Arrazoia dá sinpleki sintaktikoa

Lander Arretxeak Argia astekarian (2016) idatzi zuén artikulu interesgarri bat titulatzén "Prosa apropoposa gurea?", non galdera hau plantetazen zuen:

Euskaraz hala moduz idazteko joera orokortzen ari ote den, horra galdera potoloa. Jo dezagun erantzuna baiezkoa dela: zergatik ari da gertatzen? Zein da horren erantzule?

Hona hemen Berriako arduradun linguistiko Irene Arrarats-en erantzunaren zati bat, Lander Larretxeak ekarria:

Badago prosa mota bat oso zabaldua, berez tradizioko prosarekin zerikusi handirik gabea: ez du idazle klasikoen antzik, ez Auspoako herri idazleen antzik, eta ez ahozkoaren tankerarik ere”. Hala dio Irene Arrarats Berria egunkariko zuzentzaile eta itzultzaileak. Zer nolakoa den prosa hori? Hiru ezaugarrirekin lotzen du: batetik, euskara pobretua da, baliabide gutxikoa eta horregatik errepikatzen ditu gehienetan egitura berberak; bestetik, beti erregistro berean aritzen da, ez du bereizten unibertsitateko azterketa baterako den ala herri bateko jaiak iragartzeko; eta azkenik, prosa modu hori ez da bere baitakoa, hau da, sortzen duen gehiena erdararen imitazioa da.

Prosa eredu horren zabaltzeak automatismo batzuk ere ekarri dituela dio Arraratsek: atzerakarga, gerundio faltsuak, puntuazio pobrea –komak eta puntuak bakarrik erabiltzea–, perpaus erlatiboen erabilera neurrigabea… [Ikus "Prosa apropoposa gurea?", 2016-1-17]

Nola genioen hemengo sarreran, erantzunez ki galdera e-zergátik euskaraz erabiltzen diren askoz baliabide sintaktiko gutxiago?

Baina, zéin da benetako arazoa? Ez al ditu euskarak era guztietako baliabide postpositiboak? Ez al ditu euskarak baliabide postpositibo erlatibo, konparatibo...? Eta, orduan zergátik ez dira erabiltzen baliabide postpositibo horiek guztiak an ber intentsitatea nola gaztelaniaz edo frantsesez edo inglesez? Justuki zeren postpositibo izate horrek baldintzatzen baitú euren erabilera eta eraginkortasuna, hala baldintzatuz prosamoldea, eta bere diztira. [Balbula, 2018]

Ez da dudarik eze, idazle horiek guztiak ze idazten duten hain euskara sintaktikoki pobrea erabiliko luketé askoz sintaxi aberatsagoa, askeagoa, ahaltsuagoa eta eraginkorragoa baldin erabiliko balituzte askoz baliabide burulehen gehiago, nola egiten duten noiz idatzi adibidez inglesez, frantsesez edo gaztelaniaz. Baliabideen buruazkentasunak berak baldintzatzen baitu euren erabilera askea, aberatsa, ahaltsua eta eraginkorra.

Arrazoi nagusia zerengatik prosa estandar (buruazken) guztia dén hain sintaktikoki pobrea dá sinpleki sintaktikoa. [348] [>>>]

Kepa Altonaga: "beste diztira bat"

Hona hemen zenbait komentario ti Kepa Altonaga an aurkezpena e-bere liburua titulatzen "Back to Leizarraga" (Pamiela, 2015), jarraiki Noticias de Gipuzkoa egunkaria (2015-4-23):

Back to Leiçarraga da Gabriel Arestik orain berrogeitaka urte proposatu zuen irtenbidea, euskarazko prosaren paradero etsigarria ikusita. Atzo aurkeztutako Back to Leizarraga (Pamiela) liburuan Kepa Altonagak ere bildu ditu euskarazko prosaren argi itzalak. Liburuaren abiapuntua Xabier Amurizaren hitz batzuetan dagoela adierazi zuen, “hizkuntza deskolokatuta daukagula esan baitzuen”, baina hala ere, Altonagak ez du haren ideien defentsa bat egin, “gure prosaren egungo izaera kuestionatu duen gogoeta bat baizik”, azaldu zuen atzo liburuaren egileak.

