Eta kontua dá hain argia ze bihar bertan bildu beharko lirake japonieraren "hizkuntz legelariak" afin ondo estandarizatu aukera bat non halako perpausak eman ahal diren an bukaera te esaldia noiz nahi den. Jakina, beti ere aukeran.

Amaitzen genuén atzo esánez:

Hortaz, tendentzia hori ki kokatu perpaus nominalak preferenteki an bukaerako posizioa izanen litzaké ez soilik aplikagarria ki sintaxiak non existitzen den konplementatzaile prepositiboa, baizik-ere ki sintaxiak non ez dagoen halako konplementatzaile prepositiborik, nahiz azken kasu horretan tendentzia ez zen izanen hain indartsua. Beraz, izanen litzaké tendentzia orokor bat.

Gauza da ze perpaus nominal finituak izaten dirá gehien-gehienak objetu-modukoak apórtatuz argiki informazio berria eta oso espezifikoa, eta izanki hortaz oso rhematikoak (ikus sarrera hau).

Guztiz argi dago ze halako perpaus oso rhematikoak jasotzeko, askoz egokiagoa da SVO estruktura dikursiboki-progresiboa, non O perpaus osagarri objetua agertzen baita an esaldi-bukaera, noiz jada ezagutzen dugun sujetua (agentea, normalean laburra) eta aditza kin baietza edo ezetza (normalean are laburragoa), zein esaldi klase honetan izaten den erabakiorra kizun jaso abantailatsuki perpaus osagarriko informazio guztiz espezifikoa (soilik an egoera ondo kontextualak egokia izan ahal da euren hasierako kokapena).

Aurreko arrazoi komunikatiboa hain da indartsua ze, ikusten ari garenez, munduko hizkuntzetan ondo argiki nabari da joera orokor argia aldé kokatu informazio espezifiko hori an esladi-bukaera. Hala ere, bádira zenbait hizkuntza ze, arrazoi sintaktiko-historikoak medio, ez duten "legalki" onartzen halako kokapena: buruan dauzkagu hóriek hizkuntzak kin sintaxi SOV zurruna, zeinen adibide ezagunena dén japoniera.

Sintaxi horietan ezin diote erantzun ki gorago aipatutako behar komunikatibo indartsu hori zatio inertzia sintaktiko-historikoak, eta alde horretatik komunikatiboki bizi dirá esanguratsuki txartoago zein munduko biztanle gehienak, zeini bai onartzen zaie aukera progresibo guztiz beharrezko hori.

Bai, altu eta klaru, argi esan behar da ze, aditz deklaratibo horiek erabiltzean, japonieraren erabiltzaileak komunikatiboki bizi dirá esanguratsuki txartoago zein munduko biztanle gehienak. Eta kontua dá hain argia ze bihar bertan bildu beharko lirake japonieraren "hizkuntz legelariak" afin ondo estandarizatu aukera bat non halako perpausak eman ahal diren an bukaera te esaldia noiz nahi den. Jakina, beti ere aukeran.

Ez al dira perpaus subordinatu nominalak adibide onenetarikoa te foku rhematikoa?

Duela hiru egun, ikusten genuen nola Herring-ek eta Paolillo-k (1995) kontrajartzen zituztén bi ikuspegi itxuran-oso-ezberdin gain posizioa e foku rhematikoak an SOV sintaxiak. Horrela autoreak mintzo ziren gain ikuspegi bat non halako foku rhematikoek joko lukete ki posizio justuki preverbal bat an sintaxi SOV zurrun edota buruazken konsistenteak, zeini kontrajarriko zitziaón beste ikuspegi bat non azpimarratzen baitzen joera universal bat te foku rhematikoak ki okupatu posizio finala an edozein modutako sintaxiak (SOVak barne). Sarrera horretan interpretatzen genuen ze bi ikuspegi horiek ez dira kontrajarriak, baizik osagarriak, zein dagoz-ki bi estadio ezberdin barné evoluzio tipikoa e sintaxiak. Zehazkiago, hantxe genioen ze bigarren ikuspegi (universal) horretan, ... 

... sinpleki gauzatzen ari da a tendentzia komunikatibo universala zeintaz mintzo ginen atzo an bukaera e gure sarrera:

Justuki horregatik, baldintza eta behar komunikatiboak handitzean munduko SOV sintaxiak saiatuko dira mugitzen buruzki eszenario koherenteagoak, non restrikzio hori gainditzen den, eta hala, gutxinaka, mundu mailan joango da nabaritzen joera orokor bat aldé koherentzia diskursiboa kin foku rhematiko finalak, eta informazio rhematikoena an bukaera e esaldia, azpi SVO estruktura burulehen orokor bat. Hortik azaltzen da gorago aipatutako bigarren ikuspegia, zeintaz bihar mintzatuko baikara.

Azken batean lehenengo ikuspegian islatzen ari da hasierako tendentzia bat (SOV buruazkena kin foku rhematikoa justu aurré aditza) zein justifikatzen da gaiti arrazoi evolutibo bereziak (sorrera-baldintza bereziak), baina zein ez den justifikatzen azpi baldintza eta behar komunikatibo orokorrak, halan-ze diakronikoki joango da nagusitzen tendentzia universal bat aldé eszenario komunikatiboki efizienteago eta efektiboago bat, esan nahi baita justuki ...

.. the tendency towards sentence-final focus (...) is a language universal, implicitly present in languages of all word order types. [Herring eta Paolillo, 1995:164]

Dá ber indar (eta tendentzia) komunikatibo diakronikoa ze gidatzen ditún munduko sintaxi guztiak aldé ordena SVO burulehena, nahizta bidea, batzutan, ez dateke batere erraza.

Orain, har daigun perpaus klase zehatz bat: perpaus subordinatu substantiboak nola horiek kin aditzak e pentsatzea edo esatea ("as those with verbs of thinking or saying"):

And if Japanese is so a rigid verb final language how can the current Japanese hearer or listener manage to easily understand verb final long (very long) sentences, as those with verbs of thinking or saying?

Gauza da ze perpaus subordinatu nominal horiek akaso izanen dirá adibiderik onena (edo bederen onenetarikoa) te foku rhematikoa. Esan nahi baita ze esaldi horietan nola edo hala islatu beharko litzake gorago aipatutako joera universala te foku rhematikoak ki kokatu an posizio finala. Hola al da?

Euskaran badakigu baietz: justuki halako esaldi konpletiboak ez dira tipikoki ematen an posizio preverbala, baizik gehiago atzé aditza (are estandarrean ere!), baina gauza da ze joera hori islatu beharko litzake arten munduko sintaxiak an hierarkia orokorrago bat non halako perpausetan lehenetsiko litzaké halako posizio finala gain hasierako posizioa edo erdikoa. Hortaz, errepikatzen dugu galdera: Hala al da? Bihar jarraitukó.

