Diskursoa (zeinen helburua baita informazio berria ematea an modu eraginkorra) edozein registrotan orohar hobe doa (jarraituago, koherenteago, matizatuago, aberatsago eta efektiboago) noiz erábili sintaxi burulehena

Txopi zúen galdetzen atzo:

Nolabait esanda, ¿divortzioa da geyo handia artean hizkuntza kolokiala eta idatzia an hizkuntza buru-azkenak?

Eta, ¿zein dira honen ondorioak? [Txopi]

Gauza da ze sintaxi buruazkenetan arazo handiak egoten dira ki jaso informazio-kantitate handia an modu konpaktu-landu-matizatu-efektiboa, eta lan horretan saiatuz gero (hala egiten da batzuetan japonieran, euskaran eta seguruena, beste hainbat hizkuntzetan ere), emaitza izanen dá diferentzia handia artén registro kolokial-bapatekoa (non ez dagoen denborarik planifikatzeko) eta registro landu-planifikatua (non báden denborarik planifikatzeko). 

Baina inportanteena ez da hori. Inportanteena da ze, registro guztietan (hala landuagoetan nola kolokialagoetan), komunikazioa izanen dá orohar ondo matizatuagoa eta ondo efektiboagoa noiz erábili baliabide burulehenak (atzerakarga informatiboa eta intonatiboa tarteko). Azpimarratu behar dugu ze bi atzerakarga mota horiek ez dira baizik ber arazoaren manifestazio ezberdinak, nola genioén an "Sintaxi buruazkenaren etengabeko efektu sotil eta ezkutuak":

Bestalde, esan behar da ze bádira hizkuntzak, nola pirahã, zeintan diskursoa dén hain zatitua, hain ezjarraitua non adibidez izen-modifikatzaileak banan-banan ematen diren, nola genioen an "Baina, nólatan uka daiteke?"

Baina, nólatan da posible ukatzea ondoko evidentzia? [Ikus "Buruz hizkuntzen garapen sintaktiko-diskursiboa" (Rubio, 2014), an "Hizkuntzen berdintasun komunikatiboa: mitoa ala errealitatea?" (Mendizabal, 2014:125)]

Nólatan uka daiteke?

Pirahãn, bestalde ez dute erabiltzen baliabide koordinatzaile edo subordinatzaile explizitu-prezisorik, nola genioen an "Ezin da ukatu":

Atzo galdetzen genuen nóla den posible ukatzea konklusioá ezen munduko teknologia sintaktiko guztiak ez daude berdin garatuak, noiz-eta hortxe daukagun hain muturreko adibidea nola den sintaxi piraharra, non, besteak beste, izen-osagarriak ematen dirén banan banan, deskonposatuki (ikus atzoko aipua eta artikulu osoa).

Eta akaso espero litekenez, aipatutako ezaugarri ondo esanguratsu hori konbinatzen da kin beste batzuk nola ausentzia e-nexu koordinatibo eta subordinatibo explizituak, edo ordenamendu buruazkena, biribildúz teknologia komunikatibo bat erlatiboki oso gutxi potentea respektu sintaxi burulehen ondo hornituak kin edonolako nexuak [ikus ere "Hizkuntza bere osotasunean" (Rubio, 2017), an "Gotzon Aurrekoetxea lagunartetik hara" (EHU, Iglesias/Ensunza (arg), 2017:301]:

Ezin da ukatu.

Baldintza sintaktiko horiexetan, saiatuz gero, diskurso planifikatua eta kolokiala izanen liraké ia berdinak, baina biak ere izanki askoz gutxio potenteak eta askoz gutxio efektiboak zein euren kide burulehenak. Eta hor dago koxka: hemen kontua ez da hainbeste zéin den diferentzia artén registro kolokiala eta landua barné hizkuntza bera (nahiz hau ere interesgarria den), baizik zér gertatzen den noiz konparatzen ditugun edozein registroko diskurso buruazkena (edo buruazken azpigaratua, nola sintaxi pirahãrra) kin registro bereko diskurso burulehena azpi baldintza orokorrak. 

Gauza da ze baliabide burulehenak berdin erabilgarri eta efektiboak dirá an edozein registro, tikan umorea edo hizkera kolokialena harik eta diskurso (ez-planifikatu edo berdin planifikatu) landuena. Eta, hortaz, diskursoa (zeinen helburua baita informazio berria ematea an modu eraginkorra) edozein registrotan hobe doa (jarraituago, koherenteago, matizatuago, aberatsago eta efektiboago) noiz erábili sintaxi burulehena. Sintaxi burulehenean ez da izaten distantzia handirik artén hizkera ez-planifikatua eta planifikatua, izan ere edozein kontextutan erabili ahalko da ha potentzia ti baliabide burulehenak afin lórtu erabiltzailearen helburu komunikatiboak ondo efektiboki. 

Kausa dá exklusiboki teknologiko-sintaktikoa, eta bere ondorioa dá komunikatiboa, sakona eta ondo orokorra. Horixe da arazoa, zeinentzako soluziobide bakarra dirá euskararen garabideak, nahi bezain gradualki eta jakitez ibiliak, eta jakina, norabide onean. [1378] [>>>]

Teknologia sintaktiko progresibo-koherentea dá orohar abantailatsuagoa gana mezu-emaileak eta mezu-hartzaileak azpi baldintza komunikatibo orokorrak

Atzo mintzo ginen gain reflexibitatea zein den derivatzen ti estruktura sintaktiko progresibo-koherenteak, non buru diskursiboak (gaiak: sujetua ere) doazkigún agertzen lehénda euren osagarriak (zér buruz gaia: predikatua dá osagarri diskursiboa on sujetua). Horrek bideratzen dú estruktura diskursiboki jarraitu bat, non, halere, pausa koherenteak egin ahal dirén nonahi. Reflexibitate edo pausatasun koherente hori abantaila handia izaten dá gana mezu-emailea (azpi baldintza orokorrak) baina baita ere gana mezu-hartzailea, nok ahalko du deskodifikatu mezua orobat jarraituki, analitikoki, praktikoki gabé erabili bere lan-memoria. 

Estruktura progresibo-koherentea gauzatzen da an komenientzia ki kokatu kanonikoki sujetua lehenda bere predikatua, baina gauza da ze ber komenientzia dikursiboa orohar zabaltzen da ki erlazioak artén predikatuko buru sintaktikoak eta euren osagarriak (gogora gaitezen ze predikatuan, buru eta osagarri diskursiboak orohar bat-datoz kin euren buru eta osagarri sintaktikoak). Gauza da ze koherentzia sintaktiko-interpretatiboa ez da agortzen an erlazioa artén sujetua eta predikatua (ikus "[#10] Koherentzia sintaktiko-interpretatiboa ez da agortzen an erlazioa arten sujetua eta predikatua"):

Atzokoan genioenez, Fernández eta Ortiz de Urbina (2007), noiz azaltzen duten zergátik hurrenkera sintaktiko batzuk diren agertzen maizago zein beste batzuk (ikus [#7] [#8] eta [#9]), zúten amaitzen euren argumentazio komunikatibo-funtzionalista esánez:

Beraz, gramatikaren parametro batek predikatuaren barruko AO eta OA lerratzeak zilegiztatzen baditu, informazio sistemarekiko elkargune betebeharrengatik, subjektuak predikatua baino lehenago, hots, ezkerretarago, agertu beharko du, balizko bestelako hurrenkerak baztertuz. [Fernández eta Ortiz de Urbina, 2007:217]

Gaurkoan, alde batetik azpimarratu nahi genuke ze, konklusio horretara heltzeko, soilik behar dugu logika komunikatiboa: ez badakigu zértaz ari den predikatua, ezin izanen dugu ondo interpretatu predikatu hori; edo bestela esanda: askoz efektibokiago interpretatuko dugu predikatu bat baldin ondo badakigu zéri referitzen den. Horretan datzá koherentzia interpretatiboa. Eta bide beretik doá koherentzia sintaktikoa, zeinek sortzen duén seguritate sintaktikoa, seguritate estrukturala eta finean seguritatea an interpretazioa on informazioa zein jasotzen ari garen.

