Kontrakzioek bádute paper funtzional bat, eremu formalean ere, zein landu behar da.

Zioen atzo Txopik:

negar egiten duzu –nire amonak esango zuen - near iten zu- alegia, 7 silaba aurka 3 silaba
negar egiten zenuen- nire amonak esango zuen - near (i)ten zenun- alegia, 8 silaba aurka 4 silaba.

Eta abar luze bat. Nik dut ateratzen ondorio argi bat guzti honetatik:
Noiz hizkuntza bat “zuzen” hitz egiten edo idazten dugun, automatikoki hizkuntza horrek asko galtzen du. Otto Jespersen hizkuntzalari daniarrak argi esan zuen: “Hizkuntza batean oker gramatikal bat egiten den gehien gehienetan, komunikazioan irabazten da”

Esango nuke dela ia maxima taoista bat, “Irabazten duenak galtzen du” edo “Gutxiago da gehiago”, pixkat sakontzen badugu, azalean geratu gabe, egi handiak. Ta hizkuntzetan ere ematen du doala ildo horretatik “Hizkuntza zuzena da hizkuntza traketsa” alegia, ez zuzena. Edo “Hizkuntza ez zuzena da hizkuntza komunikatiboa”, alegia, beharrezkoa den hizkuntza, benetakoa.

Eta bai, kontrakzioak dute bi abantaila handi. Alde batetik informazioaren zama murrizten da. Hau maiz egiten da adibidez informatikan. Bestalde badu bigarren abantaila oso garrantzitsu bat, kargatzen du gutxiago memoria on hiztuna eta entzulea, beraz erlazionatzea esaldiaren alde desberdinak da geyo erraza.

Txopi

Bai, azken buruan, alde fonikoak ere bere pisua du eta landu behar da. Ikus zér genioen an sarrera titulazén "Evoluzio sintaktikoa vs evoluzio fonikoa" noiz genioen ze:

Baina, bestalde, diskursoa gorpuzten da an soinuak eta hitzak zein, nahiz antolatuak an modu sintaktiko efizienteenean, daukaté gorputz foniko bat, gorputz fisiko bat zein izan daiteke modu batekoa edo bestekoa (báditu ezaugarri batzuk), eta zein ahoskatu behar da erabiliz esfortzu bat zein izan daiteke handiagoa edo txikiagoa.
(...)
Edonola ere, báda evoluzio fonikoa, bilatzén funtzionalitate handiena kin esfortzu txikiena, halatan ze ceteris paribus (hots, beste guztia berdin izanda), hobe laburrago ezez luzeago. Arazoa dagó an ceteris paribus hori, zein, praktikan, ez den oro har batere argi (soinu zailagoak izan litezké adibidez indartsuagoak, berdin nola hitz luzexeagoak izan litezke adibidez argiagoak) salbu adibidez an hitz funtzionalak, zein izan behar dirén labur, eta an hitz definitiboki luzeak, zein izan beharko lirake salbuespen. [Balbula, 2019]

Eta mintzatuz buruz hitz funtzionalak, genioen hau (an "Hitz funtzionalak, labur"):

Estruktura da zerbait kualitatiboa, bitarten hitzen luzera da zerbait kuantitatiboa. Ez gutxitan, halere, alde kuantitatiboak izaten ditu ondorio kualitatiboak, eta baita alderantziz ere.

Ildo horretatik, nik bere inportantzia onartzen diot a afera printzipioz kuantitatiboa on hitz-luzera, adibidez an hitz funtzionalak, zeinen luzera izan baitaiteke determinantea per euren erabilera edo ez-erabilera. [Balbula, 2006]

Bai, bi aspektuek (sintaktikoa eta fonikoa) bádute, finean, lotura funtzionalik, oso bereziki an estruktura buruazken eta aglutinatzailea. Eta kontrakzioek bádute hor paper funtzional bat, arinduz gehiegizko pisu fonikoa, koipetuz expresioa, eginez erabilgarri hura zein bestela akaso ez zen izanen hain erabilgarri: hala hitz funtzionaletan, nola aditzetan edo, oro har, hitzetan.

Eta baita eremu formalean ere (kontrakzio batzuk izan beharko lirake kontrakzio formalagoak, (ia) beti egitekoak, eta beste batzuk kolokialagoak). Baina, betiko moduan, hori guztia landu behar da, zeren, nola genioen an "Euskara estandarrak ez ditu asebetetzen, ezta urrutitik ere, ez behar landuagoak, ezta behar kolokialagoak ere":

3. euskara batu estandarrean ez dira landu kontrakzioak eta bestelako errazpideak (segun egoera pragmatikoa), zein diren beste aukera ondo erabilgarri bat afin aukeran koipeztatu engranajeak e-jarduera estandarra: kontuan hartu ze, zenbat eta motor sintaktiko gutxiago potentea izan (zenbat eta sintaxi buruazkenagoa izan), hainbatenago beharko dirá kontrakzioak eta errazpideak afin, ahal den neurrian, goxatu jarduera eta, zertxobait bada ere, zabaldu estuasunak. [Balbula. 2018]

Horixe. [⇶]