Oinarrizko inventario grafiko-fonemikoa ti zeltiberikoa

Atzoko sarreran genúen ikusten nóla deklinatuko zirén izenak an mintzaira zeltiberikoa segun berreraikipena ganik Beltrán-Lloris/Jordán Cólera ("Celtibérico", 2016, Prensas de la Universidad de Zaragoza):

Eta akaso faltan botatzen da jakítea gutxi gorabehera zéin fonema, zéin soinu erabiltzen zituzten (zénbat vokal, zéin konsonante,...), eta ja bide batez, nóla idazten zituzten. Horrá oinarrizko inventario grafiko-fonemiko bat (klikatu gain irudia afin hobeki ikusi):

Behin ikásita nóla irakurri textu zeltiberikoak, entreteni gintezte irákurtzen ondoko textutxua ti tesera bat zein aurkitu den an antzinako hiria déitzen Kontrebia Belaiska:

lubos alizo/kum aualo ke(ntis)

kontebiaz/belaiskaz

Hór ikusten dugu ablatibo bat an "-z", bitan emana: "kontebiaz / belaiskaz" (alfabetoak ez zuen onartzen idáztea "-tre-" an "kontrebia"), zein itxuran ez dún signifikatzen prozedentzia, baizik zeinékin egin den paktua e ospitalitatea. [⇶]

Japonieraren intrakultura (kultura kin maiuskulak, eguneroko kultura) dago guztiz baldintzatua ga estuasun linguistikoak

Nioén atzo:

Hor agertzen zaigu haziá e evoluzio bat zein, hiztunen onerako, gertatuko dá an japoniera noiz molde horiek hasten diren gramatikaltzen, eta areago noiz molde horiek hasten diren egitén jarraituagoak, pausabakoak, progresiboagoak, funtzionalagoak, gozagarriagoak, eta ez soilik an komunikazio informala, baizik-ere an diskurso landua, non mimatu beharko liraké estruktura horiek, eta beharrezkoa balitz bilatú edo garatú bideak afin progreso komunikatiboa izan dadín errazagoa (horretarako, esan gabe doa, behar dá perspektiba egokia). 

Hori irabazten dutenean (espero dugu hala izanen dela), aurrerapen handia izanen da gana kultura japoniarra (berdin-antzean nola izanen litzake aurrerapen handia baldin landuko eta irabaziko balituzté beste aurrerapen teknologiko asko ere, zein, berriro espero dugu, noizbait irabazi beharko dituzten).

Azken paragafo hori ez da baizik zuzeneko ondorioa ga azkenaurreko paragrafoa, non mintzatu gara gain progreso komunikatiboa, gain komunikazio jarraituagoa, progresiboagoa, funtzionalagoa, gozagarriagoa .... justuki hiztunen onerako, ... eta azkenean amaitu nahi izan dugu azpimarratuz ze halako aurrerapen komunikatiboak islatzen dirá an kultura osoa: umorea, takoak,  haserre-moduak, kantagintza, rap-a, pelikulak, teatroa, poesia, bikoizketak, itzulpenak, irakaskuntza, liburuak, egunkariak, irakurketa, eta orohar kultura komunikatiboa, kultura expresiboa.... Ez dago ezér efektu biderkatzaile kultural handiagoa duenik zeinda... flexibilizazio linguistikoa aldé posizio (aukera) aurreratuagoak, zeren ez dago teknologia inportanteagorik zeinda teknologia komunikatiboa. Logikoki. Guztiz logikoa da, guztiz justifikatua kin argumentu solidoak, eta guztiz konprobagarria ere an edozein manifestazio linguistiko intrakultural non, hala nahi baduzu, zinez eta serioski konparatzen dituzun bi fluxu komunikatiboak. Baina, zuk  diozu: 

Jesus, zure azken paragrafoa irakurrita, dirudi mintzo zarela, nagusikeria puntu batekin mintzo ere, herri kulturalki eta are teknologikoki atzeratu batez. Nik esango nuke balantzaren beste aldean dagoela Japonia, zer esanik ez espainoldun herrialdeekin konparatuta.

Ez daigun nahastu gauzak: ni ez naiz ari gain kultura kulinarioa, zein Japonian dén ikaragarria, edota gain tearen kultura edota jardinetako kultura edota arte martzialak (karatea) edota origamia edota beste mila arlo non japoniarrak diren eredu ... Ari naiz gain kultura oinarrizkoena, kultura kin maiuskulak: intrakultura, eguneroko bizimodua, eguneroko erlazioak, eguneroko komunikazioa, eguneroko umorea, eguneroko takoak, eguneroko haserreak, eguneroko itzulpenak, eguneroko informatiboak, ... esan nahi baita, errepikatzen dut, kultura kin maiuskulak, intrakultura, eta oinarrizko kultura hori, Japonian, dago guztiz baldintzatua ga estuasun komunikatiboak.

Horrá adibide intrakultural bat gain modua nóla ematen diren klaseak an institutuak ("Silence in intercultural communication", Nakane, 2007):

 

Hortik azpimarratuko nuke adibidez ze:

Thus, oral interaction in the classroom is typically fragmentary and even incoherent. Instead, there is a general tendency for written language to be given priority by both students and teachers over spoken language. 

eta:

Silence in  Japanese classrooms ia a part of classrooms culture ...

Bai, antza asko kopiatzen dute (harbeletik), eta asko memorizatzen dute:

Dá adibide bat, besterik ez, baina ondo interesgarria.

Eta azken gauza bat: niretzat japoniarrak dirá beste ni bat, ez dira nigandik ezberdinak, ni ere naiz japoniarra noiz mintzo naizen buruz japoniarrak. Antzera ere náiz piraharra noiz diodan ze piraharrak duté eskubide humanoa ki zenbakiak (besteak beste), eta horrekin batera ki matematika, zeren oso argi daukat ze, perfektuki, ni egon ninteke an euren posizio anumerikoa, eta hala balitz, gustatuko litzaidake norbaitek niri eskaintzea zenbakiak, edo, gutxienez, analisi serio bat afin ez egón gaizkiulerturik.

Evidenteki, hori ezin izan liteke nagusikeria, baizik solidaritatea eta erantzukizuna (hori nagusikeria dela esatea dá oztopo handienetariko bat ki analisi serioak eta soluziobideak). [⇶]

Adibide oso azpimarragarri bat: foku estu postverbal bat?

Atzokoan ikusten genuen nóla, japoniera mintzatuan, elementu postverbalak ia exklusiboki erabiltzen diren an erabilera dialogatuak, non egoten den oso zuzeneko interakzioa kin entzulea (akaso oso interakzio kontextuala, oso kolokiala). Orain interesatzen zaigu ezagutzea noláko maiz gertatzen diren elementu postposatu horiek an japoniera dialogatua, eta areago, noláko funtzio komunikatiboak betetzen dituzten. 