“Nire irakurketetan eskasia eta ahuldade ugarirekin topatu naiz: lexikoan arazoak daude, ez dago anaforikorik eta zeinismoa ([Kazetariak azaltzen du:] erlatiboetan egiten den erderakada mota bat) erabat estigmatizatuta dago", adierazi zuen Altonagak. Hori erakusteko, testu batzuk bildu ditu liburuan. “Hainbat lagin hartu ditut ondorioak ateratzeko”, gaineratu zuen. Modu honetan, bere ustetan ez dago egiterik euskarazko prosa homologarri bat. "Hizkuntza domestiko batean erabiltzeko nahikoa izan daiteke, baina ez haratago joateko", argitu zuen.

Jendearen jarrerari dagokionez, Altonagaren iritziz “batzuetan euskara ez dugu modu egokienean erabiltzen, perspektiba aldatu beharra dago”. Hala ere, itsuak ez, baina pertsona asko "daltonikoak" direla esan zuen.

Bestalde, euskarazko liburu batzuk oso ondo idatzita daudela esan zuen, "oso austeroak dira", baina hala ere, gaztelaniazkoak "beste diztira bat" daukatela onartu zuen, "baliabide gehiago baitaude". “Orain, euskarazko liburuak gelditzen ari dira euskararen militante direnentzat bakarrik", borobildu zuen. - M.E. [Noticias de Gipuzkoa, 2015-4-23]

Baina, zéin da benetako arazoa? Ez al ditu euskarak era guztietako baliabide postpositiboak? Ez al ditu euskarak baliabide postpositibo erlatibo, konparatibo...? Eta, orduan zergátik ez dira erabiltzen baliabide postpositibo horiek guztiak an ber intentsitatea nola gaztelaniaz edo frantsesez edo inglesez? Justuki zeren postpositibo izate horrek baldintzatzen baitú euren erabilera eta eraginkortasuna, hala baldintzatuz prosamoldea, eta bere diztira. [338] [>>>]

Atxaga: "modu errazean... ezin da seduzitu"

Bernardo Atxaga-k an bere sarrera-diskursoa ki Euskaltzaindia, titúlatzen "Antzarak, zenbakiak eta letrak" (Asteasun, 2007ko martxoaren 17an), azaldu zituen ideia hain interesgarriak nola ze:

Hizkuntzaren eguneroko erabilera, hizketa arrunta, errazetik errazera ibiltzen da; ahalik eta modurik ekonomikoenean erabiltzen ditu hitzak eta esaldiak. Baita ahoskatzerakoan ere.

Asteasuarrak, kasu, ez du “egin” esango; “iñ” esango du. Edo “hartuit”, “hartu diat” ordez. Baina modu errazean ezin da asko adierazi; ezin dira gai baten ñabardurak zehaztu; ezin da seduzitu; ezin da, argia mitxirrikarentzat bezala, testu bat erakargarria izan. [Bernardo Atxaga, "Antzarak, zenbakiak eta letrak", 8-9]

Sintaxi potenteagoak errazten dú konposizio landuago eta efektiboagoa. Umore landuago eta efektiboagoa, hizkera zatar landuago eta efektiboagoa, esalmode idiomatiko landuago eta efektiboagoak, diskurso landuago eta efektiboagoa, eta orohar komunikazio landuago eta efektiboagoa. [332] [>>>]

Prosamolde landuagoa eta erakargarriagoa

Gaur bertan irakurri ahal dugu an bertsio elektronikoa e-Berria ondorengo pasartea afin aurkeztu aztarnategi erromatar bat zein aurkitzen den an Forua, Bizkaia (aurkezpen horren lehenengo paragrafoa da), non ahal den antzeman hori-tendentziá on prosamolde buruazkena ki elaborazio oso sinplea noiz konparatua kin prosamolde askoz landuagoa eta erakargarriagoa zein azaltzen den an ia edozein pasarté on prosa burulehena, nola, adibidez, konproba daitekeen an beheragoko bigarren lehenengo paragrafoa, zein, izanik abuztuaren 6koa (El Correo), ez den horregatik gutxiago konparagarria:

Erromatar garaiko industrialde bat. Alderaketa horrekin nahiko garbi irudika daiteke zer izan zen Forua (Bizkaia) K.o. I. mendetik IV. mende ingurura arte. Burdina lantzen zuten hainbat tailer txiki zeuden Urdaibaiko itsasadarraren bazterrean, eta horregatik erabili du Iraide Zubiaga gidak industrialde baten irudia. Aztarnategira egindako bisita batean egin ditu adierazpen horiek, aztarnategira iritsi eta berehala. Barrura begiratu, eta orain arte topatu dituzten hamabost eraikinak ikus daitezke. Horietan guztietan zorua egosita dagoela dio gidak, burdina lantzeko olak zeudelako horietan guztietan. Hamabost tailer inguru zeuden, industria jarduera handia zegoen, beraz. [Lander Muñagorri Garmendia]

Corría el año 41 de nuestra era cuando un grupo de romanos, acompañado de un reducido contingente militar, fundó un asentamiento en la colina de Elexalde. Gobernaba Claudio y aquel poblado se convirtió pronto en un pujante enclave comercial, exportador de hierro y mármol al resto del Imperio. A finales de mayo pasado, los sondeos arqueológicos previos a las obras de un tramo de la red de saneamiento de Urdabai sacaron a la luz las termas en las que los habitantes del lugar se relajaban hace dos milenios. «Este hallazgo ratifica la importancia del poblado romano de Forua como gestor administrativo, económico y social del territorio», afirma la arqueóloga Ana Martínez Salcedo, directora de las excavaciones. [Luis Alfonso Gámez]

Aski argia iruditzen zaigu nóla, oro har, erraztasun konpositiboak bultzatzen duén kazetaria ki prosamolde landuago eta erakargarriago bat. Gainera, ezin logikoagoa iruditzen zaigu hala izatea. [331] [>>>]

Hizkera idiomatiko adierazkorrena, hizkera zatarra baita, ia ez da existitzen euskaraz, ezta japonieraz ere

Gilen-ek, noiz koméntatu honako sarrera non konparatzen genituén gaztelaniazko eta euskarazko  prosamolde periodistiko aski ezberdinak, dio ze bi hizkuntzetako prosa-moduen arteko diferentzia diskursiboa datzá nagusiki an erabilera diferentea on hizkera idiomatikoa, zein gaztelaniaz litzakén oparoa, bitartean ze euskaraz litzakén inexistentea:

Nire ustez, alde handiena hizkera idiomatikoan dago, zeina, inexistentea izanik lehen testuan, parrastaka ageri baita bigarrenean

Gilen-ek berak ematen digu definizioa on hizkera idiomatikoa:

Lenguaje formulaico o idiomático, a menudo con un sentido metafórico o figurado, que puede incluir expresiones hechas de diversa índole: fórmulas rutinarias, locuciones, expresiones idiomáticas, refranes, etc."

Hizkera idiomatikoan biltzen dirá esapide guzti horiek zein, izanki aski partikularrak an hizkuntza bakoitza (eta horregatik idiomatikoak edo idiosinkratikoak), ezin izaten diren literalki itzuli ki beste edozein hizkuntza. Esapideok modu askotakoak izan daitezke, halan ze hizkera idiomatikoan kabitzen dira tika esapiderik expresiboenak, nola diren biraoak edo esapide iraingarriak, harik esapide askoz ere deskriptiboagoak, non ez den nabari balio expresibo berezirik.

Zentra gaitezen orain an esapide idiomatiko adierazkorrenak, zein bildu genitzake azpi izendapena on hizkera zatarra: ez da dudarik ezen halako esapide zatarrak mila aldiz gehiago erabiltzen dira gaztelaniaz ezi euskaraz (edo inglesez ezi japonieraz), eta areago, erabiltzen direnean izaten dirá mila aldiz konplexuagoak, landuagoak eta eraginkorragoak. Eta kontua da ze horren azpian aurkitzen dá nagusiki arrazoi sintaktikoa, zeinek bere versio burulehenean errazten baitu sorrera eta erabilera eraginkorra on esapide indartsuak bezain moldagarriak, bitartean ze sintaxi buruazkenak kritikoki baldintzatuko baitu hala sorrera nola erabilerá on halako esapideak.

Esan nahi baita ze arrazoi nagusia ki azaldu zergátik euskaraz ia ez den existitzen hizkera zatar hiperadierazkorra ez da kulturala edo soziolinguistikoa (azken buruan extralinguistikoa), baizik intralinguistikoa, eta hain zuzen ere sintaktikoa.

