aditzik gabe, fokuak ez du ber interpretazioa, ez du interpretazio koherentea. Ikus ondoko hitzak ganik Real Academia Española (Nueva gramática de la lengua española 2009-2011:760):

Los focos nominales antepuestos se suelen pronunciar con acento enfático, aunque de intensidad variable. Frente a lo que sucede con los tópicos, no van separados por pausa del segmento al que preceden: Demasiado vino diría yo que has tomado; Algo deberíamos regalarle a tu primo; el que eso piense.[RAE, Nueva gramática de la lengua española 2009-2011:760]

Baina ez gaztelaniaz ezta euskaraz ere ez da existitzen horrelako presiorik noiz galdegaia dén postverbala: kasu horretan aditzaren ostean arazorik gabe egin daiteke (edo ez) pausa koherente bat lehenago ezi eman foku estua nóiz eta nóla nahi den. Ikus an EGLU I (1987:35):

1.4.3. Galdegaiaren tokia aldaraztea 
Esanik dago galdegaiak aditzaren ezkerreko lehen posizioan duela kokalekua. Halaz guztiz, batzutan -euskara mintzatuan bereziki gertatzen da hau- intonazioak aipatu ordena hau hauts lezake, galdegaia aditzaren eskuinean ematen delarik orduan:

(37) Hola segituz hemengo muthil guziak joanen dituzu, eta gu geldituko gira mutzurdin! (p. Larzabal, Hiru ziren, lS.orr.)

Azken esaldi honetan, ikusten den bezala, mutzurdin dugu galdegaia; oso modu bereziz esango da, pausa eginez aditzaren ondotik.

Azpimarratu behar dugu ze aditzosteko pausa hori ez da inondik inora beharrezkoa, baizik ahalezkoa: egin daiteke edo ez segun interes komunikatiboa on hiztuna, berdin-berdin nola gertatzen baita gaztelaniaz, non aditzosteko fokuak eman daitezké behin pausa bat eginda edo pausagabe.

Azken buruan, pausatzeko aukera horiek sortzen dirá ti koherentzia sintaktiko-interpretatiboa. Hori dela eta, aukerako (ez derrigorrezko) pausa horiek deitu ahal dirá, propietate osoz, pausa koherenteak. Esan nahi baita ze, azken buruan, pausa koherenteak dirá produktua ti arrazoi eta joera diskurtsiboák zein daudén gaindi hizkuntza partikularrak: dirá arrazoi eta joera komunikatibo orokorrak. [257] [>>>]
_____________________________
Ikus beste sarrera hauek ere:
1.: F1 eta F2 berez dira foku-mota ezberdinak: F1 enfatikoagoa eta F2 landuagoa eta neutroagoa
2.: ...there isn't a simple mechanism which favors that change (VO->OV) ... [Jon Aske]
3.: Buruz pausa koherenteak eta beste
4.: Hobe burua aurretik, pausatukiago eta luzeago ibili ahal izateko
5.: Esaldi bakoitzak bere intentzioa

Ari gara burúz kalitate komunikatiboa

[Erantzunez ki Patxi Petrirena burúz bere erantzuna ki Erramun Gerrikagoitia, zein irakurri ahal dén hemen. Ikus halaber PP1 eta PP2.]

Titularrak, orokorrean, izaten dira aski laburrak, baina, euren laburrean ere, nabaritzen dira diferentzia komunikatibo argiak artén ordena informatibo-progresiboa eta ordena adierazkor-regresiboa. Ikus beste titular hau (zein aipatzen duzun):

Foru Aldundirako akordioak zehaztu gabe eratuko dira ...

Balirudike ze "akordio batzuk era batera eratuko dira". Segi dezagun:

Foru Aldundirako akordioak zehaztu gabe eratuko dira gaur Arabako Biltzar Nagusiak

Eta azkenean enteratuko gara ezen eratuko direnak izango dirá ... Arabako Biltzak Nagusiak. Konparatu kin honako hau:

Las Juntas Generales de Araba se constituirán hoy sin haber concretado los acuerdos para la Diputación Foral

Hor bai dela sekuentzia informatiboa, neutroa, progresiboa, ... (non, bide batez, ez dagoen inongo zirrikiturik tu gaizkiulertuak, zeren progresioa on komunikazioa dá koherentea).