Hortaz, gauza da ze Nakagawak ez digu ematen halako daturik an bere atzoko liburua (2020), eta, horrela, jo behar izan dugu ki beste hizkuntzalari japoniar bat, Matsumoto, nork sortu eta aztertu zuén datu-base mintzatu oso kolokial bat non jaso ziren dialogoak arten gazte universitarioak, binaka oso lagunak, eta elkarrekin askotan hitz eginak, zeinek autograbatzen zituzten euren elkarrizketak nóiz eta nóla nahiago zuten. Gero, autograbazio horietatik, Matsumotok aukeratuko ditu 1600 intonazio-unitate, zeinekin burutuko baitu bere azterketa. Matsumotok diosku an bere liburua titulatzén "Intonation units in Japanese conversation" (2003):

Matsumotok, 1600 IU horietan aztertuko ditu hainbat kontu, zeinen artean aurkitzen baita gure intereseko proportzioa e elementu postverbalak, hala nola ere IU horien nolakotasun intonatibo-informatiboa. Ikus daigun horri buruzko emaitza nagusiak, zein komentatuko ditugu beherago:

Beraz, Matsumotok aukeratutako 1600 IU horietatik % 7,7 (123) duté gutxienez zati postverbal bat, nahiz ez dirén guztiak intonatiboki-informatiboki berdinak. Izan ere, desberdindu ahal ditugu 3 tipo (lehenago aipatuko ditút I eta III tipoak, zein diren informatiboki gutxien interesgarriak):

• I tipoan sartuko lirake elementu postverbalák zein agertzen diren intonatiboki baturik ki IU zabalagoak non bádiren zati ez-postverbalak ere. Hauek ez dira izaten bereziki interesgarriak ti ikuspuntu informatiboa zeren biltzen baitute informazio oso thematikoa, oso eskuragarria, zein justuki horregatik ematen baita an bukaera deazentuatua e IU bat non informazio rhematikoena jada emana den preverbalki.

• III tipoan agertzen dira IU intonatiboki independenteák non, gehien bat, errepikatzen (reformulatzen) den zérbait zein jada esana baitzen an aurreko zatia. Oso thematikoak ere.

• II tipoan, ordea, agertzen dira IU postverbalak zeinen informazioak osa leiké esaldiko edukia, rhematikoki, halan-ze euren portzentajea interesatzen zaigu bereziki. Gainera, goragoko (4.10) adibidea ikusita (nahiz ez dugun ezagutzen esaldiko kontextu informatibo-intonatibo osoa), esango genuke ze hor ager liteke foku estu postverbal bat, zein, beste nonbait genioenez, oso berri ona litzake (Matsumotok, uste dudanez, ez da mintzo gain puntu hori).

Hortaz, nahizta II tipoko IUak lirake %4,1 ti 1600 horiek (non denak ez diren zértan izan rhematikoak) eta an datu-base autograbatu oso kolokial bat arten gazte oso lagunak, (4.10) adibide hori iruditzen zaigú guztiz azpimarragarria, eta ez soilik zatio bere izaera informatiboa, baizik-ere zatio bere barneko hitz-ordena. [⇶]

Halako material postverbalak dirá lehenengo pausu garatzailea, baina oso hasierakoa, ia dá ... abiapuntua

Iwasaki hizkuntzalariak aztertu du an zenbait publikazio (guxienez tikan 1993) ondorengo esaldia non agertzen zaizkigu zenbait sintagma postverbal an japonierazko esaldi mintzatu bat, zeinen kontextua dén hau (Iwasaki, "Japanese", 2013):

Behin kontextua izanda, ikus daigun orain, beherago, Bittor Hidalgok bidalitako pdf-a (ikus herenegungo sarrera), non Nakagawa hizkuntzalariak (an bere liburua titulatzén "Information structure in spoken Japanese", 2020) jasotzen dú goragoko esaldi hori (diogunez, aztertua originalki ga Iwasaki, an beste zenbait publikazio, zeinen artean aurkitzen da goragokoa):

 

Hurrengo sarreretan saiatuko gara gehiago komentatzen esaldi hori, baina esan daigun orain ze esaldi horretan izanen genituzke hiru "afterthought": lehenengo biak, pausak eginda, guztiz thematikoak (lehenengoa, zehazkiago, saio thematiko bat zein gauzatukó an bigarrena), eta azkena, pausa oso luzea eginda, argigarria:

• sono are-wa-ne (... hori zera, ezta?...") non "wa" dén partikula thematikoa (thema atzeratua),

• hoosoo-wa-ne  (... hori programa, ezta?"...) non berriro dugú "wa" partikula thematikoa (thema atzeratua), 
  

• kazoku-de (familian), non aurkitzen dugú informazio argigarria zein kasu honetan jada uler ziteken ti "uti-de" (etxean), nahiz halako gehigarri batean gehitu liteké edozein informazio, zein izan ahal den rhematikoa nahizta, printzipioz, ez litzaken izanen fokala (informazio rhematikoena).
  

Hortaz, hiru sintagma postverbal horietan, agertzen da informazio basikoki referentzial-thematiko-argigarria (halako gehigarriak gertatzen dirá an munduko hizkuntza guztiak: beti gehitu beharko da zerbait ahaztutakoa, edota argitu-gehitu zerbait).

Edonola ere, ez nieke inola ere kendu nahi euren inportantzia handia ki elementu postverbal horiek, zein izanen liraken lehenengo urratsa ki kokatú postverbalki gerota elementu rhematikoagoak, eta baita fokalak ere, halan-ze joan liteke gramatikaltzén posizio fokal postverbal bat (zein, jakina, oso berri ona litzake). 

Halako material postverbalak dirá lehenengo pausu garatzailea, baina oso hasierakoa, ia dá ... abiapuntua. [⇶]

Japoniera: itogarriki SOV-buruazkena

 Zenioén Bittor:

 • Ez daude, nire uste apalean, hizkuntzak salbuespenik gabe eta absolutuki direnak BURUAZKENAK –eta ez bereziki euskara– (guztietan aplikatzen ahal direlako, besteak beste eufemistikoki AFTER THOUGHTS-eta deitu ohi diren estrategiak, hainbat osagai, noski ERREMATIKO izango direnak, ERREMATIKO, bai, ez naiz nahasi, ahalbidetuz esaldi amaieran IU independenteak).

Genioén hemen:

Sintaxi regresiborik regresiboena litzaké OVS-buruazkena, zein litzaken are buruazkenagoa zein SOV-buruazkena (gauza da ze sujetua ondo konsidera liteke buruá e bere predikatua, nagusiki zeren burua dá referentea [zértaz], bitarten predikatua dén referentzia [zér]). Baina, ordena hori háin da, nola esan, kontextuala, ze ez da batere-batere funtzionala azpi baldintza orokorrak (zeinen artean sartzen dirá, dakigunez, baldintza exigenteak); horrexegatik bide da hain urria eta agertzen da hain lokalizatua an inguruak non baldintza komunikatiboak oso kontextualak diren.

Hortaz, hóri litzake sintaxi regresiborik regresiboena: ordena OVS-buruazkena. Baina, genioenez, oso sintaxi real gutxi existitzen dira kin ezaugarri horiek (ikus hemen edo hemen), justuki zatio euren funtzionalitate oso mugatua ki egoera oso kontextualak, non gehienetan sujetua ez den emanen. Horrela, behar komunikatiboak handitu ahala, sintaxiak joango dira bilatzen ordena funtzionalagoak. 

Bestalde dauzkagu sintaxi SOV-buruazkenak, non daukagun:

• ordena SOV ez-markatua, neutroa, non, bereziki aditza eta objetua eman ahal diren jarraituki, pausagabe, jarriz azentu neutro orokorra an objetua, halan-ze esaldian interpretatu liteke foku zabala (esaldi osokoa, predikatu mailakoa edo agumentu mailakoa gain objetua, zein ez litzaken enfatikoa). 
  

• baliabide sintaktiko buruazkenak (posposizioak eta nexu koordinanteak eta subordinanteak).

