Automatismoz edo ez, imitazioz edo ez

Dio Irene Arraratsek an artikulua e-Lander Arretxea zein aritu garen komentatzen an azken hiru sarrerak (hau , hau eta hau) ("Prosa apropoposa gurea?", 2016-1-17):

... prosa modu hori ez da bere baitakoa, hau da, sortzen duen gehiena erdararen imitazioa da.

Prosa eredu horren zabaltzeak automatismo batzuk ere ekarri dituela dio Arraratsek: atzerakarga, gerundio faltsuak, puntuazio pobrea –komak eta puntuak bakarrik erabiltzea–, perpaus erlatiboen erabilera neurrigabea… [Ikus "Prosa apropoposa gurea?", 2016-1-17]

Beraz, Arrarats-en hitzetatik segitzen da ze:

• imitatu egiten da eredu bat, erdararena, non ez dagoen atzerakargarik, baina emaitza ateratzen dá atzerakargatua; 
• imitatu egiten da eredu bat, erdararena, non puntuazioa ez den pobrea, baina emaitza agertzen dá pobreki puntuatua;  
• imitatu egiten da eredu bat, erdararena, non perpaus erlatiboak ez diren erabiltzen neurrigabeki (ez dute ematen arazo berezirik), baina emaitza dá perpaus erlatiboen erabilera neurrigabea (arazoak ematen dituzte);
• edo, laburrean, imitatu egiten da sintaxi bat potentea eta eraginkorra, erdararena, baina emaitza ez dá ez potentea ez eraginkorra.

Zéin da arazoa? Arazoa da ze ezin da inplementatu sintaxi burulehenaren potentzia (informazional eta expresiboa) arártez estruktura eta baliabide sintaktiko buruazkenak, zein diren hagitz ahulago ze euren kontraparte burulehenak, halatan ze justuki ahultasun sintaktiko horregatik sortuko dá atzerakarga, justuki ahultasun sintaktiko horregatik beharko dá puntuazio erlatiboki gehiago, eta justuki ahultasun sintaktiko horregatik askoz kontu handiagoz erabili beharko dirá perpaus erlatiboak. Automatismoz edo ez, imitazioz edo ez. [351] [>>>]

Ohiko baliabide buruazkenekin, nekez askatuko da prosa (diskursoa).

Irene Arrarats-ek rematatzen du hóri pasartea zein ari garen komentatzen an azken bi sarrerak (hemen eta hemen) kin ondorengo hitzak (ikus Lander Arretxeren "Prosa apropoposa gurea?" (2016-1-17):

"Nolanahi ere, beste askok ez dute porru hori irensten [referitzen da ki prosa estandar oso zabaldu hori zein deskribatu berri dun], eta, bistan denez, bestelako prosa modu batzuk ere sortzen dira, komunikatiboagoak eta erakargarriagoak”. [Ikus "Prosa apropoposa gurea?", 2016-1-17]

Espero beharko genuke topatzea bestelako prosa-modu horiek an egunkaria zein Arratsas-ek zuzéndu linguistikoki baina alferrik (ikus adibidez, gaurko alea), eta gauza da ze ia 3 urte dira noiztik Arraratsek idatzi zuen bere artikulua.

Areago, ezin dugu imgiinatu nóla egin liteken prosa askea kin baliabide mugatuak, nóla egin liteken prosa sintaktikoki aberatsa kin tresna sintaktikoak zek ez dute ametitzen euren konbinazio arin eta potentea, nóla egin liteken prosarik eraginkorrena kin baliabide buruazkenak, zeinen osagarri informatibo eta expresiboak eman diren potentzialki askoz atzerago, ezinduz bukaerako kolperik eraginkorrenak, eta mugatuz diskursoa eta bere efektibitatea (kantitatea eta kalitatea).