Azken buruan gure goragoko bi autoreak horixe ari dira islatzen an euren eredu sintaktiko generatiboa noiz finkatzen dutén sujetua (edo bere ustezko gunea: espezifikatzailea) ezkerretara. Gogora daigun (ikus [#6]): 

Herenegungoa laburbilduz:

Subjektua, hortaz, ezkerretara, hauxe da esandakoa laburbiltzeko leloa. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

izan ere ...

... ez da pentsatu izan subjektuak hizkuntzatik hizkuntzara lekua alda dezakeenik, buruak osagarriarekin egiten duen moduan. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56] 

Beraz, espezifikatzailearen posizioa ez litzake parametrikoa, nola hóri arten "burua" eta bere "osagarria", baizik-ze espezifikatzailea kokatuko zén beti aurré bere aditza. 

Bestalde, kontuan hartuz ze, jarraituz kin gure teoria generatiboa, sujetua (sujetuaren "zerak" hartzeko) kokatu behar dá an esaldiko espezifikatzaile-gunea (esaldiari deitzeko beste modu teknikoago bat dá "inflexio-sintagma", eta, bestalde, "inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea" izanen litzaké esaldiaren sujetu-gune sintaktikoa):

... izatez gure iritziz, inflexio-sintagmaren espezifikatzaile gunera heltzen diren sintagmak dira subjektuak. Izan ere, subjektua eta osagarria bi gune sintaktiko baino ez direla pentsatzen dugu, hau da, ez inolako zerak, zer horiek ezar daitezkeen lekuak baino, eta bien artean, badirudi inflexio sintagmaren espezifikatzaile gunea dela subjektu gunea, edo, bestela esanda, subjektua kokatzeko lekua. [Fernández eta Ortiz de Urbina 2007:56]

Hortaz, ezin liteke izán oinarrizkoa edozein hitz-ordena non subjetua (esaldiaren espezifikatzailea) dá agertzen ondorenda aditz-objetua (esaldiaren buru-osagarria), nola gertatú an VSO, VOS, OVS edota gure interesaeko OSV. [#6]

Baina gauza da ze hori argumentu logikoa on koherentzia sintaktiko-interpretatiboa ez da agortzen an erlazioa artén sujetua eta predikatua (hor aplikatzen da, osoki, baina ez soilik hor), baizik ze antzera gertatzen da artén buru sintaktiko-diskursiboak eta euren osagarri sintaktiko-diskursiboak: 

•  "Kayne, abstraktuki, dú modelatzen koherentzia sintaktikoa, zein den azken buruko arrazoia zergátik bere ereduan dén finean aukeratzen ordena burulehena"

Kayne (1994) ere, finean, ari da modelatzen koherentzia sintaktikoa noiz finkatzen duén ordena burulehena an bere interpretazioa on Gramatika Universala, zeintan ez den soilik finkatzen "espezifikatzea ezkerretara", baizik areago, "espezifikatzaile-buru-osagarri" ordena burulehen universala (finean  SVO), nondik derivatuko lirakén beste ordena guztiak. Gogora daigun (ikus hemen):

Nolabait esanda, sintaxi burulehena dá generatzen jarráiki norabidea on denbora (aurrerantza), halan ze zehazki eta ziurtasunez doaz finkatzen erlazio sintaktikoak artén esaldiko elementuak, zein doazen agertzen linealki ("some fixed relation to every terminal in every substring": "a, ab, abc, abcd, abcdz"), bitárten sintaxi buruazkenean zehaztasun eta ziurtasun hori gerta zedin, hasi behako ginake ti azken elementuak on sekuentzia ("z, zd, zdc, zdcb, zdcba"), joanez kóntra linealizazio tenporala. Zeren denbora ez da simetrikoa, eta ondorioz, hurrenkera buruazkenean izanen dugú inseguritate sintaktikoa, besteak beste (ikus "Arazo guztiak joan ohi dirá batera"). Finean Kayne ari dá modelatzen koherentzia sintaktikoa.

Ikus zér dioen Kayne gain (5) sekuentzia hori ("The antisymmetry of Syntax", 1994:37-38):

Jakina ze, orohar, hobeto interpretatuko da zérbait zein den diskursiboki koherentea, baina ez da inondik inora beharrezkoa estruktura sintaktiko horiek egotea grabatuak an giza-burmuina: halako estrukturak sinpleki dirá teknologia garatuagoa, halanze erantzun ahal dute ki exigentzia handiagoa. Koherentzia dá printzipio logiko bat, ez bereziki linguistikoa. Dá, noiz aplikatua ki teknologia, printzipio tekniko bat. [ikus hemen]

Bai, koherentziaren itzala proiektatzen dá askoz luzeago zeinda jartzea sujetua lehenda predikatua, eta finean horretan datza diferentzia artén Kayne eta gure goragoko generatibistak: noráino modelatzen duten printzipio logikoa on koherentzia sintaktiko-interpretatiboa an euren eredu biologikoak. Baina, horretarako ez da behar biologiarik (ikus sarrera hau): koherentzia sintaktiko-interpretatiboa dá kontu sinpleki logiko bat, teknikoa, teknologikoa.

Bai, teknologia sintaktiko progresibo-koherentea dá orokorki ondo abantailatsuagoa gana mezu-emaileak eta mezu-hartzaileak (azpi baldintza komunikatibo orokorrak). [1376] [>>>]

Evoluzio sintaktikoa aztertzean, enfokea izan beharko litzaké nagusiki diskursiboa, gehiago zein sintaktikoa

Atzokoan Hoeks-ek (2016) zioskún:

The main point will be that the change into SVO can be explained as driven by functional preferences that become more prominent when languages evolve over time, while the emergence of an SOV proto-language can be explained because SOV is more prefered when languages are still in a rudimentary state. [Hoeks, 2016]

Hoeks, hor, mintzo zaigu gain oinarrizko hitz-ordenak artén sujetua, objetua eta aditza, baina bere reflexioa guztiz hedagarria ki ezaugarri sintaktiko orokorragoak nola dirén buruazkentasuna eta burulehentasuna. Ordena buruazkena, jaioko zen oraturik ti eskua on OV ordena, bitárten ordena burulehena (sortzeko zailagoa zatio hási ti elementu abstraktuagoak nola dirén baliabide prepositiboak), joango zen garatzen kin VO ordenak barrén denbora. Hor argiki antzematen da evoluzio sintaktiko bat, baina zerén bila? Zér bilatzen da kin evoluzio hori? Zéin da helburua on evoluzio hori?