Bestalde, mintzo zara buruz:

...hizkuntzak salbuespenik gabe eta absolutuki direnak BURUAZKENAK...

noiz, esana dugunez, nekez aurkituko da linguistikan zérbait zein dén "salbuespenik gabe eta absolutuki" ezer ez. Baina bádira tendentzia argiak, oso-oso argiak. Nola genioén adibidez, hemen:

Linguistikan nekez emanen dira lege orokorrak: kasuistiká izaten da hain handia non (ia) beti existituko dira salbuespenak ki edozein arau zein proposa dezagun. Baina, bádira tendentziak, tendentzia argiak, tendentzia sendoak, ...

Eta, bai, bádira munduan sintaxi SOV-buruazken oso rigidoak edo zurrunak, zein dutén kokatzen (ia) beti aditza an bukaera e esaldia eta (ia) soilik erabiltzen dituzten baliabide sintaktiko buruzakenak. Adibidez, japoniera, non:

1.: erabilera ez-dialogatuan, sintaxia dá (ia) guztiz SOV-buruazkena, eta

2.: dialogoetan ere, oso-oso sintaxi zurruna da, nahiz hor bádauden salbuespen gehiago, zein izaten dirá edo:

• atzeratutako material oso thematikoa, oso eskuragarria, zein emanen den deazentuatua eta pausagabe; edo 

• pausa baten osteko materiala, zeinen intentzio komunikatiboa anitzagoa baita (rhematikoa ere), nahiz izaten dén referentziala, atentzioa deitzekoa, ahaztutako zerbait ematekoa, argigarria, informazioa zabaltzekoa, ...

Baina, genioenez, halako dislokazioekin ere, eredua dá ikaragarri zurruna, oso-oso buruazkena, areago: itogarriki SOV-buruazkena, halan-ze japoniera mintzatzen da oso zatika, oso ez-jarraituki, egínez mila eta bat pausa planifikatzaile-prozesatzaile, ordainduz prezio handi-handia an matizazio expresiboa e euren esanak, ... ia esaldi bakoitzean, ia sintagma bakoitzean, etengabe. [⇶]

Hizkuntza isolatzaileak ez dira zertan izán burulehenak

Zioen atzo Txopik hemen:

Gipuzkeraz esan ohi da "zailegi, ezkertiarregi, jakobinoegi", aldiz Nafarroako Bortzirietan dute erabiltzen bi hitz "sobera zail, sobera ezkertiar, sobera jakobino".

Nire iritziz hau da oso interesgarri, alde batetik zeren dira bereizten bi hitz eta bestalde, gakoa esaten delako hasieran. Ez al dira hauek hizkuntz isolatzaile baten ezaugarriak?

Demagun "lar" partikula, zein dén sinonimoa hen "sobera" edo "-egi". Daukagu:

"Gozotasun lar" vs "Lar belozidade" [OEH]

edo

"Bihotza samur lar" vs "Burua lar bero" [OEH]

 

non ikusten da ze "lar" banandurik (isolaturik) emateak ("dira bereizten bi hitz") ez dakar ordena burulehena ("gakoa esaten delako hasieran").

Esan nahi baita ze, zentzu tekniko formal hertsian (ikus "Nexu postpositiboen joera sintetikoa vs nexu prepositiboen joera analitikoa"), hizkuntza analitikoak (eta hizkuntza isolatzaileak ez dirá baizik muturreko hizkuntza analitikoak) ez dira zertan izán burulehenak.

Hori esanda, azpimarratu nahiko nuke ze, báda zentzu zabalago-funtzionalago bat zeintan ulertú analitikotasuna (ikus "Analisi koherentea vs sintesi monolitikoa"), zeinen arabera soilik hizkuntza burulehenak izanen liraké analitiko, bitarten buruazkenak izanen liraké sintetikoak. Zentzu zabalago guztiz interesgarri horretan, genioénez (hemen): 

Kontua da ze, analisian (analysis), fokua jartzen dugu gain parteak, elementuak edo zatiak, zeinek báduten banan banan interes propio koherentea (analisian zatitzen dugú osotasuna an zati esanguratsuak) biartean-ze, sintesian (synthesis), interesatzen zaigu osotasuna, zeren hor lortzen dugu bilatutako koherentzia sintaktiko-interpretatiboa (osotasuna da hor elementu esanguratsuena, eta ez hainbeste parteak, zein, hor egonda ere, ez dira gure fokua an hurbilketa sintetiko hori).

Zentzu zabal eta orokorrean esan genezake ze hizkuntza burulehen-deduktiboak, zein baitira sintaktikoki eta interpretazionalki koherenteak, dirá ere analitikoak, zeren hitz-ordena horretan mezu osoaren banakako zatiek bádute zentzu sintaktiko eta interpretatibo koherentea, zeren ordena horretan ia hitz bakoitza itsatsi daiteke koherenteki ki gure entendimendua an modu estrukturalki eta interpretazionalki segurua, zeren ordena horretan goaz deduzitzen, pausuz pausu eta seguru, esanahi global analitikoa.

Kontrastean, eta zentzu zabal horretan segituz, sintaxi buruazken-induktiboan soilik lortzen da koherentzia noiz heldu azkena, halatan non, lehenago, soilik ahal den induzitu ustezko uztardura estruktural-interpretazionala. Ordena horretan, osotasuna dago lehen planoan, eta parteak soilik dirá bigarren planoko elementu inkoherenteák ze-ari-diren itxaroten, esango nuke etsituki, euren osotasun sintetikoa.

Nolabait esan, unitate sintetiko oso horiek ikus daitezke nola balira izen (edo izendapen, edo etiketa) monolitiko luzeak, nola nioen an sarrerá titulatzen "Ordena regresivoa: zentzu batean, izenzalekeriarik gogorrena".

Bestalde, genioén an "Nexu postpositiboen joera sintetikoa vs nexu prepositiboen joera analitikoa":

Kontua da ze bereizketa tekniko espezifikoago horrek [analitiko-isolatzaile vs sintetiko] ez du, printzipioz, zerikusirik kin kontrasteá arten hizkuntza burulehenak eta hizkuntza buruazkenak. Esan nahi baita ze zentzu tekniko zehatz horretan sintetiko hitzak soilik adierazi nahi du morfologia aberatsa (hitz-ordena aparte utzita), eta analitiko hitzak soilik referituko litzake ki hizkuntzák (edo sintaxiák) zeinek erabili morfologia gutxi, muturrean egonik halako hizkuntzak (isolatzaileak) zeinen hitzak diren osatuak kin morfema bakarra  (isolatzaileak) independenteki respektu ordena burulehena edo buruazkena zeinetan ordenatzen dira morfema horiek.

Eta diot printzipioz, zeren, ez gutxitan, nexu edo konektore sintaktiko postpositiboek (zeinek adierazi erlazio eta lotura sintaktikoak) duté izaten joera sintetikoa (ki inflexioa edo aglutinazioa: alegia, itsatsita joaten dira) bitartean-ze, aldiz, nexu edo konektore sintaktiko prepositiboek izaten duté joera askoz analitikoagoa (azken zentzu tekniko zehatz horretan: hau da, ez dira joaten itsatsiak, baizik solte respektu hitza zein modifikatzen dute, isolatuak).

Ikus halaber ondorengo sarrerak.

