astelehena, martxoa 20, 2023

Mendebaldeko hizkeretan adizkiak gelditu zirén nola zeuden an reanalisia ti ordena objetulehena ki ordena sujetulehena (irmoki aldeztuz azalpen desanbiguatzaile bat)

Amaitzen genuén atzoko sarrera esánez:

Mendebaldeko hizkeretan, ordea, ez zen gehitu hasierako "z-" hori an iraganeko 3. persona (ekarren zekarren). Bihar saiatuko gara ikusten zér gertatu den nagusiki an hizkera horiek.

Ba, gertatu da ondoko hau (aterea ti "Euskal aditza (Bizkaiera)" te Pedro Pujana, 1970:106): 

Hor nabarmendu behar dugu ze soilik gertatu da lehenengo fasea: iraganeko adizkien berranalisia (zein gerta zitekén askoz lehenago zein euskararen dialektalizazioa, halan ze hizkera guztiek ere heredatuko zutén reanalisi hori). Horrela:

  • nekarren  (hark ni) nekarren (nik hura)
  • zekartzan (hark zu) zekartzan (zuk haiek)
  • ekarren (hark hura) ekarren (hark hura)

sórtuz anbiguetate batzuk zein resolvituko ziren sinpleki géhituz "n" desanbiguatzaile bat non behar zen:

  • nekarren (nik hura)   nenkarren (hark ni)
  • zekartzan (zuk haiek) zenkartzan (hark zu)
  • ekarren (hark hura) →  ekarren (hark hura)

Baina gero mendebaldeko hizkeretan bigarren fasea ez zen gertatu; alegia 3. personako "ekarren" (hark hura) ez zen bilakatu "zekarren" (hark hura), eta ondorioz, ez zen sortu anbiguetaterik kin 2. personako "zekarren" (zuk hura), halan ze adizkiak gelditu zirén nola zeudén an lehenengo fasea, alegia an reanalisia ti ordena objetulehena ki ordena sujetulehena (ikus goragoko taula).

Horrek guztiak, gure ikuspegitik, irmoki aldezten du azalpen desanbiguatzaille bat, zeinen arabera anbiguetate ezberdinak konpontzearren joanen ziren sortzen adizki gerota konplexuagoak, bilatuz argitasuna. [1935] [>>>]