Ba, oinarrian, bilatzen dá rekursibitatea, bilatzen dá diskursibitatea, bilatzen dá kapazitate teknikoa ki garatu ideia konplexuak an modu reflexibo, eroso, potente, ireki, efektiboa, zeinen beharra den bereziki nagusitzen noiz beharkizun komunikatiboak bihurtzen diren konplexuagoak. Honela mintzo ginen hemen gain teknologia buruazkena eta burulehena:

Bai, dá teknologia sintaktiko bat [referitzen ari gara ki teknologia buruazkena] zein ondo zetorren noiz hizkuntzak sortu ziren, noiz mezuak zirén oso kontextualak, noiz nahikoa zen esatea hitz bat (izen bat) afin uler zedin mezu osoa (aditza eta sujetua gehien-gehienetan kontextualak baitziren), noiz ez zen beharrezkoa diskurritzea gain ideiak zeren kontextuak azaltzen zuén ia dena, ia beti. Halako sintaxi buruazkena sortu zen naturalki ti (edo kin) keinuak (ezin kontextualagoak), eta hola, baliabide buruazkenak joan ziren garatuz naturalki gain oinarrizko OV estruktura hori, sórtuz baliabide buruazkenak an sintaxi buruazkena (OV kin postposizioak).

Baina, hizkuntza bat dá erraminta ikaragarri bat zeinen posibilitateak ez diren amaitzen kin mezu zuzen-labur-bapatekoak, eta, suerte onez, joango zen aurkitzen bidea ki bihurtu potenteagoa, emánez aukera komunikatibo aberatsagoak eta efektiboagoak azpi baldintza komunikatibo askoz orokorragoak. Eta ez gara orain mintzatzen gain lexiko zabalagoa (hori ere), baizik gain estruktura sintaktiko progresibo eta irekiagoak zein zúten ahalbidetzen komunikazio aberatsago, finago, erosoago eta, denaz gain, efektiboagoa.

Bai, evoluzio sintaktikoa aztertzean, enfokea izan beharko litzaké nagusiki diskursiboa, gehiago zein sintaktikoa (aurkitu ahal ditugu oso erlazio estatistiko interesgarriak artén kontzeptu sintaktikoak eta diskursiboak, hala nola ze sujetuak izaten dirén tipikoki thematikoak, halan ze amaitu ohi dira kokatzen an esaldi-hasiera, non gramatikalizatu ohi diren. Baina gauza da ze orohar bilatzen ari dirá aukera diskursibo potente-eraginkorrak zeinekin hobeki moldatu an egoera komunikatibo exigenteak, eta hor oinarrizko hurbilketa izan beharko litzaké nagusiki diskursiboa: kontextu diskursiboan, adibidez, sujetu thematikoa konsidera daiteké buru diskursiboa on predikatu rhematikoagoa (ikus "Gure helburu funtzionaletarako, sujetua konsidera daiteke buru diskursiboa on esaldia (zeinen osagarri diskursiboa dén predikatua)"). [1362] [>>>]

Japonieraren intrakultura (kultura kin maiuskulak, eguneroko kultura) dago guztiz baldintzatua ga estuasun linguistikoak

Genioén atzo:

Hor agertzen zaigu a hazia on evoluzio bat zein, hiztunen onerako, gertatuko dén an japoniera noiz molde horiek hasten diren gramatikaltzen, eta areago noiz molde horiek hasten diren egíten jarraituagoak, pausabakoagoak, progresiboagoak, funtzionalagoak, gozagarriagoak, eta ez soilik an komunikazio informala, baizik-ere an diskurso landua, non mimatu beharko lirakén egitura horiek, eta beharrezkoa balitz bilátu edo garátu bideak xedé progreso komunikatiboa izan dadín errazagoa (horretarako, esan gabe doa, behar dá perspektiba egokia). 

Hori irabazten dutenean (espero dugu hala izanen dela), aurrerapen handia izanen da gana kultura japoniarra (berdin-antzean nola izanen litzakén aurrerapen handia baldin landuko eta irabaziko balituzté beste aurrerapen teknologiko asko ere, zein, berriro espero dugu, noizbait irabazi beharko dituzten).

Azken paragafo hori ez da baizik zuzeneko ondorioa ganik azkenaurreko paragrafoa, non mintzatu garén gain progreso komunikatiboa, gain komunikazio jarraituagoa, progresiboagoa, funtzionalagoa, gozagarriagoa... justuki hiztunen onerako,... eta azkenean amaitu nahi izan dugu azpimarratuz ze halako aurrerapen komunikatiboak islatzen dirén an kultura osoa: umorea, hizkera zatarra,  haserre-moduak, kantagintza, rap-a, pelikulak, teatroa, poesia, bikoizketak, itzulpenak, irakaskuntza, liburuak, egunkariak, irakurketa, eta orohar an kultura komunikatibo osoa, an kultura expresibo osoa...

Izan ere, ez dago ezér efektu biderkatzaile kultural handiagoa duenik zeinda... flexibilizazio linguistikoa aldé posizio (aukera) aurreratuagoak, zeren ez dago teknologia inportanteagorik zeinda teknologia komunikatiboa. Logikoki. Guztiz logikoa da, guztiz justifikatua kin argumentu solidoak, eta guztiz konprobagarria ere an edozein manifestazio linguistiko intrakultural non zinez eta serioski konparatzen dituzun bi fluxu komunikatiboak. Baina, zuk  diozu: 

Jesus, zure azken paragrafoa irakurrita, dirudi mintzo zarela, nagusikeria puntu batekin mintzo ere, herri kulturalki eta are teknologikoki atzeratu batez. Nik esango nuke balantzaren beste aldean dagoela Japonia, zer esanik ez espainoldun herrialdeekin konparatuta.

Ez daigun nahastu gauzak: ni ez naiz ari gain kultura kulinarioa, zein Japonian dén ikaragarria, edota gain tearen kultura edota jardinetako kultura edota arte martzialak (karatea) edota origamia edota beste mila arlo non japoniarrak diren eredu... Ez, ari naiz gain kultura oinarrizkoena, kultura kin maiuskulak: intrakultura, eguneroko bizimodua, eguneroko erlazioak, eguneroko komunikazioa, eguneroko umorea, eguneroko takoak, eguneroko haserreak, eguneroko itzulpenak, eguneroko informatiboak,... esan nahi baita, errepikatzen dut, kultura kin maiuskulak, intrakultura, eta oinarrizko kultura hori, Japonian, aurkitzen da guztiz baldintzatua ganik estuasun komunikatiboak.

Horrá adibide intrakultural bat gain modua nóla ematen diren klaseak an institutuak ("Silence in intercultural communication", Nakane, 2007):

Hortik azpimarratuko genuke adibidez ze:

Thus, oral interaction in the classroom is typically fragmentary and even incoherent. Instead, there is a general tendency for written language to be given priority by both students and teachers over spoken language. 

eta:

Silence in Japanese classrooms ia a part of classrooms culture ...

Eta, antza asko kopiatzen dute (harbeletik), eta asko memorizatzen dute:

Dá adibide bat, besterik ez, baina ondo interesgarria.

