Hitzen forma(k) eskaintzean, ondo kontuan hartu beharko litzaké pisu fonikoa ere
Zioen atzo Erramun Gerrikagoitia-k burúz kontrakzioak:
Euscara coloquiala zen lehenago differenteago herri edo auzo batetic bestera zein zen ikasia imitatuz eta calcatuz esaten zutena gure aurretico generationecoac ze nolacoa den gaur egun entzuten den euscara.Bai, ezberdindu behar dirá, alde batetik, horiek kontrakzioak (edo bestelako laburpenak) zein, nolabait esan, idazten diren, eta bestetik, kontrakzio ez idatziak (zein, hala erabakiz gero, pasa litezke ki idatziak, eta zein izan ahal dirén formalak ere, edo kolokialagoak). Ikus zér genioen an "Diskursoa arintzeko bide guztiz nagusia dirá estruktura burulehenak":
Baina ba dira contractione universalac ere esateraco esaten ohi da Euscal Herri guehienean edo guztian beatzi numero contraitua adierazteco bederatzi formala. Nic orain esan eta izquiriatu ohi dut soilic beatzi. ¿Othe litzateque berdin jocatzecoa kin atseden eta bere forma contraitua atsen? Eta kin beste verba asco. Nolanahi desberdin da verba contraitu bat eta phrase contraitua.
Bestalde, eta osagarriki, ondo egonen da erabil dadín edozein aukera ki laburtu luzera e-bloke sintetikoak, ahal delarik erabilíz hitz laburragoak, laburtuak edo kontraituak. Hortaz:Mintza gaitezen orain burúz lehenengoak, idatziak. Gauza da ze, hitzen forma(k) eskaintzean, ondo kontziente izan beharko ginake gain inportantziá on pisu fonikoa: ez dela berdin 5 silaba edo 4, ezta 4 edo 2; gero etorriko direla atzizkiak, eta atzizki horiek aglutina daitezkela, osatuz konposizio lar pisuak eta soilik nekez erabilgarriak. Horretaz mintzo ginen an "erradiografia" vs "radiografia":
Orotariko Euskal Hiztegian aurkitu ahal dugú katalogo ederra e-forma lexikal kontraituak, nondik laburrenak beharko lirake baloratu.
- Laburragoa dá "radiografia" respektu "erradiografia".
- Laburtutako hitza dá "zine" respektu "zinematografo".
- Kontrakzio bat dá "abagune" respektu "abadagune", edo "abaune" respektu "abagune".
Gainera, hizketan, saiatu beharko ginaké fonetikoki errazten gure jarioa, ez soilik hizketa kasualean, baizik formalean ere (hor beste neurri batean, baina hor ere bai, salbuespenak salbuespen), erabiliz "ohiko" kontrazio eta errazpideak, zein datozen ki koipeztatu diskursoa (adibidez, arinduz ohiko "g", "r" edo "d" intervokalikoak). Eta, halako zenbait kontrazio edo errazpide ere idatzira pasa litezke:
daitekeen → daitekenEdonola ere, ez gaitezen ahaztu ze diskursoa arintzeko bide guztiz nagusia dirá estruktura burulehenak. [Balbula, 2018]
Horrela, jatorrizko hitz konposatu luze bati ("radiografia" 5 silaba) gaineratu diogú beste silaba bat, zeini gehitu behar zaizkión kasu-markak edo, akaso, beste atzizki potentzialki metagarri batzuk, halatan ze multzo osoa batzuetan gertatuko litzaké askiinpraktikablea. [Balbula, 2018]edota an sarrera titulatzén "Hitz laburrak edota laburtuak: bereziki beharrezkoagoak an sintaxi buruazkena". Hortaz, behar dira aukerak:
"beatzi" (2) eta "bederatzi" (4)
"beitu" (2) eta "begiratu" (4)
"hitzein" (2) eta "hitz egin" (3)
"litzake" (3) eta "litzateke" (4)
"dezaken" (3) eta "dezakeen" (4)
Etiketak: lexikoa
1 Comments:
Inglesez (eta ez ingelesez) dira erabiltzen aldiro hainbat kontrakzio. Esaterako,
Captain vs. Cap
General vs. Gen
Vegetable vs. Veg
Advertisement vs. Advert
Advertisement vs. Ad
Technology vs. tech
Is not it? Vs. isn’t it. Eta ondoren elkarrizketetan /i:ni/
Eta abar luze bat.
Txopi
Argitaratu iruzkina
<< Home