'*nin' aditz laguntzailea (nondik '-i-' erroa), semantikoki = 'eman'
Sarrera honetan hasi ginen aipatzén Blanca Urgell-en zutabe bat (Berria, 2020-6-24), non, jarraian, linguista gasteiztarra mintzo zaigú buruz "*nin" laguntzaile berreraikia (zeini bestetan referitu gatzaio nola "*-i-" erroa), eta nondik etorriko liraké "dit-diot-zidan-zenion...":
Antzeko gramatikalizazioa, nola aditz exklusiboki auxiliarra, gertatuko zitzaion ki "*edin" berreraikia ere, zeinen eduki semantikoa, noiz zén aditz independentea, izanen zén "bihurtu", nola ikusi ahal dugun an adibidea e Blanca Urgell («gizon bihurtu zen»).
Azkenik aipatu ze "egin" aditza, nahiz gramatikaldú nola auxiliarra, dú mantendu bere erabilera normala ere kin bere betiko signifikantza; alderantziz-ze "*ezan" aditz berreraikia, zeinda, antzeko esangura izanda, dú galdu erabat bere erabilera independentea. [⇶]
Gramatika-hitzak bailiran jokatzen duten hitzak batzuetan gramatika-hitz bihurtzen dira erabat. XVI. mendean, kasu, «Halako gizon zedin» esaten zuten, «gizon bihurtu zen» esateko, nahiz guk hasi zedin bezalako egituran baino ezin erabili: erabat gramatikaldu da.Horren arabera, "*nin" aditz berreraikia (horregatik asteriskoa) garai batean izanen zén sinonimoa e "eman" (aditz normal bat), nahiz egun "soilik" geldituko zitzaión erabilera auxiliarra (ezin inportanteagoa, bestalde) ondorenda guztiz gramatikaldu nola aditz laguntzailea an perifrasi modernoenak.
Orokorpen bat orain: gaurko hizkiak behinolako hitzak dira, lehengo esanahia (zedin-ek bezala) edota lehengo itxura (pe-k bezala) galduta. Testuetan maiz ageri da *nin aditza: «Despedidan indazu laztan bat, laztana» dio XVII. mendeko poesia eder batek, eta Etxepare kexu zen «etsaiak didan pena» dela eta. Honetan garbi ageri da lehen eman-en sinonimoa zela. Norbaiti eman ohi diogunez gero, hortik hartu zuten aukera arbasoek NOR-NORI-NORK osatzeko: hartu didan, ekarri diot... Euskalariak horiek nondik zetozen asmatu ezinik aritu ziren luzaro. Erantzuna kanpoan zegoen: munduko hizkuntza anitzetan NORI adierazi behar duten hizkiak 'eman' adierako aditzetik irten dira.
Antzeko gramatikalizazioa, nola aditz exklusiboki auxiliarra, gertatuko zitzaion ki "*edin" berreraikia ere, zeinen eduki semantikoa, noiz zén aditz independentea, izanen zén "bihurtu", nola ikusi ahal dugun an adibidea e Blanca Urgell («gizon bihurtu zen»).
Azkenik aipatu ze "egin" aditza, nahiz gramatikaldú nola auxiliarra, dú mantendu bere erabilera normala ere kin bere betiko signifikantza; alderantziz-ze "*ezan" aditz berreraikia, zeinda, antzeko esangura izanda, dú galdu erabat bere erabilera independentea. [⇶]
Etiketak: aditza, gramatikalizazioa
1 Comments:
didan eta derautan formen errannahia EMAN da: NOR objectua doaque NORIranz
deustan formarena contracoa HARTU, EUTSI: NOR objectua doaque NORCeranz.
Liburua eman deraucot
Liburua hartu deutsot
Adibidez
Argitaratu iruzkina
<< Home