Adibidez, gaztelaniaz daukagu familia bát on esapide idiomatikoak zein hasten dirén ti "me cago en...", zein diren ondo moldagarriak aráuz hiztunaren helburu komunikatibo zehatza: hasiz ti forma laburrenetik nola "meca!", eta amaituz an forma luzeagoak eta sortzaileagoak nola adibidez "me cago en tó lo que se menea!", zein arazorik gabe segi litekén luzatzen eta personalizatzen harik iritsi helburu expresibo askoz exigenteagoak ezi erabiliz sintaxi buruazken itxia. 

Gainera, zenbat eta expresiboagoa izán esapide bat, hainbat inportanteagoa izanen da erabiltzea ordena burulehena afin maximizatu expresibitate hori, eta are gehiago noiz esapidea den luzeagoa eta akaso barnén prosa landu bat. 

Esan nahi baita ze hitz-ordenak baldintzatuko du expresibitateá on esapide idiomatikoak hala nola ere, eta ondorioz, euren sorrera eta garapena, eta jakina, euren erabilera handiagoa edo txikiagoa, bereziki noiz izán luzeak eta integratuak an prosa landua, non arazo informatiboek eurek  (alegia, ulertzeko arazoek, aparte utzita arazo expresiboak) jada ematen baitute nahiko lan. [328] [>>>]

Calvino ari da aldé aberastasun eta fintasun komunikatiboa, zeinen emaitza izan ahal da konplexua

Dio Calvinok an bere L'antilingua (1965):

Si el lenguaje «tecnológico» del que nos habla Pasolini (es decir, el plenamente comunicativo, instrumental, homologador de los distintos usos) se inserta en la lengua, no hará más que enriquecerla, eliminando irracionalidades y lastres, dándole nuevas posibilidades (en principio sólo comunicativas, pero creando, como ha ocurrido siempre, un área propia de expresividad); pero si se inserta en la antilengua, se verá afectado [falta da: inmediatamente] de su contagio mortal y también los términos «tecnológicos» se teñirán del color de la nada. [L'antilingua-ren itzulpen bat, zeinen egilea ez dakigu nor den]

edo, originalean:

Se il linguaggio «tecnologico» di cui ha scritto Pasolini (cioè pienamente comunicativo, strumentale, omologatore degli usi diversi) si innesta sulla lingua, non potrà che arricchirla, eliminarne irrazionalità e pesantezze, darle nuove possibilità (dapprincipio solo comunicative, ma che creeranno, come è sempre successo, una propria area di espressività); se si innesta sull’antilingua, ne subirà immediatamente il contagio mortale, e anche i termini «tecnologici» si tingeranno del colore del nulla. [Calvino, 1965]

Bistan da ze Italo Calvino dago aldé hizkuntza aberatsa, efizientea eta komunikatiboa, non hizkera teknologikoak sor bailitzake aukera komunikatibo-expresibo berriak, eta kóntra erabilera linguistiko pobretzaileak, inefizienteak eta antikomunikatiboak.

Calvinok, adibidez pasarte horretan, erabiltzen du sufrir inmediatamente un contagio mortal noiz aukeratu zezakeen "contagiarse inmediata y mortalmente" edo "contagiarse inmediatamente y morir", edota "teñirse del color de la nada" noiz aukeratu zezakeen "perder el color" edo "decolorarse" (jakina, beste helburu komunikatibo batzuk izan balitu). Zeren Calvinok praktikatzen ditu esapide komunikatiboki aberatsak eta finak.  Zeren ez dugu konfunditu behar aberastasun komunikatiboki efizientea eta sinplekeria inefiziente bezain fortzatua, esan nahi baita pragmatikoki inefizientea eta sintaktikoki fortzatua.

Zeren Calvino ari da aldé aberastasun eta fintasun komunikatiboa, zeinen emaitza izan ahal da konplexua. [313] [>>>]

Hitz-ordenaren malgutasuna? Juan Garzia oker dabil

Dio Juan Garziak an bere Kalko fraseologikoak eta ideologikoak:

Pasibozko aldaeran —Los ladrones han sido detenidos por la policía— desberdin dena aktante­ak agertzeko ordena da —La policía ha detenido a los ladrones—, eta, horrekin batera, informazioaren antolaera (abiapuntuko hizpidea zein den). Euskaraz, jakina, ez da pasiboaren beharrik horretarako (aukeretariko bi baino ez ditut emango, amaieran utziz aditza):

Poliziak lapurrak atxilotu (egin) ditu.
Lapurrak poliziak atxilotu (egin) ditu.