Eta, jakina, rhema goáz finagotzen aurrerantz, eta jarrai genezake finagotzen an modu ezin prezisoagoa:

Las Juntas Generales de Araba se constituirán hoy sin haber llegado a concretar los acuerdos para la Diputación Foral sobre el reparto de las carteras de economía y medio ambiente

Hori da diskursibitatea, artikulazio egokia, ahaltsua, zeintan pausa koherenteak egin daitezke non nahi den, prestatuz hurrengo pausua, hurrengo hitza, an modu reflexiboa. Berria-ren euskaran ez dagoela aukera hoberik? Ba horixe da arazoa! [124] [>>>]

"...-n kontra egon" esapidea ez da euskara ala?

[Erantzunez ki Patxi Petrirena burúz bere hemengo komentarioa]

Irakasleak galdetu zion ikasleari:

Nola emanen zenuke hurrengo esaldia ahalik-eta modu progresibo eta informatiboenean? "Hau ume bat edo gehiago sortarazitako gizon edo animalia ar bat da"

eta ikasleak erantzun:

"Hau da aita bat"

[OHARRA: Kontuan har ezen, "aita" hitzak esan nahi du hau: "ume bat edo gehiago sortarazitako gizon edo animalia arra" an Elhuyar-en Hiztegi entziklopedikoa].

Hori ikusita, irakasleak esan zion ikasleari errepikatu behar zuela ariketa manténduz jatorrizkoaren hitz gakoak, originalaren informazioa (adibidez: "sortarazi" aditza) eta baita oinarrizko estruktura ere (adibidez: nexu erlatiboak).

Kontakizun horrek balio digu afin ilustratu (ageriko diferentziak aparte) zér egin nahi izan duen Patxi Petrirena-k an bere versioa on nire testua (Petrirena, gainera, inprezisoa izan da bere ordezkapenean, komentatuko dugunez). Alegia, Patxi Petrirena-k sartu digú "arbuiatu" aditza afin ordéztu nire "-n kontra egon" desdoblatua, eta hala eginez finean erabili dú baliabide prepositibo bat, baina integratua edo ezkutatua an aditz bat zein ez den gure aditza, ezta sinonimoa ere (nolabait esan, Petrirena-k fortzatu du ordezkapen desegoki hori afin ekidin estuasun eta efektu antikomunikatibok on sintaxi postpositiboa).

Horrek, jakina, ez du balio: gure helburua zén, eta jarraitzen du izatén, konprobatzea nóla geldituko liraken nik erabilitako baliabide prepositibo horiek ("kontra..." edo "on...") noiz erábili an sintaxi ortodoxoa, esan nahi baitá postpositiboki (alegia, erabiliz "...-n kontra" edo "...-n"), eta, beraz jokoz kanpo gelditzen da erabiltzea "preposizio ezkutatuak" an lexikoa (erabiliz "Arbuiatzen dut..." ordezta "Nago kontra..."), are gutxiago baldin preposizio horiek ezkutatzen badira azpí "aditz inprezisoak" zek desbirtuatzen dute mezua (ni, demagun bozketa batean, egon naiteke zerbaiten alde edo kontra, baina ez dut zértan arbuiatu behar).

Hori tipikoa da: zehazki esan nahi dugunori (edo sintaxi prepositibo batez esanen genuken hori) modu pospositiboan nekezagoa izanik, gure kuasiezinean amaitzen dugu esaten beste zerbait, antzekoa baina prezisiorik gabekoa, zeinek ematen du ideia lauso eta desenfokatu bat buruz zer esan nahi genuen. Gauza horietaz soilik enteratzen gara an itzulpenak.

Hori guztia hobeto uler dezagun, egin dezagun aldaketa txiki bat an nire esaldia:

Kokatu naiz kontra mediokritate zientifikoa on horiek guztiak ze, ikertzaile linguistikoak izanik, ez duten onartu nahi evidentzia.

Hor, bistan denez, ez du balio "arbuiatu" behartu horrek.

Beraz, preposizio (gaizki) estalirik gabe, itzulpena geldituko litzaké honela (soilik lehenengo esaldia, momentuz behintzat):

Nago begien bistakoa onartu nahi ez duten ikertzaile linguistiko guztien mediokritatearen kontra.

edo, ortodoxoago:

Begien bistakoa onartu nahi ez duten ikertzaile linguistiko guztien mediokritatearen kontra nago.

