larunbata, maiatza 06, 2023

Baldin 'da → zan', orduan 'dira → ziran', bidéz analogia hutsa

Hemen mintzatu ginén gain sorrera te "zan" adizkia ("izan" aditzaren lehenaldiko 3. persona singularra), honela:

  • e - i - za - n > i - za - n > za - n = zan (lehenaldiko 3. persona)

erabiliz hitz hauek:

3. persona horren forma regularra izan beharko zén akaso:

  • *e - i - za - n (zein zén ezberdina ti *e - za - n")

baina akaso ez konfunditzeko kin  bere ustezko partizipioá "*e - i - za - n", edota akaso sinpleki zeren, oso maiz erabiltzen zelarik, laburtu baitzen, galduko zuén iraganeko "e - i - > i -" ustez regular zahar hori, bilakatuz "zan" (beste irregularitate zahar bat), zein, diogunez, gero, zenbait hizkeratan bihurtuko zén "zen".

Beste alde batetik, "*e - za - n" aditzaren 3. persona bái izanen zén regularra:

  • hark *e - za - n  

zein, gerora bihurtuko zén:

  • hark z - e - za - n = zezan

halatan non orain ezberdintzen zén ti bere partizipioa (*e - za - n).

Baina, gure (atzoko) galdera zén: nóla sortu zen "ziran" tika "*iran" regularra? Honela: 

Baldin "da → zan", orduan "dira → ziran", bidéz analogia hutsa, eta horrela ordezkátuz "iran" zaharragoa (eta oso antzekoa).

"dira → ziran" bilakaera analogikoa gerta zitekén ia an ber denbora zein gertatzen ari zén "da → zan", edo akaso geroago, noiz jada gertatua baitzén "da → zan", ustez maizago erabilia eta horregatik akaso lehenago ezberdindua ti bere aditz-partizipioa ("izan").