Eta azken gauza bat: niretzat japoniarrak dirá beste ni bat, ez dira nigandik ezberdinak, ni ere naiz japoniarra noiz mintzo naizen burúz japoniarrak. Antzera ere náiz piraharra noiz diodan ze piraharrak duté eskubide humanoa ki zenbakiak (besteak beste), eta horrekin batera ki matematika, zeren oso argi daukat ze, perfektuki, ni egon ninteken an euren posizio anumerikoa, eta hala balitz, gustatuko litzaidake norbait saiátzea niri eskaintzen zenbakiak, edo, gutxienez, egoeraren analisi serio bat afin ez egón gaizkiulerturik.

Evidenteki, hori ezin izan liteke nagusikeria, baizik solidaritatea eta erantzukizuna (hori nagusikeria dela esatea dá oztopo handienetariko bat aúrka analisi serioak eta soluziobideak). [1236] [>>>]

Hizkera berri bat, hizkera landua

Zenioén atzo, Bittor:

--------------------------------------

Eskertzen dizkizut japonierari buruko iruzkin guztiak. Niri gustatuko litzaidake japoniera (turkiera, koreera, hungariera…) gehixeago ezagutzea ulertzeko nola egiten duten esaldi konplexuak emateko… Kanpotik begiratuta nornahik esango luke ere, literatura akademikoa aztertuta, euskara SOV hizkuntza dela eta aditz aurreko foku ia hautsezina duela, nahiz hik eta nik badakigun ez dela hala. Bueno nik behintzat.

Iragartzen dek hurrengoetan INFORMAZIO EGITURAz jardungo duala. Niri gustatuko litzaidakek testu zehatzen bat aztertzea. Ez esaldi solteak, zeinetan testuingurua beti hipotetikoa den. Hartu ahozko edo idatzizko euskarazko ‘benetako’ testu bat, hobe itzulpena ez bada, eta aztertu, eta orduan eztabaida bideratu eredu praktiko batean.

Hik nahi duan testua, edo nik proposatuko diat, egungoa, edo klasikoa... Zer iruditzen?

-------------------------------------

Eskerrak zuri, Bittor. Ni, egon naiz ikásten japoniera (eta neurri apal batean jarraitzen dut ikasten), eta nire experientzia (beti ere mugatua) dá ze japonieran existitzen dirá bi polo, bi mutur ondo markatuak:

• Polo idatzia, non batzutan erabili ahal dirá esaldi ondo luzeak (egunkarietan, adibidez) baliátuz sintaxi tipikoki oso-oso SOV-buruazken rigidoa. Hau izango litzaké eredu planifikatuena, non halako estrukturak paperean planifikatu ahal diren, nahiz irakurlearentzako ez diren batere efektiboak (atzerakarga informatibo-expresiboa izaten dá oso handia).
  

• Polo mintzatu dialogatu kolokiala, non tipikoki erabiltzen dirá esaldi oso laburrak, eta oso zatituak eta ez-jarraituak bai sintaktikoki eta baita intonatiboki ere, azpi sintaxi nagusiki oso SOV-buruazkena ere (nahiz polo honetan existitzen diren askoz salbuespen sintaktiko gehiago zeinda an estilo idatzia). Hau izango litzaké eredu gutxien-planifikatua, non eredu planifikatuko estruktura sintaktiko konplexu horiek oso garesti ateratzen diren ti ikuspuntua on prozesamendua (horixe da azken arrazoia eta arrazoi nagusia zergátik existitzen dirén hain diferentzia handiak artén japoniera idatzia eta japoniera dialogatu kolokiala: arrazoi sintaktikoa eta bere prozesamendua). 
  

Gauza da ze zuk, Bittor, esaten zenuen ze, zure ustez, ez ziren existitzen sintaxi "salbuespenik gabe eta absolutuki" buruazkenak, eta ni saiatzen ari naizela erakusten ze existitzen da gutxienez sintaxi bat zein báden oso SOV-buruazken rigidoa: japoniera. 

Bestalde diozu ze: 

Kanpotik begiratuta nornahik esango luke ere, literatura akademikoa aztertuta, euskara SOV hizkuntza dela eta aditz aurreko foku ia hautsezina duela, nahiz hik eta nik badakigun ez dela hala. Bueno nik behintzat.

Aurreko sarreretako referentziak dirá lan enpirikoak non aztertzen diren datu realak tikan datu-base mintzatu realak, eta ez teoria dogmatikoak gain ustezko ordena sintaktikoa on japoniera, nola dirén horiek ganik gure hizkuntzalari prestigiotsu eta influienteenak (adibidez Itziar Laka). Bestalde esan behar dizut ze, 2010ean aurkeztu nuen master-lan bat (an masterra déitzen "Euskal Hizkuntzalaritza eta Filologia"), zeinen titulua zén:

"Hitzaldietako euskararen aditz osteko fokuen testuinguru diskurtsiboak eta aukera prosodiko nagusiak" (EHU, 2010-9-24)

non, besteak beste saiatzen nintzen erakusten ze euskara estandar mintzatu landuan (hitzaldietakoa), zein konsidera litekén hizkera berri bat, hizkera landua (edo gutxienez registro berri bat, registro landua), normaltasun osoz ematen dirá aditz osteko foku jarraituak (alegia, SVO non ez den pausarik artén aditza eta foku estua), eta baita SVO ordena neutroa ere, aukeran jarraitua ere. 

Ordena horiek existituta ere, argi esan behar da ze estruktura guzti horiek garatu behar dira, hala nola orobat baliabide sintaktiko burulehenak (zein diren a osagarri perfektua on SVO ordena, zeinekin sortzen dituztén eragin komunikatibo sinergiko ondo nabarmenak). Esán ere ze baliabide horietarik batzuk bádiren aspaldi sortuak nahiz egón praktikoki ahaztuak (zatio desarrazoi basikoki dogmatikoak), eta beste batzuk bádiren derivagarriak erábiliz euskararen beraren mekanismo eta material sintaktikoak, gogoa, eta perspektiba egokia (ondo oztopatua ga desarrazoi dogmatikoak ere).

Azkenik esan ze, jakina, ondo iruditzen zait zure proposamena afin aztértu textu zehatzak. Eginen dugu. Baina lehenago (hurrengo postetan) amaitu nahiko nuke erantzuten ki zure komentarioak, hala nola ere amaitu erákusten evidentzia gehiago gain efektuak ti sintaxi SOV-buruazkena gain komunikazioa an gaur egungo japoniera. [1233] [>>>]

...el enfoque correcto es considerar EL DISCURSO como el producto de un número de capacidades generativas paralelas e interactivas, ZEIN ARIAN-ARIAN DOAZ GAUZATZÉN DISKURSO KONKRETU BAT...

Ikusi dugú an azken sarrera zéin izan zen erantzuna on Chomsky noiz beste hizkuntzalari generatibista batzuk saiatu zirén integratzen elementu semantikoa an Comsky-ren Sakoneko Estruktura, non, euren ustez, finkatzen baitzén ez soilik oinarrizko estruktura sintaktikoa, baizik-ere esanahia bera. 