Har dezagun azken versio hori, eta egin dezagun konparazio komunikatiboa kin jatorrizkoa:

Nago kontra mediokritate zientifikoa on horiek guztiak ze, ikertzaile linguistikoak izanik, ez duten onartu nahi evidentzia.

Bistan denez, jatorrizko esaldian hasieratik bertatik ezagutzen dugu zértaz ari garen, zértara goazen:

Nago kontra...

Aldiz, textu antiinformatiboan hasten gara jasotzen xehetasun batzuk zein ez dakigun zértara datozen (hori dá inkoherentzia, zeinek lapurtzen digun lasaitasun pausatu eta progresiboa):

Begien bistakoa onartu nahi ez duten...

Jatorrizkoan, koherentziak sortzen dú progresio informatibo egokia, pausatua, mailakatua:

Nago kontra mediokritate zientifikoa...

Hor, buru sintaktikotik buru sintaktikora goaz ematen informazioa, "head"-etik "head"-era, eta horrek sortzen dú kontrola gain gure diskursoa. Versio antiinformatiboan berriz, inkoherentziak sortzen digú estuasuna, eta horrek kentzen digú kontrola:

Begien bistakoa onartu nahi ez duten ikertzaile linguistiko guztien...

Guztiz bistakoa da ze azken hori dá prozesagaitzagoa ezi originala:

Nago / kontra / mediokritate / zientifikoa / on / horiek / guztiak / ze, / ikertzaile linguistikoak izanik, / ez duten onartu nahi / evidentzia.

versus:

Begien bistakoa onartu nahi ez duten ikertzaile linguistiko guztien mediokritatearen kontra nago.

Azken horretan ez dago pausa koherente bat bera ere.

Gainera, ordena informatiboa irekia da:

Nago kontra mediokritate zientifikoa on horiek guztiak ze, ikertzaile linguistikoak izanik, ez duten onartu nahi evidentzia gero eta handiagoa zein irakur daiteke buruz ordena antiinformatiboa eta haren inkomenientziak.

Bestalde, hauxe litzake Patxi Petrirena-ren versioaren kontraversioa (mediokitatea vs medikritate zientifikoa):

Nago kontra mediokritatea on ikertzaile linguistiko horiek guztiak ze ez duten onartu nahi evidentzia.

Eta ez, ni ez naiz sartzen kin mediokritatea on personak. Ni sartzen naiz kin mediokritate zientifikoa on horiek guztiak ze, ikertzaile liguistikoak izanik, ez duten onartu nahi ez evidentziarik ezta ezer ere. Inportantea da adjetiboa: mezua erabat ezberdina da! Izatekotan, honela beharko zuen:

Begien bistakoa onartu nahi ez duten ikertzaile linguistiko guztien mediokritate zientifikoaren kontra nago.

zein izanen litzakén are antiinformatiboagoa (adjetibo-falta hori ez da kasualitatea: estuasun informatiboek eragin ohi dituzte halako inprezisioak). Sintaxi informatiboan ez dugu arazorik: gainera eta bistan denez, arazorik gabe eman ahalko genuké hierarkia konplexuago bat.

Laburbiltzeko, Patxi-ren itzulpenean daukagú: inprezisio behartua eta larria (bi alditan), inkoherentzia, kontrol gutxiago, estruktura pobreagoa eta itxia, malgutasun gutxiago, ñabardura gutxiago,... , eta, hitz batean, askatasun komunikatibo gutxiago, kantitate eta kalitate guztxiago.

Patxi Petrirena-k arbuiatzen ditú mirarizko konponbideen asmatzaileak, baina nik miresten ditut, zer eginen diogu! Gainera Patxi Petrirenak iritzi du ze batzuek arinkeriaz erdeinatzen dugu jende asko alor horretan egiten ari den lana. Beraz, Patxi Petrirena-ri iruditzen al zaio arinkeria liburu eta blog bat idaztea non frogatzen dén haruntzago ti edozein duda razonable ze sintaxi informatiboa dá bide interesgarri bakarra baldin euskara normaldu nahi bada? Ondo da.