• Scilovemo japoniarra: "Evolutio est ab inductivitate ad deductivitatem"

• Hitz-ordena deduktiboa vs induktiboa

• Ordena regresiboa: zentzu batean, izenzalekeriarik gogorrena

Hortaz, zentzu tekniko hertsian, hizkuntza burulehenak izan daitezké analitikoak edo sintetikoak (berdin nola buruazkenak ere bata edo bestea izan daitezke), baina zentzu zabal batean, soilik hizkuntza burulehenak izanen liraké analitiko, eta hizkuntza buruazkenak sintetiko. [⇶]

Egon liteké osagai sintaktikoa ere arten faktoreak ze eragitén ki irakur-denborak

Aurretik esan dugunez, Pellegrino et al. (2011) lanean, IR baxuago batek finean adieraziko luke irakur-denbor handiagoa (hizkuntza horretako irakurleek erlatiboki gehiago tardatu dute irakurtzen ber informazioa), eta printzipioz, horrek izanen luke zerikusirik kin silaba-kopurua, silaba-konplexutasuna eta silaba-abiadura, zein diren, hirurak ere, ezaugarri fonikoak eta ez sintaktikoak.

Hala ere, noiz aztertu IR baxuenak, atentzioa deitzen digu nóla:

• Japonierak du, distantzia handiz, IR txikiena, gertatzen delarik ze japoniera dá hizkuntza buruazken zurruna (esan nahi baita SOV zurruna eta zurrunki postpositiboa).
• Alemanak du bigarren IR txikiena, eta gertatzen da ze alemana, izanki SVO an perpaus printzipalak, dá nagusiki  SOV an perpaus subordinatuak, halatan ze litzaké partzialki SOV.
• Txinera litzaké hirugarren IR baxuena, oso gutxigatik bada ere, eta, SVO delarik ere, kokatzen ditú pepaus erlatiboak aurrén euren izen referentziala (RN), hala nola genitiboak ere berdin (GN).
• Hizkuntza burulehenek (SVO eta prepositivoak), zein baitira beste lauak, dituzté IR altuenak.

Eta ikusita nóla duten koinziditzen irakur-denbora altuenak eta hitz-ordena buruazkenenak (an hizkuntzak kin silaba-kopuru, silaba-konplexitate eta silaba-abiadura oso diferenteak), pentsatzekoa da ze akaso egon liteke osagai sintaktiko bat arten faktoreak zein ari diren afektatzen irakur-denbora. [⇶] 

The elephant in the room

Aurreko sarreran genioen ze Chomskyren planteamendu gramatikal innanista dá basamendua zeintan oinarritzen dá hurbilketa formalista ki gramatika, hain azalekoa nola zientifikoki eskasa.

Gainera, nola genioen hemen, Chomskyren gramatika genetiko universal horretan, hitz-ordena ez litzake baizik beste parametro horietako bat, hain superfiziala nola anekdotikoa:

CHOMSKY: In English the most important element in every major grammatical category comes first in its phrase. In simple sentences, for example, we say John hit Bill, not John Bill hit. With adjectives we say proud of John, not John of proud; with nouns we say habit of drinking wine, not drinking wine of habit, and with prepositions we say to John, not John to. Because heads of grammatical categories always come first, English is what is called a head-initial language.

Japanese is a head-final language. In Japanese you say John Bill hit. And instead of prepositions, there are postpositions that follow nouns: John to, rather than to John. So here's another parameter the child's got to leam from experience: Is the language head-initial or head-final?

Baina, nola genioen an artikulua titulatzen "Sintaxigintzaren norabide komunikativoa" (Senez 46, 2015):

Euskararen munduan ondo baino hobeto azalduta dago ze esaldien aditz printzipala sistematikoki esaldi-bukaeran kokatzeak (hots, behin subjektua, osagarria eta mendeko perpaus guztiak aurretik emanda) du estutzen eta zailtzen komunikazioa (han eta hemen irakurriko dugu aholkua ezen, ahal izanez gero, aditza aurrera dezagun, aditza ez dadila urrundu ti bere subjektua,...). Ba, justuki horixe bera zein saiatzen garen evitatzen euskaran (nahiz estrukturalki izan erraztasun guztiak afin inplementatu ordena hori), horixe da arau an hizkuntza SOV zurrun eta postpositivoak nola japoniera (non justuki subjektu, osagarri eta mendeko perpaus guztiak doaz sistematikoki aurre aditz nagusia). Hortxe bertan daukagu, beraz, elementu edo ezaugarri sintaktiko bat zein ari den zailtzen eta trabatzen komunikazioa an hizkuntza horiek. Ez al dugu ikusi nahi "the elephant in the room"?

Hizkuntza persiarrean báda "e" genitiboa: 1) fonetikoki baturik, 2) fonetikoki sendotua

Jarraiturik buruz arintasun fonetikoa ne "e" preposizio genitiboa, jakin dut ze hizkuntza persiarrean (deitzen Farsi) dá existitzen "e" preposizio genitiboa, zein...

1. ... ematen da fonetikoki baturik ki buru genitiboa:
   

   ostâde fârsi = teacher of farsi [ikus video hau buruz genitibo persiarra]

2. ... ematen da fonetikoki sendoturik, bihurtuz "ye", noiz buru genitiboa amaitu an vokala:
   

   dâneshjuye zabâne fârsi = student of farsi language [ikus video hau buruz genitibo persiarra]

Eta gauza da ze orrialdeotan ere proposatu da:

1.  "e" euskal baliabide prepositiboa fonetikoki batzea ki osagarri genitiboa (eta ez ki buru genitiboa nola an farsi):
   

   ikaslea e-farsi = ostâde fârsi

2. "e" euskal baliabide prepositiboa fonetikoki sendotzea, bihurtuz "en" (eta ez "ye" nola an farsi):
   

   ikaslea en farsi hizkuntza = dâneshjuye zabâne fârsi

Oso interesgarria irudutzen zait guzti hau. [⇶]

Alemanean estruktura genitiboak aukeran

Jakin ahal izan dudanez, hizkuntza alemanean existitzen dirá bi modu burulehen afinda emán ideia genitiboa, hala nola ere bi modu buruazken, zeinen erabilera-esparrua den askoz ere mugatuagoa. Ikus ondoko adibideak buruz aipatutako bi modu burulehenak (hemen, zein baita lehenengo emaitza noiz bilatu an Google: "genitive in german"):

The first example uses the German genitive to show possession.

Das ist der Hund des Mannes. [artikulua eta izena doaz an genitiboa]
That is the dog of the man.

This example shows how the same sentence would be spoken (with the genitive replaced by "von" and the dative).

Das ist der Hund von dem Mann. ["von" + art. eta iz. an datiboa]
That is the dog of the man.

Bestalde, iturri horren arabera, a forma kin "von" eta datiboa (edo kin "vom" = "von + dem") arituko litzake mintzatuan nagusitzen ki forma kin kasu  genitiboa [ikus an aipatutako webgune bera]:

The genitive [an goragoko 1. forma] is used more in written German and is hardly used in spoken language. In spoken, everyday German, "von" plus the dative [goragoko 2. forma] often replaces the genitive [goragoko 1. forma].

Euskaraz, erabiliz "e-" eta "on" baliabide genitiboak honela litzake goiko esaldi hori:

Hori da (a) txakurra e-gizona.
Hori da (a) txakurra on gizona.
Das ist der Hund von dem Mann.  (Das ist der Hund vom Mann.)
That is the dog of the man.