       Horrenbestez, bi ondorio atera ditzakegu:

a) Euskaraz ez da, berez, egitura pasibo ablativo agentedun horren beharrik, erdaraz ablativo agente horrek betetzen duen funtzioa ederki betetzen baitu ergatiboak, hitz-ordenaren malgutasunarekin konbinaturik. Alegia, hura gabe legokeen arazo edo hutsune bat konpontzera dator egitura berezi hori ERDARAZ (eta guk EZ dugu arazo zein hutsune hori).

b) Hala ere, mimetismoz, interferentziaz, kalkoz, nahi izan dugu egitura hori ere geuretu, eta temati saiatuko gara horretan.

Baina, non dago arazoa edo hutsunea? Ikus dezagun:

Konsidera dezagun honako esaldi hau:

Lapurrak poliziak atxilotu ditu.

(hots, pasibo-antzeko esaldia non poliziak dán sujetu eta galdegaia), edo hobeto:

Lapurrak, poliziak atxilotu ditu.

Izan ere,  interpretatzen badugu poliziak nola sujetua (anbiguoa baita), orduan oso ordena markatua dugu hor (OSV), eta hortaz irakurketa estandarrean, sujetu hori beharko genuke interpretatu nola galdegaia, eta lapurrak nola mintzagai hanpatua. Gainera, euren artean koma jarrita evitatuko genuke interpretazio hori non lapurrak dán sujetua (azken hori semantikoki bitxia izanik ere). Edozein kasutan, har dezagun honako versio hau:

Lapurrak, poliziak atxilotu ditu.

Gaztelaniaz ere eman daiteke goiko pasibo-antzeko hori:  

A los ladrones, la policía les ha detenido.

Esaldi hori posible da gaztelaniaz, baina erabiltzen da soilik an kontextu oso markatuak, zeren ... apárte ordenamendu hori, existitzen dira beste batzuk ere, neutroagoak, zein ez diran existitzen an euskara garziarra:

A los ladrones les ha detenido la policía. 

Ordenamendu horretan sujetu-galdegaia bilakatu dá postverbal (ezin an euskara garziarra), horrela ahalbidetuz transizio jarraituagoa arten tema (A los ladrones) eta elementu rhematikoena (la policía). Gainera báda aukera pasiboa ere, zein ez dan (hau ere ez) existitzen an euskara garziarra:

Los ladrones han sido detenidos por la policía.

Gainera, transizio jarraituago horiek dira jarraikorragoak ere, irekiagoak. Izan ere, transizio horiek dira zuzeneko emaitza ti estruktura eta baliabide progresiboak, zein diran irekiak, eta horregatik askeagoak: esan nahi baita ze estruktura eta baliabide progresiboek dúte hobeki ametitzen konplementazioa an bukaerako elementu rhematikoa (la policía), erraztuz horren konbinazioa kin osagarri sinple edo konplexuak, an aposizioa edo ez. Adibidez:

Los ladrones han sido detenidos por la policía especial creada recientemente por el gobierno federal (de los estados unidos de...) para la prevención de accidentes y delitos (cometidos por... y que estén) relacionados con el uso de alcohol y drogas (en ...) 

A los ladrones les ha detenido la policía especial que ha creado (que ha sido creada) recientemente (por) el gobierno federal (de los estados unidos de...) para la prevención de accidentes y delitos (cometidos por... y que estén) relacionados con el uso de alcohol y drogas (en ...)  

Nón dago malgutasuna an hitz-ordena? Nón dago arazoa? Nón dago hutsunea?. [170] [⇶]

"Edozein informazio": zéin zentzutan?

Zér esan nahi dugu noiz diogun ze hizkuntza regresibo batek eman dezaké edozein informazio?

Hizkuntza regresiboek bádute ezintasun praktiko-funtzionalik respektu progresiboek: izan ere, hizkuntza regresiboek ezin dute berdin sortu estruktura informatibo-sendo-aberats-pausaturik; hau da, ezin dute iritsi diskursibitate-gradu biziki efektibo hori zein lortzen baitute (ofizioz) hizkuntza progresiboek. Hain zuzen horrexegatik, ezin dutelako, regresiboek bilatu behar dituzté bigarren mailako ADABAKIAK respektu lehen mailako SOLUZIO SINTAKTIKO-KOMUNIKATIBO OPTIMOA, zein progresiboek eskaintzen baitute sistematikoki.

