Arrazoia dá sinpleki sintaktikoa

Lander Arretxeak Argia astekarian (2016) idatzi zuén artikulu interesgarri bat titulatzén Prosa apropoposa gurea?, non galdera hau plantetazen zuen:

Euskaraz hala moduz idazteko joera orokortzen ari ote den, horra galdera potoloa. Jo dezagun erantzuna baiezkoa dela: zergatik ari da gertatzen? Zein da horren erantzule?

Hona hemen Berriako arduradun linguistiko Irene Arrarats-en erantzunaren zati bat, Lander Larretxeak ekarria:

Badago prosa mota bat oso zabaldua, berez tradizioko prosarekin zerikusi handirik gabea: ez du idazle klasikoen antzik, ez Auspoako herri idazleen antzik, eta ez ahozkoaren tankerarik ere”. Hala dio Irene Arrarats Berria egunkariko zuzentzaile eta itzultzaileak. Zer nolakoa den prosa hori? Hiru ezaugarrirekin lotzen du: batetik, euskara pobretua da, baliabide gutxikoa eta horregatik errepikatzen ditu gehienetan egitura berberak; bestetik, beti erregistro berean aritzen da, ez du bereizten unibertsitateko azterketa baterako den ala herri bateko jaiak iragartzeko; eta azkenik, prosa modu hori ez da bere baitakoa, hau da, sortzen duen gehiena erdararen imitazioa da.

Prosa eredu horren zabaltzeak automatismo batzuk ere ekarri dituela dio Arraratsek: atzerakarga, gerundio faltsuak, puntuazio pobrea –komak eta puntuak bakarrik erabiltzea–, perpaus erlatiboen erabilera neurrigabea… [Ikus Prosa apropoposa gurea? (2016-1-17)]

Nola genioen hemengo sarreran, erantzunez ki galdera e-zergatik euskaraz erabiltzen diren askoz baliabide sintaktiko gutxiago?

Baina, zein da benetako arazoa? Ez al ditu euskarak era guztietako baliabide postpositiboak? Ez al ditu euskarak baliabide postpositibo erlatibo, konparatibo...? Eta, orduan zergatik ez dira erabiltzen baliabide postpositibo horiek guztiak an ber intentsitatea e-gaztelania edo frantsesa edo inglesa? Justuki zeren postpositibo izate horrek baldintzatzen baitu euren erabilera eta eraginkortasuna, baldintzatuz prosamoldea, eta bere diztira. [Balbula, 2018]

Ez da dudarik eze, idazle horiek guztiak ze-idazten duten hain euskara sintaktikoki pobrea erabiliko luketé askoz sintaxi aberatsagoa, askeagoa, ahaltsuagoa eta eraginkorragoa baldin erabiliko balituzte askoz baliabide burulehen gehiago, nola egiten duten noiz idatzi adibidez inglesez, frantsesez edo gaztelaniaz. Baliabideen buruazkentasunak berak baldintzatzen baitu euren erabilera askea, aberatsa, ahaltsua eta eraginkorra.

Arrazoi nagusia zergátik prosa estandar (buruazken) guztia dén hain sintaktikoki pobrea dá sinpleki sintaktikoa. [⇶]