Chomsky, ikusi dugunez, zúen refusatu ikuspegi hori, nahiz gerora (1981), sartuko zuén beste osagai bat an bere eredu linguistiko-kognitiboa: Forma Logikoa, non, behinda egín mugimendu sintaktikoak gain oinarrizko estrukturak, emaitza sintaktikoari emanen zitzaion representazio semantiko bat, hau da, esanahi bat (antzera nola an Forma Fonetikoa emanen zitzaión representazio foniko bat). Dio Jackendoff-ek:

A partir de ese momento, el aparato técnico de la gramática generativa cada vez más abstracto ya no interesaba más que a una minoría de científicos cognitivos, y casi nada al público en general. (Jackendoff, 2003:207.208)

Bistan denez, Chomsky joan zén modifikaten bere eredua (Jackendoff dú ezberdintzen nagusiki hiru etapa hauek: "la teoría de Aspects, la de Principios y Parámetros y el Programa Minimista"), baina báziren kontu batzuk zein ez ziren aldatzen (Jackendoff, 2003:210):

Guk esango genuké: "...el enfoque correcto es considerar..." el discurso (eta ez soilki "la estructura sintáctica") "... como el producto de un número de capacidades generativas paralelas e interactivas, ..." zein arian-arian doazen gauzátzen diskurso konkretu bat aráuz eskurako aukerak (dakigunez, aukera horiek izan ahal dirá funtzionalki diferenteak: adibidez, aukera sintaktikoak izan ahla dira irekiagoak edo itxiagoak). Horixe da planteamendu funtzional-diskursiboa. [1073] [>>>]

Helburuz-eta uler dadin, ordezta eragin dezan

Ondorengo komentario hau aurkituko duzu an blogá "Referentziak" ganik Erramun Gerrikagoitia (ikus beheragoko irudia). Honelaxe genioén han:

Konsidera daigun ondoko esaldia:

1) Las instituciones públicas ya desde el principio no han mantenido los planteamientos e inversiones requeridas para superar la creciente brecha entre estudiantes.

hala nola hauek ere:

2) La brecha entre estudiantes está creciendo y las instituciones públicas ya desde el principio no han mantedido los planteamientos e inversiones requeridas para superar eso.

3) La brecha entre estudiantes está creciendo y los planteamientos e inversiones requeridas para superar eso no las han mantenido las intituciones públicas ya desde el principio.

Zértan dira diferente?

Adibide baterako, 1. esaldian "creciente" hitza ez da baizik detaile osagarri bat zein kendu geinke gabé aldatu mezu orokorra. Bigarren eta hirugarrenean, aldiz, detaile hori bihurtu dá hasierako perpaus koordinatu bat, hartuz relevantzia bat zein ez zitzaion ematen (balirudike ze esaldi osoaren helburu eta arrazoi nagusia dá justuki ze arrakala areagotzen ari da).

Beste adibide bat: lehenengo esaldian, hasieratik dakigu ze mintzatuko gara buruz instituzio publikoak eta euren jarrera, bitarten bigarren eta hirugarrenean, gehiago mintzo gara buruz arrakala bat zein areagotzen ari da, eta zein bihurtzen ari dén arazo (beste intentzio bat da).

Esan nahi baita ze, nahiz hiru esaldi horiek emán "informazio bera" (ikus "Edozein informazio": zein zentzutan?), euren intentzioa ez da berdina (alde pragmatikoa). Matxinen adibideak ondo ilustratzen dú oinarrizko arazoa e euskal prosa:

Ikasleen arteko arrakala areagotzen ari da eta hori gainditzeak eskatzen duen planteamenduari eta inbertsioari ez diote erakunde publikoek hasieratik eutsi.

Hor Matxinek dú birmoldatu jatorrizko esaldia afin uler dadin (jatorrizko esaldia ez baitzen ondo ulertzen), baina ordainduz prezio pragmatiko handia: orain esaldiak gehiago dirudi deskripzio moduko bat, indarrik gabekoa, non jada inportanteena baita uler dadin, ordezta eragin dezan.

Gauza da ze, justuki uler dadin,  informazioa deskonposatu egiten da an unitate sinpleagoak, zein koordinatzen dira an ordena kronologiko-modukoa ("eta" eta "baina"), informazioa emanez, baina guztiz ilunduz hasierako intentzio komunikatiboa. Puntu hau hobeto ikusteko, konsidera daigun muturreko adibide hau (ikus ere "Esaldi bakoitzak bere intentzioa"):

Ikasleak daude, eta euren artean arrakala dago, eta arrakala hori areagotzen ari da, baina arrakala hori gainditu nahi dugu, eta hori egiteak planteamendu bat eta inbertsio bat eskatzen du, eta erakunde publikoek ez diote hasieratik horri eutsi.

Jakina hori ez da baizik karikatura bat, baina ondo islatzen du prosa-molde bat, ahula, estua, mugatua, laua, giharbakoa, ia deskriptibo hutsa, ia kronologikoa, helburuz-eta uler dadin, eta zein den hain karakteristikoa an euskal prosa, izanki eta zuzeneko konsekuentzia ti bere ahuldade sintaktikoa.

Nire aukera litzaké honelako zerbait:

Erakunde publikoek hasieratik bertatik ez diote eutsi ki planteamendu eta inbertsioak zein beharko lirake afin gainditu a arrakala arten ikasleak, zein ari den areagotzen.

[897] [>>>]

"...ferrocarril minero luceena hen Statua" amaieran efektistagoa

Planteatzen zuen Txopi-k, atzo, ondorengo esaldia:

Donostiako Udalak zuen atera 2019an urtekari bat non diran azaltzen hiriko hamabi toki magiko ta du ematen informazioa buruz txoko misteriotsu horiek. Abendua dagokio Artikutzari, zein dagoen Goizuetan nahiz ta jabea izan Gipuzkoako hiriburua. Dut eskatzen zuei laguntza ea norbait dan animatzen eskaintzera ba(t) testu alternativo ta geyo ulerkorra:

- Ehun urte geroago, lapurtu ziotena berreskuratu du naturak, eta Estatuko meatze-trenbide luzeenaren planu inklinatuko geltokiaren eraikinak eta azpiegiturak irentsi ditu.

Beraz, suposatzen da ze textu hori egongo litzaké komentatzen argazki handi bat non argiki ikusiko zen hori geltoki konkretu eta berezia zein dagoén an plano inklinatu bat (akaso textuan ez letorke batere txarto azalpentxo bat burúz kontzeptua on geltokia an plano inklinatua).

Bestalde, ondo joango litzake azken proposamena on Josu Lavin (5. komentarioa), non akaso subordina genezake bigarren perpausa respektu lehenengoa, jarriz "devoratuz" (gogoratu sarrera hau burúz "hen" aldaera genitiboa, zein batzuetan erabili genuen = antzekoa nola "on" genitiboa):

Ehun urthe beranduago, naturac recuperatu du laphurtu ceraucotena, devoratuz a eraiquinac eta infrastructurac hen tren-gelthoquia e-plano inclinatua hen ferrocarril minero luceena hen Statua.