Azkenik esan ze, ikusten dudanez, soilik a estruktura kin "von" dá erabilera orokorrekoa, esan nahi baita ze soilik horrek balio du an erabilera guztiak. Baina gauza da ze, guztira, dauzkagu lau modu ki eman estruktura semantikoki genitiboak, eta euren esaparruetan aukeran. [⇶]

Aditz-osteko fokuen oinarrizko neutrotasun pausatua dá derivatzen ti euren koherentzia

Sarrera honetan genioenez, foku preverbalak dirá informatiboki ezjarraituagoak, bapatekoagoak eta nolabait esan, irregularragoak ze euren kide postverbalak, zein berez dira informatiboki jarraituagoak, prestatuagoak eta regularragoak. Eta hain zuzen prestaketa informatibo edo esaldi-barneko kontestualizazio handiago horrek ematen die postverbalei moldagarritasun espresibo edo adierazkor handiagoa, zein arazorik gabe adaptatu ahal da ki helburu espresibo oso neutroak edo oso enfatikoak edo beste edozein modutakoak, eta edozein gradutan ere.

Foku pre eta postverbalen berezko izaera ezberdin horiek ezin hobeto islatzen dirá noiz preverbala doan justuki esaldi-hasieran (hor bapatekotasuna erabatekoa baita), eta postverbala justuki esaldi-bukaeran (hor aurrelan komunikatiboki prestatzailea maximoa baita). Izan ere, muturreko posizio horietan maximizatzen baita bi foku-mota horien berezko tendentzia, zein baita kontrastiboagoa an aditz-aurreko galdegaiak, eta printzipioz neutroagoa an aditz-ostekoak. 

Ikus hurrengo komentarioa ganik Beatriz Fernández eta Jon Ortiz de Urbina (Hizkuntzari itzulia 80 hizkuntzatan, 2007:230)

b1. Juan llegó a las tres.    b2. A las tres llegó Juan.
Informazio egituraketaren ikerketa lanek irakasten digutenez, badago iruzkinean garrantzi gehien hartzen duen osagai bat, gaztelaniaz edo ingelesez (AO hizkuntzetan) normalean eskuineko muturrean dagoena: (b1) perpausean Juan heldu zeneko ordua da garrantzia daukana, eta (b2) kasuan ordu horretan heldu zena.

Ohartu hemen  aipatzen dugun "nabarmentasun" hau euskal gadegaiarena ez bezalakoa dela: ez a las tres eta ez Juan osagaiek ez dute galdegaiek duten enfasi dramatikoa, ez eta euskalki batzuetan behintzat Hualdek eta Elordietar anai-arrebek aurkitu zuten azentu berezia. Entonazio neutral eta galdegaiarenaren arteko lehenengo mailako nabarmentasun ahula daukate osagai hauek, bai ahoskeraz bai eta informazioaren aldetik. Izan ere, gaztelaniaz ere era ditzakegu enfasi sendoko egiturak, euskararen antzekoak:
a. A LAS TRES llegó Juan
b. HIRURETAN heldu zen Jon

Beraz, aditzaurreko galdegaia ez da soilik gutxiago pausatua  (buru bila baitabil), baizik-ere intonatiboki nabarmenagoa oro har (edo nahiago bada dramatikoagoa) respektu aditzosteko galdegaia, zein den aditzarekiko askeagoa: foku estu postverbalak agertuko baitira normalean eskuineko muturrean, ez derrigor juntu aditza, bitarten ezkerraldekoak agertu ohi dira ez soilik aditzaren ondoan, baizik aditzarekin batera. Eta hori guztia dá efektua ti koherentzia (edo inkoherentzia) sintaktiko-interpretatiboa.

Gainera, eta betiko koherentzia handiagoa tartean, bukaerako foku hori ahalko da enfatizatu (edo nahierara moldatu espresiboki) soilik eginez pausatxo bat (edo pausarik gabe) eta emanez intonazio egokia an bukaera ondo prestatu (eta akaso isolatu) hori. Behin foku ondo aurreprestatu hori emanda, ez dago zertan jarraitu: horretara (fokura) gindoazen eta bukatu da festa komunikatiboa (esaldia).

Esaldiaren hasierako posizioan, berriz, aditz-aurreko foku hori kolpez ailegatuko da, bapatean, abisurik batere gabe, eta hala, batere prestaketarik gabe, nola edo hala adierazi beharko du hiztunak fokutasun hori, nondik segitzen baita bere ohiko nabarmentasun berezia.

Azken buruan, gauza da ze tendentzia komunikatibo orokorren azpian dirá egoten arrazoi ez-gutxiago orokorrak, arrazoi logikoak, azalgarriak... ia mekanikoak. Goiko aipuan esaten denez, AO hizkuntzek eraman ohi dute euren foku neutralena ki esaldi-bukaera, eta aditz aurreko posizioak  gorde dituzte afin eman foku ez-hain-neutroak an zirkunstantzia oso kontestualak (esan nahi baita, esaldiz kanpoko kontestuak kontestualizatuak).

Eta horren harira, eta amaitzeko, azpimarragarria iruditzen zait adibidez hungarieraren kasua, non bi foku-mota horien diferentzia heldu dá ki izan semantikoa ere. Izan ere, hungarieraz, aditz-aurreko fokua ez da soilik eta oro har kontrastiboagoa, baizik beti-ere exhaustiboa (dú eragiten identifikazio exhaustiboa):

...identificational focus, which expresses exhaustive identification... [Kiss, Identificational focus versus information focus, 1996]

Aldiz, hugarieraz, aditz-osteko fokua dá informatibo hutsa, ez-exhaustiboa, soilik gehigarria:

...information focus, which conveys new information...[Kiss, Identificational focus versus information focus,1996]

Hor ere, aditz-osteko neutrotasun pausatu informatibo hori dá derivatzen ti euren koherentzia. [⇶]
_____________________________
Ikus beste sarrera hauek ere:
1.: F1 eta F2 berez dira foku-mota ezberdinak: F1 enfatikoagoa eta F2 landuagoa eta neutroagoa
2.: ...there isn't a simple mechanism which favors that change (VO->OV) ... [Jon Aske]
3.: Buruz pausa koherenteak eta beste
4.: Hobe burua aurretik, pausatukiago eta luzeago ibili ahal izateko
5.: Esaldi bakoitzak bere intentzioa
6.: Beste zantzu bat ti koherentzia: aukerako pausa artén aditza eta foku estua 
7.: Nexu postpositiboen joera sintetikoa vs nexu prepositiboen joera analitikoa

Indargea vs gihartsua (kostu kualitatiboa)

Xabier Errotetak dio, erantzunez ki Erramun: 

Erramun jauna:
Galdetzen duzu badenez diferentzia kualitativorik inter bi esaldi hauek:
“Txina Obama faltan botatzen hasia da”
“Txina hasia da faltan botatzen Obama”
Eta erantzuna argia da: bada diferentziarik, eta ez nolanahikoa.

Lehen esaldia da esaldi altubiano arketipikoa, ustezko arau gramatikal fantasioso baten itzalpean moldatua, artifiziala, regresivoa, euskal retorikan tradiziorik gabea (tradizioa deitzen diot idazle zaharren praxi zaharrari), geza, indargea, motela, bere laburrean ere argia baino gehiago iluna, dorpea eta, guztiarekin ere, egungo akademiak hobetsia eta lorifikatua.