Baina, hizkuntza regresiboak ez badira berdin "informatiboak", ¿zéin zentzutan esaten dugu ze hizkuntza regresiboek eman ahal dute edozein informazio?

Ikus dezagun adibide bat jarria ganik Juan Garzia an bere "Joskera, lantegi" (1997:370):

Los jugadores de la Real que regresaron ayer de su compromiso con la selección, y que, como todos sabemos, tuvieron una brillante actuación, han sido recibidos calurosamente por el numeroso público que asistió al entrenamiento en Zubieta. [1. versioa]

Esaldi hori emateko, Juan Garzia-k proposatzen digú honako hau:

Denok dakigunez, Realeko jokalariak ederki aritu ziren Selekzioarekin jokatu zuten partiduan. Atzo itzuli ziren, eta Zubietan eurrez bildu den jendetzak oso harrera beroa egin die.

Gainera, alternatiboki, eskaintzen digu beste hau (komentarioa ere berea da):

Bistan denez, bigarren esaldiko erlatibo-prepausa ere ez da nahitaez horrela ematekoa:

Atzo itzuli ziren. Zubietan jendea eurrez bildu zen entrenamendua ikusteko, eta oso harrera beroa egin zien.

Hau da, aukerako 2. vertsioa litzaké hau:

Denok dakigunez, Realeko jokalariak ederki aritu ziren Selekzioarekin jokatu zuten partiduan. Atzo itzuli ziren. Zubietan jendea eurrez bildu zen entrenamendua ikusteko, eta oso harrera beroa egin zien. [2. versioa]

Juan Garzia-ren bide beretik, animatuko ginake emáten beste versio alternatibo hau, are lauagoa:

Realeko jokalari batzuek partidu bat jokatu zuten Selekzioarekin. Denok dakigunez, partidu horretan ederki aritu ziren. Atzo itzuli ziren. Zubietan jendea eurrez bildu zen. Jende horrek Realeko jokalarien entrenamendua ikusi nahi zuen. Jende horrek oso harrera beroa egin zien atzo etorritakoei. [3. versioa]

Argi gelditu dadila: esaten dugunean ze hizkuntza regresiboetan eman daiteké edozein informazio, onartzen ari gara ze 3. eta 1. versioetan agertzen dá informazio berbera, halan ze bi versio horiek liraké informazionalki baliokideak. Zentzu zehatz horretan esaten dugu.

Baina gauza bat da informazioa ematea, eta beste gauza bat da nóla ematen den informazio hori; eta azken ikuspuntu horretatik egon daitezké textu (edo diskurso) koherenteagoak, progresiboagoak, erosoagoak, ulergarriagoak, pausatuagoak, jarraituagoak, egokituagoak... eta, finean, eraginkorragoak.

Adibidez, 3. versioan jan dugu 1. versioko hierarkizazio aberats guztia. Esan nahi baita ze:

1. versioak bádu erliebe bat, non perpaus eta osagarri batzuk daudén eskegita ti beste batzuk sórtuz sistema osotu eta biribildu bat non erlazio guztiak agertzen dirén agerian.

3. versioan, aldiz, erliebe hori desagertu da (eta hala gertatu da, neurri handi batean, 2. versioan ere), eta aurkitzen dugu textu (edo diskurso) lauagoa, mekanikoagoa eta, edozein kasutan, zurrunagoa eta mugatuagoa (nahiz-eta, goiko zentzuan, informazio guztia eman).

Bestela esanda, baldin ikusiko bagenu 1. versioa nola mapa bat kin erliebea, orduan 3. versioa litzaké mapa bat non agertuko liraké herriak, baina erlieberik gabe, edo nahiago bada, esanguratsuki erliebe gutxiagorekin (esanguratsuki erliebe gutxiago jartzen da zeren esanguratsuki nekezagoa da emátea erliebea an hizkuntza regresiboagoa, bai kodifikatzeko, bai deskodifikatzeko; eta horrek kritikoki baldintzatzen dú edozein emaitza komunikatibo). Emaitza optimo regresiboa da esanguratsuki mugatuagoa ezi optimo progresiboa, eta esanguratsuki gutxiago eraginkorra, oro har.