Ohartu ze, hor, "ferrocarril minero luceena hen Statua" expresio hori dá, hor amaieran, efektiboagoa zein aurretik emanda, non den deskriptiboagoa. [734] [>>>]

Antidiskursoa, eta ondo reala

Gilen-ek hemen (originalki hemen) komentatzen zuén ondorengo esaldia:

El gobierno cobra más impuestos sobre el dinero que tanto te esfuerzas en obtener, que por el ingreso que genera tu dinero cuando aprendes a hacerlo trabajar para tí. 

zein itzultzen zuén honela (an euskara prepositiboa):

Gobernuak kobra jago zerga gain dirua zein hain nekez duzu lortzen ezen ez gatik jitea zein zure diruak genera noiz ikasten duzu hura zuretzat alharazten

esanez ze iruditzen zaio, momentu honetan behintzat, zientzia-fikzioa:

(...) 3.a, berriz, zientzia-fikzioa iruditzen zait (horrek ez du esan nahi evoluzio hori ez lizatela desiragarria). [Gilen] 

Eta, horrela, konsultatu dut zér dioen Wikipedia-k buruz kontzeptua on zientzia-fikzioa (helbúruz hurrengo postetan valoratu noráino konsidera daitekén goiko esaldi hori nola zientzia-fikzioa):

Zientzia-fikzio
Zientzia fikzioa arte-genero zabala da: etorkizunean edo unibertso ezezagunetan gerta litekeenaz hipotesiak egiten dira, egungo zientzia- eta teknika-ezagueretan oinarrituta. Fantasia-fikzioarekin nahas daiteke, baina genero horren kokalekua fantasiako munduak izaten dira (Eraztunen Jauna, kasu). [Wikipedia]

Eta lehenengo ideia zein argiki bururatu zaidan noiz irákurri hori definizioa ganik Wikipedia izan dá pobrezia sintaktikoa, zein den gauzatzen an erabilera parataktiko aski monotonoa: bi puntu, gero koma bat, gero puntu bat, eta azkenik, ia salbuespenez, "..., baina" koordinatibo bat. Pobrezia horrekin batera, orobat nabaria dá horren gabeziá an diskursibitatea, zein, gainera, dén sintaktikoki islatzen, adibidez, an erabilerá on prosa bát hertsiki aditzazkena.

Eta, momentu batez, definizioaren textu hori iruditu zait fikziozkoa (ezen ez zientziazkoa), ondo distopikoa (ezen ez utopikoa), iruditu zait irreala, kaltegarria, artifiziala, antizientifikoa, antidiskursoa, antiexpresioa, antikomunikazioa, antibizitza, zein soilik litzaken posible an mundu paralelo bat non ez den nagusitzen bizitza, baizik beste zerbait zeini orain ez diodan bilatu nahi izendapena.

Hortzikara batez momentu extrainu hori pasatuta, konturatu naiz textua ez zela fikzioa, baizik ondo reala, realitate hutsa, a realitatea on diskurso-mota bát sintaktikoki-regresibo-pobrea zein, nola balitz izurriterik ahaltsuena, datorren nagusitzén an edozein diskurso non exigentzia komunikatiboa doan justuki harago zein kontextualitate sinpleena.

Antidiskursoa, eta ondo reala. [708] [>>>]

Birzabaldu "31eskutik"

Ondokoa idatzi dut gaur an bloga on Erramun Gerrikagoitia (deitzén Referentziak) azpi sarrera titulatzén "Zer luque tcharric, erabiliric librequi bakoitzac?", erantzunez ki Bittor noiz galdétu nire iritzia buruz zér egin liteken:
_____________________________________

Gauza bat, oso konkretua, zein egin liteke: Birzabaldu 31eskutik afin parte hartzaileak modu ezin irekiagoan, teknikoan, serioan eta sakonean mintza daitezen burúz bidea zeintan sartuta dagoen euskal prosa, eta berarekin euskal diskursoa, eta berarekin euskal irakaskuntza...
 _____________________________________

Horraino mezua. Bide batez, irakurri, mesedez, honako sarrera hau ere:

• Baina, gutuna, ondo ulertzen da, ezta?

[675] [>>>]

_____________________________________________________

Ikus:

1.: ... noiz ikusi egoki

2.: Pilota-iragarkietan "erabilia eta onartua"

3.: Ez dago sakoneko diferentziarik

4.: Birzabaldu "31eskutik"

5.: Ez litzake egon behar batere arazorik

Hala ere, ez ditzagun gutxietsi faktore foniko osagarriak

Sintaxia da faktore guztiz printzipala afin azáldu hizkuntzen diferentziak an efektibitate komunikatiboa. Hori esanda, eta nahiz sintaxia egón an zentrua on arazoa, bádira beste faktore osagarri batzuk, zein ahal dutén areagotu efektu negatiboa on sintaxi buruazkena gain fluxu diskursiboa, edo kontrara, zertxobait potentziatu efektu positiboa on sintaxi burulehena gain diskursoa.

Faktore osagarri horietako batzuk, nola genioen hemen, dirá faktore foniko-fisikoak, nola dirén hitzen luzera edo soinuen zailtasun diferentziala, zeinen eragin praktikoa gain komunikazioa ez da hain argia ezta hain erabakiorra nola eragina on sintaxia, baina zeinen eragin metatua (metatua kin sintaxia) ez den gutxietsi behar noiz konparatzen funtzionalitatea on hizkuntzak edo hizkerak, batez ere an kontextu elebidunak, non diferentziak dirén ageriagoak eta eragingarriagoak.

Horrela, nahiz oro har faktore foniko horien efektua ez izan argia, egon daitezke kasu argiak non faktore printzipala (hitz-ordena) eta faktore osagarri horiek (faktore foniko nagusiak) doazén an ber norabide arazotsua (edo gutxienez, ez elkarren kontra), halatan ze, hor bai, faktore foniko osagarri horiek jokatuko lukete paper argia aúrka efektibitate erlatiboa on hizkuntza hori respektu beste hizkuntza bat non ordena litzakén burulehena, hitzak eta adizkiak oro har laburragoak, eta soinuak, demagun, antzerakoak. [642] [>>>]

Diskurso lineal-kronologiko-laua, baldintzatua ga esaldi motzak eta koordinazioa, baldintzatua ga sintaxi buruazkena

Azken sarreretan mintzatu gara buruzki desbidea zein ari den nagusitzen an euskara, zeinen efektuak irakur ditzakegun egunero adibidez an Berria egunkaria, nondik hartu dugún ondorengo alea, idatzia ga Oihana Teyseyre Koskarat gaur, 2019ko abuztuak 27:

Atzo bururatu zen G7koen goi bilera, eta harekin batera kontragailurra. Joan den asteazkenean hasi zuten, Hendaian (Lapurdi) eta Irunen (Gipuzkoa), alternatibak sortzeko egitaraua. Mintzaldi eta tailerretan, 6.000 pertsonak hartu zuten parte. Larunbatean, manifestazio jendetsua izan zen, eta, antolatzaileen arabera, 15.000 lagun bildu ziren G7koen aurka. Ostiralean, istilu batzuk gertatu ziren Urruñako (Lapurdi) erlaitzan. Larunbat arratsaldean, Baionan (Lapurdi) 500 manifestari bildu ziren. Polizia dispositibo ikaragarriak Baiona Txikitik ateratzeko bide guztiak itxi zituen, eta istiluak egon ziren bertan. Igande goizean, berriz, Bizi-ko kideek potreten martxa egin zuten Baionan, Emmanuel Macron Frantziako presidentearen argazki lapurtuak ateraz. Arratsaldean, ortzadarraren gunea egitea pentsatu zuen G7 Ez plataformak, baina, «segurtasun» arazoengatik, bertan behera utzi zuten ekintza, eta herri harresia osatzeko deia egin zuten. Azken momentuan ezeztatu zuten hori ere. Bitartean, Bidarten, Baionan eta Hendaian (Lapurdi), atxilotuak askatzeko elkarretaratzeak egin zituzten: dozenaka pertsona identifikatu zituen Poliziak, eta hor ere atxiloketak izan ziren. [Oihana Teyseyre Koskarat, Berria, 2019-8-27]

