Hitzen forma(k) hautatzean, ondo kontuan hartu beharko litzaké pisu fonikoa ere

Zioen atzo Erramun Gerrikagoitiak burúz kontrakzioak:

Euscara coloquiala zen lehenago differenteago herri edo auzo batetic bestera zein zen ikasia imitatuz eta calcatuz esaten zutena gure aurretico generationecoac ze nolacoa den gaur egun entzuten den euscara.

Baina ba dira contractione universalac ere esateraco esaten ohi da Euscal Herri guehienean edo guztian beatzi numero contraitua adierazteco bederatzi formala. Nic orain esan eta izquiriatu ohi dut soilic beatzi. ¿Othe litzateque berdin jocatzecoa kin atseden eta bere forma contraitua atsen? Eta kin beste verba asco. Nolanahi desberdin da verba contraitu bat eta phrase contraitua.

Bai, ezberdindu behar dirá, alde batetik, hóriek kontrakzioak (edo bestelako laburpenak) zein, nolabait esan, idazten diren, eta bestetik, kontrakzio ez idatziak (zein, hala erabakiz gero, pasa litezke ki idatziak, eta zein izan daitezke formalak ere, edo kolokialagoak). Ikus zér genioen an "Diskursoa arintzeko bide guztiz nagusia dirá estruktura burulehenak":

Bestalde, eta osagarriki, ondo egonen da erabiltzea edozein aukera ki laburtu luzera e-multzo sintetikoak, ahal delarik erabilíz hitz laburragoak, laburtuak edo kontraituak. Hortaz:

• Laburragoa dá "radiografia" respektu "erradiografia".
• Laburtutako hitza dá "zine" respektu "zinematografo". 
• Kontrakzio bat dá "abagune" respektu "abadagune", edo "abaune" respektu "abagune".

Orotariko Euskal Hiztegian aurkitu ahal dugú katalogo ederra e-forma lexikal kontraituak, nondik laburrenak beharko lirateke baloratu.

Gainera, hizketan, saiatu beharko ginaké fonetikoki errazten gure jarioa, ez soilik hizketa kasualean, baizik formalean ere (hor beste neurri batean, baina hor ere bai, salbuespenak salbuespen), erabiliz "ohiko" kontrazio eta errazpideak, zein datozen ki koipeztatu diskursoa (adibidez, arinduz ohiko "g", "r" edo "d" intervokalikoak). Eta, halako zenbait kontrazio edo errazpide ere idatzira pasa litezke:

daitekeen → daiteken

Edonola ere, ez gaitezen ahaztu ze diskursoa arintzeko bide guztiz nagusia dirá estruktura burulehenak. [Balbula, 2018]

Mintza gaitezen (sarrera honetan) buruz lehenengoak, idatziak. Gauza da ze, hitzen forma(k) aukeratzean, ondo kontziente izan beharko ginake gain inportantzia e pisu fonikoa: ez dela berdin 5 silaba edo 4, ezta 4 edo 2; gero etorriko direla atzizkiak, eta atzizki horiek aglutina daitezkela, osatuz hitz lar pisuak eta soilik nekez erabilgarriak. Horretaz mintzo ginen an "erradiografia" vs "radiografia":

Horrela, jatorrizko hitz konposatu luze bati (radiografia 5 silaba) gaineratu diogu beste silaba bat, zeini gehitu behar zaizkio kasu-markak edo, akaso, beste atzizki potentzialki metagarri batzuk, halatan ze multzo osoa batzuetan gertatuko litzaké aski inpraktikablea. [Balbula, 2018]

edota an sarrera titulatzén "Hitz laburrak edota laburtuak: bereziki beharrezkoagoak an sintaxi buruazkena". Hortaz, behar dira aukerak:

"beatzi" (2) eta "bederatzi" (4)

"beitu" (2) eta "begiratu" (4)

"hitzein" (2) eta "hitz egin" (3)

"litzake" (3) eta "litzateke" (4)

"dezaken" (3) eta "dezakeen" (4)

Bai, hitzen forma(k) hautatzean, ondo kontuan hartu beharko litzaké pisu fonikoa ere. [⇶]