Ohiko baliabide buruazkenekin, nekez askatuko da prosa (diskursoa). [350] [>>>]

Arrazoia dá sinpleki sintaktikoa

Lander Arretxeak Argia astekarian (2016) idatzi zuén artikulu interesgarri bat titulatzén "Prosa apropoposa gurea?", non galdera hau plantetazen zuen:

Euskaraz hala moduz idazteko joera orokortzen ari ote den, horra galdera potoloa. Jo dezagun erantzuna baiezkoa dela: zergatik ari da gertatzen? Zein da horren erantzule?

Hona hemen Berriako arduradun linguistiko Irene Arrarats-en erantzunaren zati bat, Lander Larretxeak ekarria:

Badago prosa mota bat oso zabaldua, berez tradizioko prosarekin zerikusi handirik gabea: ez du idazle klasikoen antzik, ez Auspoako herri idazleen antzik, eta ez ahozkoaren tankerarik ere”. Hala dio Irene Arrarats Berria egunkariko zuzentzaile eta itzultzaileak. Zer nolakoa den prosa hori? Hiru ezaugarrirekin lotzen du: batetik, euskara pobretua da, baliabide gutxikoa eta horregatik errepikatzen ditu gehienetan egitura berberak; bestetik, beti erregistro berean aritzen da, ez du bereizten unibertsitateko azterketa baterako den ala herri bateko jaiak iragartzeko; eta azkenik, prosa modu hori ez da bere baitakoa, hau da, sortzen duen gehiena erdararen imitazioa da.

Prosa eredu horren zabaltzeak automatismo batzuk ere ekarri dituela dio Arraratsek: atzerakarga, gerundio faltsuak, puntuazio pobrea –komak eta puntuak bakarrik erabiltzea–, perpaus erlatiboen erabilera neurrigabea… [Ikus "Prosa apropoposa gurea?", 2016-1-17]

Nola genioen hemengo sarreran, erantzunez ki galdera e-zergátik euskaraz erabiltzen diren askoz baliabide sintaktiko gutxiago?

Baina, zéin da benetako arazoa? Ez al ditu euskarak era guztietako baliabide postpositiboak? Ez al ditu euskarak baliabide postpositibo erlatibo, konparatibo...? Eta, orduan zergátik ez dira erabiltzen baliabide postpositibo horiek guztiak an ber intentsitatea nola gaztelaniaz edo frantsesez edo inglesez? Justuki zeren postpositibo izate horrek baldintzatzen baitú euren erabilera eta eraginkortasuna, hala baldintzatuz prosamoldea, eta bere diztira. [Balbula, 2018]

Ez da dudarik eze, idazle horiek guztiak ze idazten duten hain euskara sintaktikoki pobrea erabiliko luketé askoz sintaxi aberatsagoa, askeagoa, ahaltsuagoa eta eraginkorragoa baldin erabiliko balituzte askoz baliabide burulehen gehiago, nola egiten duten noiz idatzi adibidez inglesez, frantsesez edo gaztelaniaz. Baliabideen buruazkentasunak berak baldintzatzen baitu euren erabilera askea, aberatsa, ahaltsua eta eraginkorra.

Arrazoi nagusia zerengatik prosa estandar (buruazken) guztia dén hain sintaktikoki pobrea dá sinpleki sintaktikoa. [348] [>>>]

Irene Arrarats: "... geure egitea komunikazioari onuraren bat dakarkion guztia..."

Irene Arrarats-ek, atzo aipatutako artikuluan, dio:

... Normal-normal eta bizi-bizi ez hiltzeko, bada zertaz gogoeta egin, estatusaren alderdi guztietan ez ezik, baita corpusaren alorrean ere, gure esku dagoen heintxoan behintzat.

... Horregatik, tradizioaren eta premia berrien arteko negoziazio etengabe batean ibili beste biderik ez dago, euskara ahal den gutxiena baina behar den guztia alda dadin; horrek esan nahi du ez litzatekeela txarra geure egitea komunikazioari —bere luze-zabalean eta dituen adar guztietan— onuraren bat dakarkion guztia, baina bazter batean utzirik ez adierazkortasuna, ez zehaztasuna eta ez ekonomia linguistikoa hobetzen ez duten imitazio zozoak. [Irene Arrarats, "Geure baitakoak", Berria, 2016-12-3]

Eta gauza da ze, arlo kruzial horietan (adierazkortasuna, zehaztasuna eta ekonomia), ez dago ezer ere zek erágin mejora komunikatibo handiagorik eze estruktura burulehen funtzionalak: euren eragina baitá erabakiorra gáin ekonomia, zehaztasuna eta adierazkortasuna. [345] [>>>]

Irene Arrarats: "Onar dezagun behingoz..."