Horri buruz esan behar dut ze nire asmoa ez da inoren lana erdeinatzea, baizik kritika egitea, kritika zuzena, kritika argudiatua. Eta ez dugu nahastu behar kritika razonatua (nahiz gordina, baldin hala behar) eta deskalifikazio gratuitoa (argumentazioaz paso eginez). Hemen badirudi ze nik egiten dudan lana ez dela lana, eta adibidez Patxi Petrirena-k ez duela inoren lana erdeinatzen.

Petrirena-k dio:

"Arbuiatzen dut gauetik goizera “horien” esan ordez “on horiek” esatea proposatzen duenaren ausarkeria, ..."

Beraz Petrirena-k arbuiatu egiten du proposamen razonatu bat. Ba, nóla konponduko dira arazoak ba? Proposamenak eginez! Niri ez zait gelditzen beste irtenbiderik ezpada arbuiatzea zure jarrera itxi lazgarria.

"... eta “lagunekin” esan ordez “kin lagunak” esanez atzetik segitzen dionaren inozokeria."

Hara!

"Ez diet halakoei ukatzen, horregatik, funtsean izan dezaketen borondate ona."

Nik zuri ere ez, zinez diotsut.

"Arbuiatzen dut, azkenik, norberaren iritzia aldeztean zenbaitetan erakusten dugun begirune eskasa."

Bai, horretan ados nago.

Bide batez, nire mahai gainean daukat kartel bat irágartzen bi zesta-punta "partidu" (2005-eko urrikoak), non irakur daitekén:

Artetxe-Joakin aurka Olabe-Larru

Hori zér iruditzen zaizu? Ausarkeria? Inozokeria? Niri iruditzen zait garapen humanoa. [64] [>>>]

Piperrik ulertu ez, baina, hala ere, testu ona?

Gaurko Berria egunkarian irakur daiteke honako hau:

Joxerra Gartziak aipatu zuenez, ahozkotasuna lantzeko modua irauli behar da irakaskuntzan. «Zuzentasunetik egokitasunera igaro behar dugu». Ildo horretatik, Anjel Lertxundi idazleak Donostiako Kursaalean irakurri zuen euskararen inguruko diskurtso bat aipatu zuen. Gartziaren esanetan, Lertxundiren testua «oso maila onekoa» zen idatzirako, baina esateko «oso desegokia».

Beraz, Lertxundiren testua oso maila onekoa zen idatzirako, baina hura publikoki irakurri eta ez zen piperrik ere ulertzen. Nik uste hor zerbait gaizki dabilela.

Nire ustez, zerbait ona bada idatzirako, ona izanen da esateko, derrigor. Ezin liteke ona izan idatzirako, eta txarra irakurtzeko edo esateko. Testu ón bat aski trinkoa bada, irakurriko da astiro eta pausatuki (hori zentzuz egin ahal izateko, testua koherentea izan behar da); bitartean-eta testu ón hori arina bada, irakur liteke arinxeago (edo ez, segun zein efektu nahi dugun).

Arazoa zein da? Inkoherentzia. Inkoherentzia on sintaxi regresiboa.

Baldin testu minimoki trinko bat inkoherentea bada (sintaxi regresiboan hala dira), orduan testu hori ezin izanen da irakurri astiro eta pausatuki (osagarri-buruak azkenean doazelarik, presak jota ibiliko gara), horregatik irakurri beharko da ritmo normal edo inkluso azkartxuan; baina testu trinkoa izanik, ritmo normal edo azkar horretan irakurrita ez da aise ulertuko (hau askotan gertatzen da ETB1-eko dokumentaletan, non aurreko esaldi trinkotxua ulertzen hasi zarenerako, ja sartu dizute beste bat, zein, onenean, ulertuko duzu nekez).

Argi esan behar dugu: baldin testu bat bada desegokia tu esan, izanen da desegokia tu irakurri (azken buruan irakurtzea da zerbait aski antzekoa ti mintzatu tu gure burua), eta, finean, izanen da testu txar bat.

Nik ez daukat dudarik ezen Lertxundiren testu hori hizkuntza progresibo batera itzuliz gero, esateko ona izanen zela, horra hor diferentzia. [45] [⇶]

Burúz pausa koherenteak eta beste

Dio Jon Kortazar-rek an "Diglosia eta euskal literatura" (Utriusque Vasconiae, 2002):

Baina badira hizkuntzaren izaera gramatikalak zeresana duela norberaren literaturaren lanean baietsi duten idazleak.