Bigarren esaldia duzu justu lehenaren kontrakoa: euskal tradizio klasikoaren bidetik apailatua, realista, argia, gihartsua, airosa, progresivoa, gardena eta ulerterraza, eta –uste izateko da—horrexegatik beragatik euskal akademiaz ez bada gaitzetsia bai argiki bigarrenetsia, preteritua eta neglitua.

Ordena deduktibo-burulehena (analitikoa, progresiboa, jarraitua, koherentea, pausatua...) ez da izaten soilik, eta oro har, efizienteagoa ezi bere kide induktibo-buruazkena (efizienteagoa izatea dá lortzea helburu komunikatibo berberak baina gutxiago kostata), baizik-ere efektiboagoa edo eraginkorragoa (hobeto ere adaptatzen da ki helburu komunikatiboak on hiztuna, eraginez efektu pragmatikoki egokituagoakoak, kontrolatuagoak, arian-arian interpretagarriagoak, intonazionalki moldagarriagoak eta azken buruan efektiboagoak ondorioz-eta bere koherentzia sintaktiko-interpretatibo handiagoa).

Horrela, mintzatuz oro har eta an baldintza orokorrak, ordena induktibo-buruazkena ezin izanen da berdin eraginkorra nola bere versio deduktibo-burulehena, ezin lortuko du ber eraginkortasuna. Esan nahi baita ze, adibidez, japoniera ez da izanen, ezta urrutitik ere, berdin eraginkorra nola inglesa. Japonieraz eduki informazional guztiak pasa daitezke, baina askoz gutxiago eraginkorki, askoz gutxiago efektiboki, eta hori dá arazo (konparatibo) oso-oso larria (kontestu komunikatibo exigenteetan, kruziala) zeinen soluzioa soilik landu daiteke arartez garapen graduala on (aukerako) estruktura eta baliabide potenteagoak (kuantitatiboki eta kualitatiboki) nola diren estruktura eta baliabide deduktibo-burulehenak.

Efektuak izanen dirá ageriagoak edo ezkutuagoak (segun kontestua eta tresneria sintaktiko erabilgarria), baina hor egonen dira harik-eta eskura izan aukera sintaktiko deduktibo orokor potente eta erosoak.

Sintaxi deduktibo-burulehena dá progreso komunikatibo handia, dá progreso humanoa. [⇶]

XK7: Xabier Kintanaren zientzia tendentziosoa

Erantzunez a Xabier Kintana (ikus XK1, XK2, XK3 hau, XK4, hau, XK5 eta XK6).

Xabier Kintana akademiko eta hizkuntzalariak argudiatzen du ze:

..., europar mintzaira askok SVO, latinak eta euskarak, aldiz SOV. (ikus hemen)

Ikus Europako hizkuntzen familiak:

Eta familia indoeuroparraren azpifamiliak:

Badirudi ze Kintana akademiko eta hizkuntzalariak ahaztu egiten du ézen Europako SVO mintzaira guztiak (errepikatu nahi dut: GUZTIAK) izan direla lehenago SOV. Ahanztura guztiz relevante hori dá oker handia, oker zientifiko handia.

Kontua ez da ja ezen Kintanak ez digula ematen azalpen serio bat burúz zergatik egon den joera orokor berbera an evoluzio (orokorrean) aski independenteá on mintzaira horiek guztiak. Ez, kontua da ezen Kintanak, ezkutatuz realitatearen perspektiba historikoa, ezkutatzen digula realitatea bera.

Izanez ere, Kintanak erakusten digu latina nola mintzaira independente bat, zeinen hitz-ordena zen SOV. Baina, hitz-ordenaz ari garenean, ez ginake ahaztu behar ze latina joan zen garatzen ti estadioá SOV buruzki estadioá SVO zein ikusten dugun an gaurko hainbat mintzaira europar.

Inkluso islandiera (han goian, aski isolaturik) garatu zen ti SOV at SVO. [112] [⇶]

XK6: Hizkuntza semitiko mintzatuenak ez dira VSO

Erantzunez a Xabier Kintana (ikus XK1, XK2, XK3 hau, XK4, hau eta XK5).

Diosku Kintanak:

Tipologiari dagokionez, ondo dakikezunez, badira S (subjektua) V (aditza) eta O (objektua) ordenatzeko eran aukera ezberdinak: semitar hizkuntzek VSO hobesten dute, ...

Nik uste ze Kintanak beharko luke errepasatu bere iturriák buruz hitz-ordená on hizkuntza semitikoak. Hizkuntza semitiko mintzatuenak (zein baitira arabiera kolokiala, amarikoa edo/ta hebraiera) ez dira ja VSO.

Leku askotan agertzen da ze arabiera kolokiala, hau da hizkuntza semitiko mintzatuena, pasatu da tik VSO at SVO (nahiz-eta erabilera formalak oraindik VSO modura mantentzen diren).

Edonon ere irakur daiteke nola hizkuntza amarikoa (Etiopia) pasatu zen tik VSO at SOV, azpi presio kultural gogorra on hizkuntza kusitikoak, zein ziren SOV. Hauxe da adibide estandarra zeinek erakusten duen nola baldintza oso bereziek eragin lezaketen ia edozein aldaketa sintaktiko. Baina halako kasuak salbuespenezkoak dira.

Nahi den lekuan ikusiko da nola hebraiera pasatu da tik VSO at SVO.

Hizkuntza semitiko mintzatuenetan ez da bat bera ere zein den VSO.

Kintana zertan dabil? [111] [⇶]

XK3: Sujetua urjenteena, edo akaso aditza, baina ia inoiz ez objetua

Erantzunez a Xabier Kintana (ikus XK1 eta XK2).

An XK1 esan genuen ze hitz-hurrenkera guztiek ez zeukaten maiztasun berbera gaindí mundua, eta eman genuen ideia bat buruz nolako frekuentzia-ezberdintasunak aurki genitzakeen. Orain zehaztuko dugu pitin bat gehiago ha-informazioa:

Lehenengo eta urrutiko begiratu batean, datu estatistikoek erakusten digute nola munduan zehar nahiago izaten dén sujetua esaldian aurrena, nahiz batzuetan aditza izan aurrenekoa, eta soilik gutxi batzutan agertu objetua an hasierá on informazio-kate regular bat.

 

Hor ageri zaizkigu lehentasun komunikatibo orokor batzuk, urgentzia komunikatibo orokor batzuk, zeinetan, orohar eta alde handiz, komunikagai urgenteena izanen zén sujetua (thema), edo akaso aditza (akzioa), baina badirudi ze, definitiboki, objetua ez dela sartzen artén gure urgentzia komunikatiborik handienak, salbu kasu atipikoetan.

 

Gauza da ze halako OVS hizkuntzetan mezuak derrigor izanen dira oso laburrak, eta gehienetan sujetua eta aditza izanen dirá aski kontestualak (ia esan gabe doaz), eta keinuak (informazio gestuala) oso inportanteak. Esan nahi baita ze halako hizkuntza bat izanen da tipikoki oso hizkuntza hurbila ti kontestua, oso "ahozkoa" (oso gutxi literarioa), oso gestuala, oso sinplea.