Hor gabiltza, eginez diskurso lineal-kronologiko-laua kin esaldi motz aski irrelevanteak (lekuz kanpo) eta kin puntua (.), "..., eta..." eta "..., baina" nolá rekurso izarrak on gure sintaxia. [634] [>>>]

Buruazkentasunak dú baldintzatzen esapidearen erabilera

Aurreko sarreran mintzatu gara buruzki lokuzio konjuntiboá "sin perjuicio de...", zeintaz mintzo zen an artikuluá on Itziar Diez de Ulzurrun titúlatzen "Sin perjuicio de" (31eskutik, 2013). Han, erantzun batean, Alberto Martínez de la Cuadra-k zioen hau:

Esapidea erabili nahi izanez gero, eta batzuetan beharrezkoa da, nik neuk «hargatik eragotzi gabe» erabiltzen dut. «Kalterik gabe»ren aldean badu abantaila bat, esaldiaren aurrera ekarri ahal duzula. [Alberto Martínez de la Cuadra, 31eskutik, 2013]

Bai, ez da dudarik: esapidea esaldiaren aurrera ekarri ahal izatea dá abantaila handia, hain handia zein dén diskursiboki erabakiorra, hain handia zek baldintzatzen dú esapidearen erabilera bera. Diskurso burulehena dá askoz potenteagoa eta efektiboagoa. [605] [>>>]

EHUko Euskara Zerbitzutik: "...euskara estandarrera moldatzea edota posible ez balitz, beste hizkuntza batean prestatzea artikulua"

Aurreko sarrera batean irakurtzen genuén pasarte bat aterea ti gure "Hizkuntza bere osotasunean" (2017), hain zuzen hau:

Gaitasun biologikoa versus teknologia linguistikoa 

Ondo ezberdindu behar ditugu gaitasun linguistikoa eta teknologia linguistikoa, gaitasun biologikoa eta tresna kulturala. Adibidez, gaitasun kognitibo zenbatzailea edo errekurtsiboa dira potentzialitate natural-biologikoak, eta zenbakiak edo baliabide sintaktiko-diskurtsibo buru-lehenak dira teknologia kulturala zeinen bitartez (hobeto) inplementatzen dugun gure gaitasun zenbatzailea edo errekurtsiboa, azken buruan esanguratsuki potentziatuz gure efizientzia eta eraginkortasun komunikatiboa. [2017]

Eta gauza da ze azken textu hori (2017), nik idatzitakoa izanik ere, oso da ezberdina tikan nire lehenengo versioa (2016) non nioén:

4. Gaitasun biologikoa aurka teknologia linguistikoa

Ondo ezberdindu behar ditugu gaitasun linguistikoa eta teknologia linguistikoa, gaitasun biologikoa eta tresna kulturala. Gaitasun kognitiboak dira potentzialitate natural-biologikoak (adibidez, gaitasun kognitibo zenbatzaile edo rekurtsiboa), bitartean-ze baliabide linguistikoak dira tresna kulturalak zeinek lagundu implementatzen efektiboki gure komunikazioa (esan nahi baita ze zenbakiak eta baliabide sintaktiko-diskurtsibo ahatsuak ez dira baizik teknologia zeinek lagundu inplementatzen inoren gaitasun zenbatzailea edo rekurtsiboa, hurrenez hurren). [2016]

Gero, jakingo nuen ze:

Euskara Zerbitzutik jakin dugunez, zure artikuluak ez ditu betetzen eskatzen dituzten irizpideak, eskertuko genizuke azaroaren 25erako euskara estandarrera moldatzea edota posible ez balitz, beste hizkuntza batean prestatzea artikulua. [2016]

Behin berridatzi ondoren, geldituko zén nola irakurri duzuen:

4. Gaitasun biologikoa versus teknologia linguistikoa

Ondo ezberdindu behar ditugu gaitasun linguistikoa eta teknologia linguistikoa, gaitasun biologikoa eta tresna kulturala. Adibidez, gaitasun kognitibo zenbatzailea edo errekurtsiboa dira potentzialitate natural-biologikoak, eta zenbakiak edo baliabide sintaktiko-diskurtsibo buru-lehenak dira teknologia kulturala zeinen bitartez (hobeto) inplementatzen dugun gure gaitasun zenbatzailea edo errekurtsiboa, azken buruan esanguratsuki potentziatuz gure efizientzia eta eraginkortasun komunikatiboa. [2017]

non desagertu dirén:

1. aurkaritzako "aurka" prepositiboa, zein jada erabili den, batez ere an pilota-iragarkiak.
2. aurkaritzako "bitartean-ze" prepositiboa, zein jada erabili den an bere formá "bitartean-eta", prepositiboa ere.
3. "ze" konpletiboa (ez darama marka subordinatzailerik), jada erabilia.
4. "... tresna kulturalak zeinek lagundu implementatzen..."erlatibo murriztaile ez-jokatua, zein ez den baizik beste perpaus subordinatu ez-jokatu bat, hori bai, erlatibo murriztailea ergatiboa delarik.
5. "...ez dira baizik teknologia...", zein jada erabili den.

Estruktura guzti horiek, gure ustez, dirá, gaur bertan, ondo erabilgarriak tikan jarrera ireki bat (edo, gutxien gutxienik, horretaz mintzo liteke), baina, bistan denez, EHUko Euskara Zerbitzukoak ez zeudén, 2016an bederen, bereziki interesatuak. [514] [>>>]

Expresibitate landua

Sarrera honetako aipuan, Juan Garzia mintzo zén gain naturaltasuna on esaldi-bukaerak afin eman edonolako enfasiak (horretarako leku naturaletakoa baita) [Juan Garzia, "Joskera lantegi", 1997:214]:

..., lastimagarria dela esaldiaren amaierako posizio hori aditz -muturrean egonik ardatz eskax diren aditz- mekanikoak kokatzeko baino beste zerbait probetxagarriagotarako ez baliatzea, edonolako enfasien leku naturaletakoa baita, nahiz guk galdegai-enfasia ezin dugun hor kokatu baieztapenezko esaldietan (ezezkoetan, bai; inperatiboek-eta, berriz, aditza aurrez emateko joera dute noski, baina agindua bera ohi da enfasi), idatzizko estandarrerako aukeratu dugun sisteman, inguruko antipodetatik antipodetan.... [Juan Garzia, Joskera lantegi, 1997:214]

Eta gauza da ze, baldintza orokorretan, esaldiaren amaierako posizio hori ez da soilik leku naturaletakoa, baizik, alde handiz, esaldiko posiziorik onena ki eman expresibitate landua (behin harako bidea ondo landutakoan), dá guztiz posizio klavea, non hiztunak abantailaz bete ahalko ditú helburu komunikatiboak zein nekez betekó an beste edozein posizio. Zeren azken posizio hori dá leku klimatiko perfektua, norántza begira egon beharko lirakén esaldiko beste parte guztiak, koherenteki emanak, progresiboki, jarraituki...[494] [>>>]

Falta dira, zehazki, baliabide sintaktiko burulehenak

Azken sarreran genioenez, euskaran (euskara batu estandarrean) ez dira falta baliabide sintaktiko buruazkenak: hor báda aukera zabala afin eman edozein ñabardura sintaktiko zein nahi den, hori bai, postpositiboki, eta hortaz, askotan inefizienteki.