Adibidez, Juan Garziaren 2. versioan ematen dá ondorengo esaldia guztiz nagusiturik, lehenengo plano gordin batean: “Atzo itzuli ziren”, halatan ze ematen zaio intentzio bat (ikus hau eta hau) zein ez zeukan noiz agértu an bigarren planoa eta barné estruktura konplexuago bat: "... que regresaron ayer de su compromiso con la seleccción...).

Hemen, gainera, báda beste puntu bat: bigarren planoan zentzua duen informazioak ez du zértan zentzurik izan an lehenengoa. [44] [>>>]

Tartekirik ez?

Asier Larrinaga, bere ostiraleko artikuluan, agertzen da aurka erábili tartekiak an albistegi mintzatuak, zeren entzuleek hobeto dituzte aditzen errenkadan esandakoak.

Baina, hor, arazoa ez dira berez tartekiak, baizik euren diskurtsibitatea. Esan nahi da ze tarteki progresiboek ez ohi dute oztopatu informazioaren progresioa, baizik lagundu progresio hori, bitartean ze egon ahal dira osagarri regresiboak zein izan ahal dirén izugarri antiinformatiboak zatio euren diskurtsibitate eskasa, zein den benetako problema.

Komenta dezagun hurrengo adibidea, emana ganik ETBko euskara-arduraduna bera:

- (?) Ni lapurretan ibili baino, nire lagunak dabiltzan bezala, nahiago dut lan hau egin.

- HOBETO: Nahiago dut lan hau egin, eta ez lapurretan ibili, nire lagunak dabiltzan bezala.

Ikusten dugu ze Asier Larrinaga-k ordezkatu du baliabide pospositibo bat ("baino") kin baliabide prepositibo bat ("eta ez"), eta, hor esan behar dut norabide onean jo duela.

Bestalde, nik bereiztuko nituzke “lapurretan ibili barik” eta “lapurretan ibili baino”. Lehengoarentzat aukeratuko nuke “... eta ez ...”; bestearentzat “… ezen-ez ...” edo “... ezi-ez ...”. Hortaz, nik emango nuke honela:

Nahiago dut lan hau egin ezi ibili lapurretan, nola dabiltzan nire lagunak.

Konpara ditzagun bi esaldi hauek:

Nahiago dut lapurretan ibili, nola dabiltzan nire lagunak (lapurretan); lehenago ezi egin lan hau.

non dugún tarteki explikatibo bat, zein bihur litekén osagarri murriztailea an ondorengoa:

Nahiago dut lapurretan ibili nola dabiltzan nire lagunak (ibili lapurretan horrela eta ez bestela), lehenago ezi lan egin lan hau.

Osagarriak, orokorrean, hobeto kateatuko dira progresiboki ezi regresiboki, eta horregatik askoz osagarri-kate aberats eta informatiboagoak lortuko ditugu kin estruktura progresiboak (respektu regresiboak). [26] [⇶]

Pobrezia materiala vs. pobrezia komunikatiboa

Sarrera honetan aipatutako ikastaro hartan, irakasle Juan Garzia Garmendia etengabe aritu zen egiten apologia on "txirotasun frantziskotarra" aplikatua tu euskararen sintaxia: berdin nola San Frantziskok zún aukeratu pobretasun materiala, guk ere beharko genuke estimatu txirotasun sintaktikoa, eta horri lotu alegeraki: euskaran, bistan da; gaztelanian ez.

Baina San Frantziskok muzin egin zion aberastasun materialari, justuki afin landu bere arima, bere gogoa, bere barreneko aberastasuna, afin-eta loriatu gizakia, eta hala eginez, loriatú Jainkoa. Aitzitik, txirotasun sintaktikoan ez diegu izkin egiten kanpoko ondasunei, ez: hor muzin egiten diogu tu jarraitzea lantzen gure komunikazioa, gure geutasuna, gure barreneko aberastasuna, gure kultura; eta hala eginez ez dugu gizakia loriatuko, ezta Jainkoa ere.

Ez ditzagun nahas, mesedez, bi pobrezia horiek. [23] [⇶]

Estilo regresibo-etenak dakar berekin pobrezia komunikatiboa: kalitatean eta kantitatean

Estilo regresiboa eta ondorioz etena, dá kontrapuntua on estilo progresiboa eta ondorioz askea. Ikus hurrengo esaldia (aterea ti David M. Kreps-en "A course in microeconomic theory"):

The primary target for this book is a first-year graduate student who is looking for an introduction to microeconomic theory that goes beyond the traditional models of the consumer, the firm, and the market.