Aukerako SVO joskera (ikus atzoko sarrera) ez da baizik lehenengo urratsa, inportantea baina lehenengo urratsa on bide luze bat non behar diren garatu eta normalizatu hainbat esapide prepositibo zeinekin ahalbidetú sintaxi burulehena, progresiboa, irekia, eta alde handiz eraginkorrena bai informazionalki eta bai expresiboki.

Lana ez da txikia, baina ez da hasiera txarra ondorengo baieztapena ti Irene Arrarats an bere artikulu "Geure baitakoak" (Berria, 2016-12-3):

Onar dezagun behingoz ezen, bai diskurtso konplexu bat sortzeko, bai munduko literatura eta saiakera euskaratzeko, ezinbestekoa dugula zeina, ezen, non, zeren eta gainerakoak erabiltzea, gure klasiko zahar eta berriek erabiltzen dituzten bezala, zaharrek hizketan zergatik erabiltzen duten bezala. [Irene Arrarats, "Geure baitakoak", Berria, 2016-12-3]

Ondo dio Arrarats-ek: "gure klasiko zahar eta berriek erabiltzen dituzten bezala, zaharrek hizketan "zergatik" erabiltzen duten bezala". Bai, zeren, ez klasikoek ezta gaur egungo zaharrek ere ez dute izan batere arazorik ki erabili estruktura prepositiboak noiz-ere eskura izan dituztén aukera egoki funtzionalak, nola "zergatik" edo "porke" bera ere.

Arazoa, benetako arazoa dá aurkitzea halako estruktura funtzionalak, esan nahi baita aise erabilgarriak eta ondo dabiltzanak, zeinekin ahalbidetu sintaxi progresiboa.

Arrarats-ek amaitzen dú goragoko pasarte hori honela:

Euskara asmatua dago aspaldi. [Irene Arrarats, "Geure baitakoak", Berria, 2016-12-3]

Ez. Aspaldi asmaturik daudé bideak nondik euskara ibili behar den, baina aspaldiko bide horiek askoz urrutiago ibili behar dira, askoz baliabide gehiago sortuz, apárte saiatu normalizatzen edozein baliabide zein, euskaran noizbait behin erabilita ere, izán funtzionala. [344] [>>>]

Jakina, SVO joskera barne (non O izán rhematikoena)

Atzoko sarreran laudatu genituén ondorengo hitzak on Irene Arrarats:

Aurreiritziak aurreiritzi, euskalki guztietako hitz, esamolde eta joskera guztiak estandarraren parte dira, batuak ortografiaren eta aditz-paradigmen bitartez markaturiko jokalekuaren barrenean. [Irene Arrarats, Berria, 2018-9-15]

Jakina, SVO joskera barne (non O izán parte rhematikoena, foku estua izanda edo ez). [343][>>>]

Irene Arrarats: "...euskalki guztietako hitz, esamolde eta joskera guztiak estandarraren parte dira, ..."

Oso berri ona iruditu zaigú Berria egunkariko arduradun linguistiko Irene Arrarats-ek esateá ondorengoa an bere artikulua titúlatzen "Mailu bat iltzera" (Berria, 2018-9-15):

Aurreiritziak aurreiritzi, euskalki guztietako hitz, esamolde eta joskera guztiak estandarraren parte dira, batuak ortografiaren eta aditz-paradigmen bitartez markaturiko jokalekuaren barrenean. [Irene Arrarats, Berria, 2018-9-15]

Dá oso berri ona zek apuntatzen du an norabide ona. Laudatu dezagun beraz. [342] [>>>]