Esaldi horren edukiaz esán ze, ondo bistakoak dira euskararen estuasun sintaktiko nabarmen eta serioak respektu bere inguruko auzokideak: ikusi besterik ez dago ze nolako diferentzia dagoen inter itzultzea euskaratik gaztelaniara (erraza, eta emaitza komunikatiboki hobeagoa edo askoz hobeagoa), eta itzultzea gaztelaniatik euskarara (etengabeko buruaustea, eta finean emaitza komunikatiboki txarragoa edo askoz txarragoa, segun zailtasuna on jatorrizkoa:alegia, denbora gehiago, kalitate gutxiago).

Eta, horren arrazoi bakarra dá gramatikal hutsa: estruktura eta baliabide regresiboak ezin dira komunikatiboki konparatu kin estruktura eta baliabide progresiboak.

Bestalde, esaldiaren formaz, esan ze askoz komunikatiboa litzaké honela:

Baina badira idazleak zek baietsi dute ze hizkuntzaren izaera gramatikalak badu zeresanik gain norberaren lan literarioa.

Azken honetan pausa koherenteak egin daitezke honela (zazpi):

Baina / badira / idazleak / zek / baietsi dute / ze / hizkuntzaren izaera gramatikalak badu / zeresanik / gain / norberaren lan literarioa.

Pausa bakoitzeraino esandako hitz guztiak dauzkagu koherenteki itsatsiak ki diskurtsoa, ez dugu gerora itxaron behar; esan nahi baita, pausa horietako bakoitzean ezagutzen dugu funtzioa on aurreko hitz guztiak respektu esaldia, eta horregatik itsasten ditugu koherenteki.

Hasierako esaldian, hauexek dira pausa koherenteak (bi):

Baina / badira / hizkuntzaren izaera gramatikalak zeresana duela norberaren literaturaren lanean baietsi duten idazleak.

Regresiboan itolarrian ibiliko gara eta, azkenean, gaizki ulertzeko, bitartean-eta progresiboagoan eroso (pausak aukeran) eta ondo. Zenbat eta aukera progresibo gehiago, hobeto. [14] [>>>]

Hobe burua aurretik, pausatukiago eta luzeago ibili ahal izateko

Erramun Gerrikagoitia-k bere blogean komentatu berri du hurrengo esaldia on Inazio Mujika Iraola an bere artikulua deitzen "Euskaltzaindia eta lehentasunak":

... “Batzuetan hobe baita oker erabaki zena amnistiatzea, gaur erabaki dena bihar atzera bota daitekeelako sentsazioa gure baitan errotzea baino”. Hartu arnasea trankil, ez daukagu presarik. Esan nahi zukeela seguruenik ere “Batzuetan hobe baita oker erabaki zena amnistiatzea ezi gaur erabaki dena bihar atzera bota daitekeelako sentsazioa gure baitan errotzea”. Hemen ere arnasea baina txikiagoa horregatio.

Erramun-ek emandako pausu horrek, gainera, bide ematen digu beste urrats batzuk emateko (esaldia progresiboagoa egiteko):  

Batzuetan hobe baita amnistiatu ditzagun okerreko erabakiak ezi-ez errotu dadin gure baitan sensazioa ezen gaur erabakitakoa bota daitekeela bihar atzera

Bada alderik! (Ohartu, gainera, nóla oraingo kasu honetan ez dugun erabili batere baliabide linguistikorik euskaran ez dagoenik.)

Lehengo batean aipatu genuen inportantea zela nón jartzen genituen puntuak, zeren hor pausa nabarmenak egin behar ditugun. Bádira, ordea, beste pausa (voluntario) batzuk zein soilik egin ahal dirén koherenteki baldin estruktura progresiboa bada (zenbat eta progresiboagoa, aukera gehiago), ziur gaudelarik ezen ez zaigu (askoz) geroago etorriko haxe informazioa (hitza edo hizkia) ze(ine)k emánen fundamentua ki oraingo informazioa (ki oraingo hitza edo hizkia). Buru bila bagabiltza, pausa (koherente) gutxi; eta arnas-estuka ezin da ibili luze. [13] [>>>]