Nola emanen genuke esaldi hori euskaraz?

Zenbat-eta regresiboagoa izan sintaxi bat (eta euskara estandarra oso regresiboa da), hainbat etenagoa izango da haren diskurtsoa. Sintaxi regresiboaren estruktura pospositiboa (zentzu zabalean) dú baldintzatzen, erabat baldintzatu ere, diskurtsoa (esan nahi baita pentsamendua, komunikazioa, erlazio pertsonalak, ..., hau da: jendakiok dugun onena).

Estilo regresibo etenak ez du soilik kritikoki mugatzen kalitatea on gure diskurtsoa (estilo eten fortzatuan arituko gara askoz txartoago ezi estilo askean, irekian, pausatuan, jarraituan, progresiboan, informatiboan,...); areago, baita baldintzatuko du kantitatea on xehetasunak, referentziak, datuak, ideiak eta abar zein eman ahalko ditugu erosotasunez (izan ere, estilo ahalgabe horrek dú oztopatzen progresioa on gure pentsamendua edo hizketa, kantitatean eta kalitatean). [22] [⇶]

Horixe baietz!

Hasi gara irakurtzen Javi Cillero-ren kontakizuna deitzen "Alcatraz bisitatu genuenekoa", zein den agertzen an liburua titulatzen "Agur, Hollywood"; eta 44. orrialdean aukeratu dugu esaldi hau:

Kapilaua etorri zitzaidan doluminez, epaia oker bat egin zidatela eta bost bat heriotza leporatzen zidatela.

Liburuko kontakizun guztiak halakoxe esaldi motzekin daude idatzita ... euskaraz. Eta, itxuraz, ez da ezer gertatzen ari.

Gaztelaniaz, ordea, honakoxe esaldi potolo bezain argia idazten du Cillero-k berak bere "itzulpenean":

El capellán me rindió visita, expresándome sus condolencias por el enorme error judicial cometido con mi persona, a resultas del cual me hallaba condenado a muerte por haber dado el mismo trato a cinco inocentes peatones que salpicaron con su sangre (y algunos de ellos con líquidos menos decorosos) las aceras del centro comercial en que se hallaba situado el mencionado y rentable banco de Fresno.

Nik uste, hemen ere, argi baino argiago dagoela tendentzia (tendentzia ki eman detaile gehiago, tendentzia ki gozatu hizkuntza, tendentzia ki errekreatu an hizkuntza askoz gehiago noiz erabili sintaxi burulehen irekia, versus joera askoz ere hertsiagoa, murritzagoa, zein den nabari noiz erabili sintaxi buruazkena.  

Baina nolatan, zein argumenturekin esan ahal du norbaitek ezen euskarak ez duela baldintzatzen komunikazioa? Horixe baietz! [17] [⇶]

Hizkuntza ahalgabeago batek ahalgabeago eginen gaitu, gutxiago geu

Irakurri berri dut artikulu bat hon Gotzon Garate, zeinen titulu biziki adierazgarria baita "Zergatik egiten dute erdaraz euskal gazteek", eta non autoreak diosku hau:

... Nola eskatu pertsona bati euskaraz egiteko, erdaraz errazago egiten badu? Ez dago eskubiderik horretarako. Hizkuntzak barreneko aberastasuna erakusteko dira. Erdaraz hobeki moldatzen bazara, erdaraz egingo duzu. [Gotzon Garate]

Bai, hizkuntzak barreneko aberastasuna erakusteko dira, eta, hizkuntza batek zenbat-eta aukera ahaltsuago, malguago, informatiboago, eta hitz batean hobeagoak eman afin-eta espresa gaitezen, orduan eta geuago izan ahalko gara, orduan-eta hobeto erakutsi ahal izanen dugu gure barreneko aberastasuna, orduan-eta hobeto erlazionatuko gara. Hizkuntza (sintaxi) ahalgabeago batek ahalgabeago eginen gaitu, hizkuntza (sintaxi) gutxiago ahaltsu batek gutxiago ahaltsu eginen gaitu, gutxiago geu. [3] [⇶]