 

Eta, realitatean, nón bizi dira OVS hizkuntzak?, zéin baldintzatan bizi dira? Aukera dezagun bat: Uranina, eta ikus dezagun, gaingiroki bada ere, zéin ote diren baldintza horiek:

Bistan da: oso hiztun gutxi, Amazonia inguruan, polisintetikoa, ... Akaso, horrelako hizkuntzak izanen zirén askoz frekuenteagoak an garai oso zaharrak, noiz mezuak ziren oso laburrak, oso adierazkorrak, oso zuzenak, noiz ordena ia berdin zen. Pensatzekoa da hala izanen zela, eta hasiera ona da hori, baina gaur egun halako sintaxiek ez dute etorkizunik: hain da mugatua ordena hori. [103] [⇶]

Esaldi deklaratiboak: hemen, Berrian eta Japonian

Erantzunez a Erramun Gerrikagoitia buruz hemengo galdera bat.

Definituko dugu hemen esaldi deklaratiboak nola hóriek osatuak per aditz deklaratibo nagusi bat (verba dicendi, hala nola "esan", "erakutsi", "pensatu", ...) eta perpaus suborbinatu konpletibo bat zeinen marka izaten da atzizkia "-(e)la".

Jesus Maria Agirre itzultzaileak dio honako hau buruz esaldi deklaratibo horiek:

DEKLARAZIOA
Verba dicendi edo aditz iragarleak, askotan jartzen dira enuntziatu hasieran, aditz operatibo, bideratzaile eta aurkezleak baitira. Euron artean, ESANen portaera oso nabaria da, zentzu honetan, hegoaldeko literatura batipat herrikoian. [J.M. Agirre, Euskal Gramatika Deskriptiboa, 834. or.]

Har dezagun, adibidez, joan den ostiralean Berria egunkariak emandako titular nagusia:

"Bonbek bakeari eta askatasunari bide emateko zantzuak" daudela dio Sanzek.

Hortxe dugu esaldi deklaratibo normal horietako bat zeinek daukan joskera hain anormala nola antikomunikatiboa.

Esango nuke Berria egunkariak báduela famá on eskaintzea euskara estandar zaindua; eta, gogoratu uste dudanez, behin baino gehiagotan jarri da nola adibidé on euskara estandar ia perfektua. Ondorengo aipuak jasotzen ditu hitz batzuk ti Ibon Sarasola burúz "Euskaldunon egunkaria", baina uste dut hitz horiek berdin ere aplika dakizkiokeela a Berria:

(Ibon Sarasolak) Egunkariaren egitekoa goraipatu zuen, hizkuntzaren ikuspegitik batez ere: “Euskararen normalizaziorako tresna garrantzitsuenetakoa kendu digute Egunkariarekin batera, Euskaltzaindiak jarritako arauak eguneroko lanera moldatzeko tresna eraginkorrenetakoa baitzen”.

Sarasolaren iritziz, “ez dago inolako zalantzarik euskararen normalizazioan Euskaltzaindia bezainbesteko lana egiten ari zela” Egunkaria.

Nik, ordea, ez dut uste goikoa bezalako titularrek emango diotela a euskara ezer goraipagirririk, eta bai, ordea, kenduko, ondo kenduko ere.

Esaldi deklaratiboek askotan izaten dute sujetu oso labur bat zeinek dún zimentatzen oinarri thematikoa (Sanzek: bi silaba), eta aditz nagusi are laburragoa zeinek irágarri deklarazio-mota (dio: bi silaba), hala nola galdegai luze edota konplexu bat zein baita deklarazioa bera ("Bonbek bakeari eta askatasunari bide emateko zantzuak" daudela: 26 silaba).

Evidentea iruditzen zaigu ze goiko mezu hori hagitz hobeto ulertuko zen baldin eman baligute aurrena sujetua, gero aditza eta azkenik deklarazioa. Ikus Deia-k nola ematen duen lehenengo orrialdean informazio berbera:

Titularra:

Sanz contradice el discurso oficial del PP y confiesa su esperanza en el proceso de paz

Azpititularra (zein baita interesatzen ziguna):

Afirma que se atisban signos de que las pistolas y las bombas pueden dejar paso a la paz y la libertad

Bistan da, Deia-ko azpititularrak informazio gehiago ere ematen du an modu askoz informatiboagoan, irakurgarriagoan, eta abar.

Berria-ko hizkuntzalariek akaso esan lezakete ze euskararen ordena dá SOV, eta horrek aldatzen dituela gauzak, baina euren goiko titular hori ez da SOV ezpaze OVS (hots, Mahomarena eginda: nola galdegaia dén luze edo konplexua, desthematizatu dezagun esaldia), eta, gainera, esaldi deklaratiboetan, eta areago deklaratibo konplexuetan nola titular hori, euskaraz ere estandarragoa da SVO ezi SOV (ohitu gara a estruktura hori):

Egia esan, lizentzia hitza ez da beharbada egokiena holakoetarako, zeren lizentzia horren arabera jokatzen baita normalena (ez dela, alegia, noizbait gogoz beste hartu beharreko erabaki halamoduzko bat, arauaren salbuespen sistematiko moduko bat baizik).

Formulatzea oso erraza da, hara: galdegaia perpaus konpletiboa denean, aditzaren eskuinera doa eskuarki. [Juan Garzia, Joskera lantegi, 229: kasu honetan azpimarrak dira Juan Garziarenak]

Beraz, goiko erabilera ez da soilik antikomunikatiboa eta antiperiodistikoa (deklarazioa soilik bihurtu da interesgarri noiz ezagutu dugún autorea), baizik-eta gainera antiestandarra, zein baita ja akaboa on kontratransgresioa.

Kontua ez da soilik ze halako erabilerek ez dutela jotzen an norabide egokia, baizik ze jotzen ari direla aúrka aurrerapen linguistiko partzialak zein diren estandarizatu edo gramatikalizatu an euskara; hau da, kontrako norabidean: horretan ere ereduzkoak ote? edo, akaso horrexegatik ote dira ereduzkoak batzuentzat?

Eta gauza da ze, ez soilik SVO sintaxietan, baizik munduko SOV hainbat sintaxitan ere, galdegai deklaratiboak jarri ohi direla atzé aditz nagusia (euskara estandarrean gainera, horixe da salbuespen nagusia a arau orokorra on jartzea galdegaia aurré aditza). Dá adibide ona buruz nóla arrazoi komunikatiboek tira egiten duten ti estruktura linguistikoak an norabide konkretu bat: norabide progresiboa.

Japonieraz, berriz, menpeko deklaratiboak ere emanen genituzke an modurik kanonikoena (SOV), eta, jakina, itxaron behar genuke harik azkena afin enteratu ea "Sanzek esan ote zuen", "Sanzek ukatu ote zuen", "Sanzek zin egin ote zuen", "Sanzek ezeztatu ote zuen", "Sanzek baieztatu ote zuen", noiz-eta aditz nagusiaren informazio hori dén informazio estrategiko klavea afin zuzenean interpretatu informazio potentzialki konplexu hori zein, japonieraz, emanen zitzaigun aurretik.

Ohitura hori antikomunikatiboa da hemen eta Japonian. [88] [⇶]