Ez, euskaran (euskara batu estandarrean) falta dirá zehazki baliabide sintaktiko burulehenak, zein dirén ezinbestekoak azpi baldintza orokorrak afin garatu diskurso-mota askoz progresiboagoa, askoz irekiagoa, askoz jarraituagoa, askoz koherenteagoa, askoz potenteagoa eta, azken buruan, askoz efektiboagoa.

Eta, nóla konpondu arazo estruktural hori? Ba, ibiliz bide guztiak nondik etor litezken aurrerapausuak:

• Bilatuz ahozko euskaran.
• Bilatuz euskara idatziaren tradizioan.
• Bilatuz euskararen morfologian.
• Erabiliz euskararen mekanismo sintaktiko sortzaileak.  
• Mailegatuz.

Aukera guzti horiek landu behar dira, baita ustiatu ere, areanda lórtu diskurso-aukera bilatua. Gradualki. Ez da beste biderik. [393] [>>>]

Antton Elosegi: "... lehio bat irekitzen zitzaion euskarari... mundu berri batean sartzen zen euskara..."

Ondorengo hitz esanguratsuekin mintzo da Antton Elosegi (erantzunez ki Karlos del Olmo an elkarrizketa titulatuá "Antton Elosegirekin solasean", Senez, 2008) burúz itzulpen ondo aberasgarriak zein, azken mendearen erdialdera, irakurtzen zituén an aldizkariá Egan, editatua azpi zuzendaritza nagusia on Koldo Mitxelena, zeinekin batera itzaliko baitzen aldizkaria bera ere an 1987:

[Egan aldizkariko] Itzulpenetan leiho bat irekitzen zitzaion euskarari. Itzulpen haietan, mundu berri batean sartzen zen euskara, eta hizkuntzaren baliabide guztiak erabiltzen hasten zen. Mailegatzearen beldurra alde batera utzi, eta klasikoen egitura “latinzaleak” berpizten zituen diskurtso berri harekin oso pozik sentitzen nintzen. [Antton Elosegi, erantzunez ki Karlos del Olmo an elkarrizketa titulatuá "Antton Elosegirekin solasean", Senez, 2008]

Agerikoa da talka bortitza artén eredu garatzailea zein Elosegik aipátu hor, non berpizten ari ziren klasikoen egitura latinzaleak, eta eredu esoteriko garbizalea, hain iluna nola antzua, zein Elosegik zuen kritikatzen an gure azken sarrera, mintzatuz gáin euskara juridikoa.

Halako ikuskera-talka batez ari zen Koldo Zuazo noiz zioskun ze (ikus hemen):

Ikuskera talka bat ere bazegoen oinarrian, Zuazok azaldu duenez. «Euskara batua egiten hasi zenean, XVI. eta XVII. mendeetako literatura lapurtarrarenganako lilura zegoen. Hori zeukaten euskara jasotzat». Batik bat Bilbo inguruan zabaldu zen joera hori. «Lilura horren ondorioz, antzinako hainbat hitz eta egitura berpiztu ziren». Zuazoren arabera, hala ere, gaindituta dago hori, «oso baztertuta». [Koldo Zuazo, erantzunez ki Garikoitz Goikoetxea an "Batuaren arantzak", Berria, 2018-9-30]

Bistan denez, ezbidea ez da soilik gertatu an esparru juridikoa. [391] [>>>]

Anjel Lertxundi, sintaktikoki libre

Gaur bertan irakur daiteke an, adibidez, El Diaro Vasco, bat-artikulu ganik Anjel Lertxundi titulatuá "Solidaridad anónima", non idazle oriotarra da expresatzen honela:

Me piden que escriba el epílogo de "Zu" (Tú, en castellano), un libro que publiqué para compartir con los lectores experiencias y reflexiones que compartía con mi mujer desde que le diagnosticaron cáncer de páncreas. Lo hago desde el mismo pudor que sentía cuando publiqué el libro, y lo hago también para saldar una deuda íntima con los lectores, bastantes de ellos enfermos o familiares de enfermos, que habían vivido o estaban viviendo un trance similar.

Cuando la vida nos depara períodos de obstinada oscuridad, como en el caso de una enfermedad incurable, nada alivia más que proteger, como protege la mano la llama de la vela, las vivencias existenciales más luminosas que, en la enfermedad y contra ella, van sucediéndose hasta el desenlace final. Son haces de luz que proceden de lo construido en la vida anterior al diagnóstico, y de ellos depende en parte que la espera del desenlace sea vida y no derrota, que la perspectiva de un nuevo día se convierta en un regalo siempre sorprendente. (...)

Eta ikusten dut hor, idazle bat sintaktikoki libre. [389] [>>>]

Eider Rodriguez-ek gáin "zein" partikula: "...ideiak bururatu ahala malabarismorik egin gabe txertatzeko..."

Hemen eta hemen komentatu dugunaz gain, ondorengoa ere zioen Eider Rodriguez-ek noiz erantzuten ki Felix Ibargutxi kazetaria (2015):

Alde horretatik, 'zein' partikulak nire aldeko botoa dauka; non, noiz eta nola erabili da gakoa. Nik neuk duela ez hainbeste deskubritu nuen partikula hau (hamar bat urte?). Esan nahi dut neuri ez didatela eskolan irakatsi, eta ezagutzen dudanetik erabiltzen dut, nola bestela! Euskaraz literatura idazteko orduan dugun handicapetako bat erregistro faltarena da, eta 'zein' partikulak erregistro ezberdin baterako bidea ematen du; kolore bat gehiago da idazterako orduan. Horrez gain, eta irakasle naizen aldetik, oso erosoa da eskolak emateko orduan, ideiak bururatu ahala malabarismorik egin gabe txertatzeko abagunea eskaintzen baitu. Eta pentsatu dut partikula horrek ematen duen dinamikotasuna oso bat datorrela egungo esteken formularekin; eta horregatik agian zaigula hain erabilgarri. Mundua azaltzeko modu berrietarako balio duela, alegia». [Eider Rodriguez an deklarazio batzuk ki Felix Ibargutxi, 2015]

Hortxe dugu:

• ... oso erosoa da eskolak emateko orduan, ideiak bururatu ahala malabarismorik egin gabe txertatzeko abagunea eskaintzen baitu.
• ... partikula horrek ematen duen dinamikotasuna ...
• ... hain erabilgarri.
• Mundua azaltzeko modu berrietarako balio duela, alegia.

Bai, oro har, partikula burulehen guztiak, behin haietara minimoki ohituta, oso dirá erosoak, dinamikoak, erabilgarriak, eta mundua azaltzeko modu berrietarako balio dute, modu irekiagoak, potenteagoak eta eraginkorragoak. [380] [>>>]